Kolostomi-ileostomi-urostomi hastalarının bakım ve rehabilitasyonu Bircok hastalığın cerrahi tedavisinde stoma (kolostomi, ileostomi, vb) oluşturulması (barsak ya da idrar yolunun karına ağızlaştırılması) halen sıklıkla gerekebilmektedir. Tıbbi sebep ne olursa olsun ostomi acılması bireyin fizyolojik, psikolojik ve sosyo-kulturel acıdan ceşitli sorunlar yaşamasına yol acabilmektedir. Oldukca tali bir konu gibi algılanmasına karşın, kendilerini sakat ve/veya ciddi bir hastalığın sahibi olarak duşunen bu hasta grubu genellikle depresyona yonelmekte ve cok ciddi problemler icin dahi hekime başvurmamaktadır.
Eğitim, stomalı hastaların rehabilitasyonunda vazgecilmez bir unsurdur. Yetkin bir rehabilitasyonun, ameliyatın fonksiyonel sonucuna ve bu hastaların yaşam kalitesine sağladığı katkı cok fazla olabilmektedir. Ostomi (stoma acma) ameliyatının vucudunda ve yaşam tarzında oluşturacağı değişikliği bilen, ameliyat sonrası stoma bakımını oğrenen ve uygun şekilde yapabilen bireylerin bu sorunları daha kolay cozdukleri bir gercektir. Batı toplumunda rehabilitasyonun hızlı ve kolay yapılabilmesi icin calışmalar yıllarca once başlatılmıştır. Daha 1960'larda United Ostomy Association (UOA) kurulmuştur.
Gazi Universitesi Tıp Fakultesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı bunyesinde Eylul 2000 tarihinde hizmete acılan Stomaterapi Unitesi'nde stoma acılacak hastaların ve ailesinin ameliyat oncesi ve sonrası bakım, eğitim ve rehabilitasyonu gercekleştirilmektedir. Turkiye'de İLK olan bu unitede, Hemşirelik Yuksek Okulu ve Tıp Fakultesi'nden oğretim uyeleri ve araştırma gorevlileri hizmet vermektedir. Unite, Turkiye'nin hemen her yoresinden gelen stomalı hastaları da kabul etmektedir.
Felsefesi butuncul sağlık bakımına dayalı Stomaterapi unitesinde verilen başlıca hizmetler şunlardır;
• Hastayı ve hasta yakınlarını hastalığı ve yapılacak ameliyata ilişkin bilgilendirme,
• Ameliyat oncesinde stoma yerinin tayini,
• Ameliyat oncesi ve ameliyat sonrası donemde hastaların ve hasta yakınlarının anksiyete duzeylerini azaltma,
• Hastaya ve hasta yakınlarına stoma bakımı (cilt temizliği, torbanın değiştirilmesi vb.) yapabilme becerisi kazandırma,
• Kalıcı kolostomisi olan hasta ve hasta yakınlarına kolostomi irrigasyonu yapabilme becerisi kazandırma,
• Hastayı ve hasta yakınlarını stoma bakım urunleri ve uygun urun secme konusunda bilgilendirme,
• Odemin azalması, hastanın kilo alıp vermesi gibi durumlarda değişebilecek stoma capının izlenmesi ve cilt sorunları gelişmeden gerekli urun değişikliğinin yapılması,
• Kullanılan urunlere karşı gelişen alerjik reaksiyonları ve deri problemlerini erken saptama, tedavi etme ve gerektiğinde dermatoloji konsultasyonu isteme ,
• Stoma iskemisi ve nekrozu, stoma retraksiyonu, parastomal infeksiyon, stoma stenozu, kanama, stomal fistul, barsak tıkanması, stoma prolapsusu ve parastomal herni gibi komplikasyonların erken tanısı, konservatif tedavisi ve cerrahi konsultasyonun sağlanması,
• Emosyonel destek, olası psikiyatrik problemlerin erken tanısı ve psikiyatri konsultasyonunun sağlanması,
• Periyodik takiplerle hastaların, karşılaştıkları sorunların cozumune ve gunluk yaşam aktivitelerini surdurmeye yonelik onerilerinde bulunma,
• Stomaterapi unitesine başvuran hastalara ilişkin kayıtların tutulması, klinik araştırmaların yapılması ve sonucların ilgili kişi ve kuruluşlara gonderilmesi,
• Ulkemizde stoma bakım hemşireliğinin geliştirilmesini sağlayan kursların duzenlenmesi.
Unutmayın ki stoma ile normal bir yaşantı surdurmek mumkun
STOMA NEDİR?
Stoma Yunanca'dan gelen bir kelime olup ‘acıklık' veya ‘ağız' anlamındadır. Barsak stoması, barsağın karın duvarına ağızlaştırıldığı yapay bir acıklıktır. Her yaş grubunda acılabilen stomalar, gecici veya kalıcı olabilir. Gecici stomalar adından da anlaşılacağı gibi stoma acılmasını gerektiren durum ortadan kalktıktan sonra kapatılır. Kalıcı stomalar ise yaşam boyu kalır. Normalde stoma, nemli, ağzımızın ic kısmı gibi kırmızıya yakın parlak pembe renkte olup, dışa doğru cıkıktır ve dokunulduğunda ağrı duyusu yoktur.

