Merhaba. Duşey eksende donen bir topac sadece bu duşey (Y) eksenine gore, hızla donen bu topacın ust tarafından elle yere gore duşey yonde (doğrultuda) hafifce dokunursanız topac donme eksenini değiştirmeye calışır. Ancak topac ne kadar hızlı donuyorsa bu dış etkiden o kadar daha az etkilenip duşey ekseninden kayıp değişmek isteyecektir. Topac yerine ortasında dolu mili olan kutleli bir volanı herhangi bir eksen etrafında dondururken, topac icin elimizle ustten yaptığımız eksenden saptırma (kaydırma) işlemini daha sonraki şekilde yer alan bir kupun yuzeylerine yerleştirilmiş ve 3 ayrı eksende (X, Y, Z gibi) yani 3 boyutlu uzayda (hacimde) veya havada 3 boyutta calışan bir cayroskopta ( 3 boyutlu bir ivme-olcerde) insansız roket veya pilotsuz bir ucağın, herhangi bir hava aracının 3 boyuttaki ayrı ayrı olan ivmelenmelerine gore yapabildiğimizde, aslında eylemsizlikle gudumleme veya cayroskoplarla sağlanabilen otomatik pilot işlevini tam olarak yapabilmiş oluruz.




Donen bu kutleli cisimlerin, bu değişik eksenlerde donmeleri sırasında, kutleleri ile doğru orantılarda ayrı ayrı eylemsizlik momentleri vardır ve donme hızları ne kadar yuksekse, bu dışarıdan ivmelendirmeyle (İvem birim zamanda oluşan hız değişimidir, a=V/t ’dir) etkileyen dış kuvvetler (tek eksende duşey eksende done topaca yukarıdan elimizle olan itme kuvveti gibi) 3 eksende elektrik motorlarıyla hızlıca dondurulen bu donen kutleleri daha az etkileyip bu ayrı eksenlerden daha az saptırmaya calışır.




Resimde roketlerde kullanılan bir cayroskoplarda yer alan bir kubun ( bu kup 3 eksende safir yataklarla direncsiz olarak yataklanmış olup, 3 eksende ayrı ayrı ve bağımsız gercekleşen ivmelenmelerde, eylemsizliklerde) 3 ayrı yuzune 3 ayrı eylemsizliği ayrı ayrı olcen sensorler ayrı ayrı yerleştirilmiştir. Sensorler bu değişimleri 3 eksendeki bu değişiklikleri ayrı ayrı elektrik sinyallerine donuşturen ve bunu merkezi bir bilgisayara (kucuk roketlerde bu mikrodenetleyiciler, buyuk ucaklarda ise merkezi PC'ler olabilir) gonderen ic bağlantılara sahiptir. 3 eksenden ayrı ayrı alınan bu elektrik sinyallari merkezi PC veya mikrodenetleyicide değerlendirilerek ucağın veya roketin rotasında hata veya buyuk değişim varsa ucak veya roketin 3 boyutta veya eksende kumanda değişimini yapacak olan kuyruk, spoyler, kanat ve roket, ucak motorunun gaz kolu, vb. hız ve yon denetim organlarına etki ederek, ucak veya roketin en doğru rotada kalıp bunun otomatik kalmasını sağlamaya calışmış olurlar. Bu otomatik (eylemsizlikle) yonlendirme birimi olan cayroskoplarda uzun mesafelerde hata payı veya doğru rotadan cok az sapabilme payı (% 1 gibi) her zaman bulunabilir.

Cayroskoplar (jiraskoplar) sadece havacılıktaki araclarda otomatik bir pilot gorevini gormuyorlar, karada giden araclarda da cok iyi bildiğiniz gibi, olası kaza emniyeti olarak, kaza anında bu olağandışı ivmelenmeyi 3 eksende alıp değerlendiren bu cayroskoplarla, cok hızlı olarak aracın onunde hava yastıklarının basınclı havayla (Veya azotla) doldurularak, surucunun cok onemli bir kaza emniyetine sahip olabilmesini veya insan hayatı acısından belki daha az hasarla atlatılan kazaların oluşmasını sağlamaya calışmış oluyorlar.

Eylemsizlik Momenti - Fizik. Net. Tr
Eylemsizlik momenti

Alıntı: Tum resimler Bilim ve Yaşam Ansiklopedisi - Cilt 6 / Uygulamalı Bilimler'den bir alıntı olup konuyla ilgili yapılan yorumlar ise bana aittir. Kolay gelsin. Saygılarımla.