Barsak stomaları ikiye ayrılmaktadır:
1. Kolostomi
2. İleostomi
KOLOSTOMİ
Kolostomi,ameliyatla kolonun (kalın barsağın) karın duvarına ağızlaştırılmasıdır. Kolostomilerde stoma genellikle karnın sol alt tarafında acılır. Kolostominin başlıca fonksiyonu, barsak iceriğinin stoma aracılığı ile dışarı atılmasını sağlamaktır. Kolostomide anusteki gibi sfinkter kası bulunmadığı icin kolostomisi olan birey barsak hareketlerini ve dışkı boşaltımını kontrol edemez. Kolostomiler genellikle kalın barsak uzerindeki yerlerine gore; cıkan (assendan) kolostomi, yatay (transvers) kolostomi, inen (dessendan) kolostomi ve sigmoid kolostomi olarak isimlendirilirler. Kolostomiler cerrahi teknik ve ağızlaştırma şekillerine gore de sınıflandırılabilirler. Orneğin uc (end) kolostomi, loop kolostomi, Hartman proseduru ya da cifte namlusu (double barrel) kolostomi gibi.
Stomanın acıldığı yere gore dışkının kıvamı değişmektedir. Stoma anusten ne kadar uzakta ise dışkı o derece suludur. Buna gore, kolostomi cıkan barsakta ve yatay barsakta ise dışkı daha sıvı halde, inen barsakta ve sigmoid kolonda ise dışkı katı halde olur. Kalın barsakta gaz oluşumu daha fazla olduğu icin kolostomisi olan bireylerin filtreli torba kullanmaları gerekir.

İLEOSTOMİ
İleostomi; ince barsağın son bolumunun karın duvarına ağızlaştırılmasıdır . İleostomi genellikle karnın sağ alt tarafına acılır. Değişik nedenlerle kalın barsak ve rektumun ameliyatla tamamen alındığı ya da devre dışı bırakıldığı durumlarda ileostomi acılır. İleostomiler gecici veya kalıcı olabilir. Kolostomide olduğu gibi ilostomide de dışkı cıkışı kontrol edilemez. İlostomide dışkı sıvı halde, yakıcı nitelikte ve fazla miktardadır. İleostomide uygun bakım yapılmazsa, yakıcı olan dışkının stoma cevresindeki deriyi tahriş etme riski yuksektir.
KOLOSTOMİ VE İLEOSTOMİLİ BİREYLERİN KARŞILAŞABİLECEKLERİ SORUNLAR VE COZUMUNE YONELİK ONERİLER

Stomalı bireyler fizyolojik, sosyal ve psikolojik olmak uzere pek cok problemle karşılaşabilmektedir. Fizyolojik sorunlar arasında gaz ve koku oluşumu, dışkı sızıntısı, deri problemleri, yorgunluk, iştahsızlık, hazımsızlık, bulantı, ishal, kabızlık, ağrı yer almaktadır. Bunların icinde hastalar en fazla koku ve dışkı sızıntısından rahatsızlık duymaktadır. Stomalı birey, gaz ve koku cıkması nedeniyle kendini toplumdan kısıtlama ve soyutlama eğilimindedir. Bircok hasta ameliyat oncesi yaptıkları sosyal aktiviteleri ameliyat sonrası yapmaktan vazgecmişlerdir. Bireylerin aile ilişkileri de etkilenmektedir. Ayrıca bireylerin iş yaşantısı da olumsuz etkilenmekte ve ameliyat sonrası işi bırakma, calışma saatlerini azaltma, iş veriminde azalma ve iş değiştirme gorulmektedir.
Stomalı bireylerde fizyolojik ve sosyal sorunların yanı sıra psikolojik sorunlar da gorulmektedir. Bunların arasında beden imgesinde değişme, depresyon, cinsel sorunlar vb. yer almaktadır. Ameliyat sonrasında hastaların stomaya uyumu uzun zaman alabilmektedir. Stomalı hasta kendini normal bir kişi olarak kabul etmeyebilir, işe yaramadığını ve artık normal bir yaşam surduremeyeceğini duşunebilir. Beden imgesinin değişmesi ile birlikte hasta, vucudunda olan değişikliği kabullenmez ve stomasını gormek istemez. Stomasının sızıntı ve kokuya neden olacağı korkusuyla insanlardan uzak durur, ice kapanır ve yalnız kalmak isteyebilir.

Oysa stomalı bireylerin karşılaştıkları bu sorunlar uygun bakım ile onemli olcude azaltılabilmekte ve hatta zamanla tamamen onlenebilmektedir.

DERİ BAKIMI
Dışkıda bulunan bazı kimyasal maddeler nedeniyle stomalı bireylerde bazı deri problemleri olabilir. Bu problemler; derinin tahriş olması, kullanılan torbalara bağlı alerjik reaksiyonlar, egzama gibi deri hastalıklarıdır. Bu durumlarda, ilk belirtiler genellikle kızarıklık ve isilik gibi kabartılardır. Uygun deri bakımı ile deri problemleri onlenebilir. Deri problemlerini onlemek icin aşağıda belirtilen uygulamaları yapınız.

• Stoma cevresindeki derinin bakımını ılık su ve yumuşak bir kağıt mendil veya gazlı bezle yapınız.
• Torbayı cıkardıktan sonra stoma ve cevresini siliniz.
• Stoma ve cevresini sildikten sonra iyice kurulayınız.
• Bunlara rağmen deri problemleri gelişirse veya mevcut problemler gerilemezse, bir stomaterapi unitesine başvurmanız ve size onerilen yara ortusu, merhem, losyon ve pudralar gibi ilac ya da malzemeleri kullanmanız gerekebilir.

Ayrıca iki parcalı torbaların kullanılması deri problemlerini azaltabilir. Cunku, vucuda yapıştırılan parca (adaptor), tek parcalı torbalarda olduğu gibi, hem torba değiştirildiğinde deriden cıkarılmayacağı icin derinin tahrişini onler, hem de derinin dışkı veya idrarla temasını onler.
YEME – İCME
Stomalı bireyler istedikleri her şeyi yiyebilirler. Ancak beslenmenin iyi dengelenmiş olması gerekmektedir. Aşırı kilo alma, yetersiz beslenme, gaz, koku problemleri ile karşılaşmamak icin beslenmede goz onune alınması gereken bazı noktalar aşağıda belirtilmiştir:
• Size herhangi bir rahatsızlık vermeyen yiyecekleri zamanla oğreneceksiniz. Kendinize iyi gelmeyen yiyecekleri not ediniz ve doktorunuz veya Stomaterapi Unitesi calışanları ile goruşerek bu yiyecekleri azaltınız, diyetinizden cıkartınız veya bunların yerine size onerilen besinleri alınız.
• Kilo değişimleri stomanın capını ve birtakım komplikasyonların gelişmesini etkileyeceğinden (stoma capının buyumesi, stomanın ice kacması, stoma cevresinde fıtıklaşmalar gibi) kilonuzu dengede tutmaya calışınız.

• Şimdiye kadar hic yemediğiniz bir yiyeceği deneyeceksiniz bu yiyecekten az miktarda ve yanında başka bir şey almadan deneyip sonucunu gorunuz. Eğer yiyecek size dokunuyorsa, bir sure sonra aynı yiyeceği tekrar deneyin. Eğer tekrar rahatsız olduysanız, bu yiyeceği yemeyiniz.
• Gaz ve koku oluşumunu azaltmaya yonelik olarak Stomaterapi Unitesi'nde size verilen diyet listesini uygulayınız.
Kolostomide;
Daha once yediğiniz her şeyi yiyebilirsiniz. Fakat, herkes gibi kabız veya ishal olabileceğinizi unutmayınız. Yetersiz ve uygun olmayan diyet, yetersiz sıvı alımı, hareketsizlik ve bazı ilaclar kabızlığa neden olabilir. Kabızlığı onlemek icin;
• Duzenli olarak yemek yiyiniz.
• Yediğiniz sebze ve meyve miktarını artırınız.
• Hafif egzersizler yapınız.
• Kepekli yiyecekler de kabızlığı onlemede yardımcı olur.
İleostomide;
Ozel bir diyete ihtiyacınız yoktur. Ancak şu durumları goz onunde tutmakta fayda vardır:

• İleostomili hastalar daha cok suya ve tuza ihtiyac duyarlar. Cunku ileostomi yoluyla normalden fazla miktarda tuz ve su kaybedilir.
• Bazı lifli gıdaların fazla alımı ishale neden olabilir. Bu gıdalar; lahana, taze fasulye, portakal, marul, patlamış mısır, kereviz, ananas gibi gıdalardır.
• Lifli gıdaları yerken iyice ciğneyiniz. Bu sindirime yardımcı olur.
• Gunde en az 2 litre su iciniz.
KOKU
Stomalı bireylerin coğu, stomalarından hoş olmayan kokunun cıkacağı endişesini taşırlar. Gunumuz teknolojisinde uretilen torbalar gaz ve koku sorununu onemli olcude cozmektedir. Eğer kullandığınız torbayı iyi yerleştirdiyseniz koku normalde dışarı cıkmaz, sadece torbayı değiştirirken dışarı cıkar. Filtreli torba kullanımı ve filtrelerin size onerilen surede (genellikle 12 saatte bir) değiştirilmesi de koku cıkışını engellemektedir.
Beslenmeniz de koku oluşumunu etkilemektedir. Koku oluşumunu artırdığı belirtilen bazı yiyecekler şunlardır: Balık, yumurta, soğan, sarımsak, yeşil sebzeler, salatalık, peynir, lahana, karnabahar, kuru baklagiller. Kokuyu baskılayabilecek bazı yiyecekler ise yoğurt, yayık ayranı ve nane şekeridir.
GAZ CIKARMA
Besinlerin sindirimi esnasında gaz meydana gelir. Stomalı bireyler gaz cıkışını kontrol edemezler. Cunku stomada anuste bulunan buzucu kaslar (sfinkter) bulunmaz.
Fazla gaz oluşumunu engellemek icin:

• Duzenli olarak yemek yiyiniz.
• Yiyecekleri iyice ciğneyiniz.
• Yemek yerken konuşmayınız.
• Asitli iceceklerden kacınınız (kola, soda, bira, portakal suyu).
• Gaz yapan yiyeceklerden kacınınız (karnıbahar, mısır, salatalık, bezelye, nohut, fasulye, lahana, ıspanak).

İSHAL
İshalde oncelikle nedeni bulmak onemlidir. Bazı yiyecekler, bazı ilaclar (orneğin antibiyotikler), iyi yıkanmamış sebze ve meyve, temiz olmayan suyun icilmesi herkeste olabileceği gibi stomalı hastada da ishale neden olabilir.

• İshal olduğunuzda doktorunuza başvurunuz.
• Bol su iciniz.
• Başka bir probleminiz yoksa tuz alımını artırınız.
• İshal suresince dışkıyı sıvılaştıran yiyecek ve icecekleri tuketmeyiniz (uzum, uzum suyu, yeşil fasulye, bezelye, erik, baharatlı yiyecekler, bira, alkollu icecekler, taze meyveler ve cikolata).
• İshal suresince dışkıyı katılaştırabilen besinleri tuketiniz (muz, şeftali, elma, peynir, yoğurt, pirinc lapası, şehriye, patates puresi).
• Kolostomi irrigasyonu yapıyorsanız ishaliniz gecene kadar irrigasyon yapmayınız

BANYO YAPMA VE GİYİNME
Stoma torbanız takılı iken ya da torbanızı cıkartarak banyo yapabilirsiniz. Kolostomi torbaları suya karşı dayanıklı olup suda bile yapışık olarak kalabilmektedir.
Normal gunluk kıyafetlerinizi giyebilirsiniz. Normalden buyuk beden giymenize gerek yoktur. Cunku stoma torbaları yapılarından dolayı vucudunuza uyum sağlar ve giysilerin uzerinden şişkinlik yapmaz.
Denize girerken erkeklerin şort tipi mayo, kadınların ise tek parcalı desenli mayoları tercih etmeleri ve torba yerine stoma kepi takmaları onerilmektedir.

DİNLENME VE SPORTİF FAALİYETLER
Kolostomi ve ileostomi spor yapmanıza engel bir durum değildir. Ameliyata neden olan hastalık ve gecirilen ameliyattan dolayı genel bir halsizlik hissetmeniz normaldir. Ameliyattan sonra birkac hafta icinde hastalanmadan once yapabildiğiniz tum fiziksel aktiviteyi yapabilirsiniz. Boks, gureş, ağırlık kaldırma gibi sert spor aktiviteleri uygun olmayabilir. Oneriler;
• Tenis, basketbol, voleybol, golf, futbol oynayabilir, su kayağı yapabilirsiniz.
• Spora başlamadan ve ozellikle yuzmeden once torbanızı boşaltınız.
• Spor yaparken şekilli mayo veya şort giyiniz.
• Banyo ve sauna gibi sıcak yerlerde torba yapışkanı gevşeyebilir, onlem olarak yedek torba alınız.

İŞE DONME VE SOSYAL YAŞAM
Ameliyattan 6-8 hafta sonra calışma hayatına başlayabilirsiniz. Gunun buyuk bir bolumunun işyerinde gecirildiğiniz duşunulduğunde, işyerinin tuvaletinde stoma temizliğinde kullanılan bazı malzemeleri bulundurmanız (orneğin tuvalet kağıdı, sabun, ağzı kapaklı cop kutusu gibi ) size stoma bakımında rahatlık sağlar.
Sağlığınıza kavuşur kavuşmaz daha onceki sosyal yaşantınıza donebilirsiniz (arkadaş-akraba ziyaretleri, davetlerde bulunma, sinemaya gitme vb.). Koku ve/veya gaz cıkarma korkusuyla sosyal yaşantınızı sınırlamayınız. Eğer stomanıza ozenle bakıp, uygun malzemeler kullanırsanız, bu tur problemlerle karşılaşmanız en aza inecektir. Sizi seven ve onem veren arkadaş ve akrabalarınızla aynı ortamı paylaşmak sadece sosyal yonden değil, ruhsal yonden de kendinizi iyi hissetmenizi sağlayacaktır.
TATİLE CIKMA
Seyahat etme konusunda herhangi bir kısıtlama yoktur. İyileştiğiniz, stomanızın bakımını yapabildiğiniz surece istediğiniz yere, istediğiniz aracla gidebilirsiniz. Ucakla yolculuk ettiğiniz zaman kabin basıncı dolayısıyla daha cok gaz oluşabilir. Tatile cıkarken şu noktaları goz onunde tutmalısınız:

• Yolculuğa cıkmadan once torbanızı boşaltınız.
• Yolculuk boyunca gazlı/asitli icecek icmeyiniz.
• Stoma malzemelerini, yanınızda bulunduracağınız bir el cantasında taşıyınız.
•Yanınızda yeteri kadar malzeme bulundurmaya ozen gosteriniz. Gittiğiniz yerde malzeme bulamayabilirsiniz. Eğer varsa, tatile gittiğiniz yerde malzemeleri temin edebileceğiniz adresleri oğreniniz.
• Gideceğiniz yer sıcak bir iklime sahipse, bol su icmeye ozen gosteriniz. Sakıncası yoksa tuz alımını artırınız.
• İshal olma ihtimaline karşı doktorunuz ile konuşunuz.
• Gittiğiniz yerde ceşme suyu icmeyiniz. Şişe suyu kullanınız. Hatta stomanızı temizlerken bile şişe suyu kullanınız.
• İyi yıkanmamış veya acıkta satılan yiyecekleri yemeyiniz.

CİNSEL YAŞAM
Stoma normal cinsel hayatınızı surdurmeye engel olmaz. Ancak cinsel yaşantınızın normale donmesi icin biraz zamana ihtiyacınız vardır. Cok acele etmeyiniz ve kendinize zaman tanıyınız. Ostomi ameliyatı her iki eşi de etkileyeceğinden anlayış ve iletişimin en onemli unsur olduğunu unutmayınız. Daha rahat bir cinsel yaşam icin aşağıdaki onerileri dikkate alınız;

•Torbanın goruntusunden rahatsızlık duyuyorsanız torba kılıfları veya bazı ic camaşırları ile torbayı ortebilirsiniz.
•Cinsel ilişkiden once torbanızı boşaltınız.
•İlişki sırasında stoma kepi takmayı tercih ediniz.
Ancak bazı tip ameliyatlar sonucunda sinirlerde herhangi bir hasar oluşmuşsa, ceşitli problemlerle karşılaşabilirsiniz. Bunlar; kadınlarda cinsel ilişki sırasında ağrı, cinsel organın ic yuzeyinde sertleşme ve organın daralması, erkeklerde sertleşmede zorluk (impotans) gibi durumlardır. Boyle bir durumla karşılaştığınızda doktorunuza başvurunuz. Unutmayınız ki kolostomi hayatınızı kurtarmak amacıyla yapılan bir uygulamadır.

HAMİLELİK
Stomalı kadınlar, eğer isterlerse ve başkaca nedenlerle tıbbi bir sakınca yoksa hamile kalabilirler. Ancak buyuyen karın dolayısıyla stomanın genişliği artabilir, ayrıca stomayı gormek zorlaşabilir. Boyle bir durumda stomayı gormek icin ayna kullanabilir veya birinden yardım alabilirsiniz.
Stomalı bir kadının emzirmemesi icin de hicbir neden yoktur. Bebeği emzirmeden once stoma torbasının boşaltılması, bebeğin torba uzerine yaratacağı basıncla sızıntı olma olasılığını azaltmaktadır.
Stomalı kadınlar gebelikten korunmak icin doğum kontrol hapı kullanabilirler. Ancak ileostomisi olan bireylerde bu hapın emilemeden dışkı ile atılacağı duşunulduğunden başka yontemler kullanılması onerilir. Stomalı bir erkeğin baba olmasında da hicbir sakınca yoktur.

[h=2]Ankara Genel Cerrahi uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]