Endometirozis sık karşılaşılan ve ureme cağındaki kadınları etkileyen bir hastalıktır. Normalde rahim icini orten zar tabakasının olması gereken yer dışında herhangi bir yerde bulunmasıdır.
Endometrium dokusu ister rahim icinde isterse dışında olsun adet siklusu sırasındaki ostrojen ve progesteron duzeylerindeki yukseliş ve duşuşlere duyarlıdır. Hormonların etkisi ile buyuyen ve kalınlaşan doku, hormonlardaki azalmayla beraber kanayabilir. Rahimin icindeki endometrial dokunun aksine bu hatalı yerleşmiş dokudan koken alan kanın dışarıya akışı yoktur. Ortaya cıkan kan birikerek kistleşebilir ya da cevre dokulara yerleşebilir. Endometriozis tamamen ostrojen hormonuna bağımlı bir hastalıktır.
Gorulme sıklığı
Endometriozisin tanısı cerrahi olarak konduğu icin gercek gorulme sıklığını saptamak mumkun değildir. Bugun icin kabul edilen %5-10 oranında rastlanıldığıdır. En sık yumurtalıklarda gorulur. Olguların %75inde lezyon overlerdedir, daha sonra sırası ile karın zarının rahmin arkasında kalan boşluğunda (douglas poşu), rahmi yerinde tutan bağlarda, tuplerde, barsaklarda, mesanede, rahim ağzı, vajina, dış cinsel organlarda, cerrahi yaralarda, dikişli doğum esnasında acılan kesilerde gorulurler. Nadiren gobek deliği, burun zarı gibi uzak organlarda gorulebilir. Literaturde erkeklerde de gorulebildiği bildirilmiştir. Ortaya cıkan lezyonlar mikroskopik boyutta ve gozle gorulemeyecek şekilde olabileceği gibi 10-15 santimetre gibi cok buyuk caplara da ulaşabilir. Genel olarak ureme cağındaki kadınlarda gorulmekle birlikte her yaş grubunda saptanabilir. Zaman zaman cok genc hastalarda hastanın yaşı nedeni ile endometriozis tanısından uzaklaşılmaktadır. Oysa otopsilerde yenidoğanlarda ve menopozdaki kadınlarda da endometriozis olabileceği gorulmektedir.
Endometriozis kotu huylu bir hastalık mıdır?
Endometriozis kendisi kotu huylu bir hastalık değildir. Ancak yapılan calışmalarda endometriozis hastalarında meme, yumurtalık ve bazı dolaşım sistemi kanserlerinin gorulme oranlarında artış saptanmıştır ancak bu kanserler ile endometriozis arasındaki ilişki acık değildir. Bazı araştırmacılara gore endometriozis hastalarında belirli kanser turlerinin fazla gorulmesinin nedeni bu hastaların kullandığı ilaclar olabilir. Benzer şekilde endometriozis hastalarının yakın takip altında olmaları nedeni ile hastalıktan bağımsız olarak gelişen kanser daha erken donemde tanınıyor olabilir.
Nedeni
Oluşum nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte pek cok teori ileri surulmektedir. En cok kabul goren retrograd menstruasyon teorisidir. Buna gore adet kanı tuplerden karın boşluğuna kacar ve icerdiği endometrial dokular burada yerleşerek canlılıklarını korurlar. Bu teori erkeklerde gorulen endometriozisi acıklamakta yetersiz kalmaktadır. Ayrıca her kadında adet kanı az ya da cok miktarda karın boşluğuna kacarken neden bazılarında endometriozis gelişip bazılarında gelişmediği de bu teori ile acıklanamamaktadır. Endometriozis gelişimi ile ilgili bir diğer teori de kan yolu ile yayılımıdır, ancak bu teori bilimsel cevrelerde yeterli destek gormemiştir. Embryonik yaşamda yer alan bazı hucrelerin zaman icerisinde endometrial hucrelere donuşebileceği de ileri surulen oluşum yollarından biridir. Bu teori erkeklerdeki endometirozis olgularını acıklayabilir ancak konu ile ilgili yeterli kanıt yoktur. Son zamanlarda dikkat ceken bir başka teori de bağışıklık sistemindeki bazı bozuklukların bu tabloya neden olabileceğidir.
Patoloji
Erken donemdeki lezyonlar kucuk, yuzeyden kabarık olmayan mavi, siyah renkli, barut yanığına benzer oluşumlardır. Bu implantlar değişmeden kalabilir, bir sure sonrakendiliklerinden kaybolabili r ya da bulundukları yerlerde reaksiyona neden olup etraflarındaki normal dokuyu kendilerine cekerek ,yapışıklıklara yol acabilirler. Ortaya cıkan yapışıklıklar anatomik butunluğu bozup şikayetlere neden olurlar. Yumurtalıklarda yerleşen endometriozis her adet doneminde kanayarak kist oluşturur ve bu kist icinde biriken kan zamanla kahverengi, koyu kıvamlı ve yapışkan bir hal alır. Overlerde yerleşen endometriozise endometrioma ya da cukulata kisti denir.
Klinik
Endometriozis hastalarında en sık karşılaşılan şikayet adetlerin aşırı derecede ağrılı olmasıdır. Ağrının şiddetinde giderek artan bir duzen izlenir. Ağrının nedeni endometriozis odalarından salgılanan prostoglandin adı verilen bazı maddelerin etkisiyle rahimde ortaya cıkan kasılmalardır. Ancak ağrının şiddeti ile hastalığın derecesi arasında bir ilişki yoktur.Hafif derecede bir endometriozis şiddetli ağrılara neden olabileceği gibi ileri derecede bir endometriozis olgusunda cok hafif adet sancısı gorulebilir hatta hic ağrı olmayabilir. Bununla beraber sancıların daha erken başlaması ve daha uzun surmesi hastalığın evresinin ilerlediğine işaret edebilir. Ağrı tipik olarak adetten birkac gun once başlar ve adet kanaması ile birlikte en ust duzeye ulaşır ve kanama boyunca devam eder. Hatta zaman zaman bu ağrılar ağrı kesici ilaclara cevap vermeyebilir. Adet sancısı dışında endometriozisde kronik kasık ağrıları ve bel ağrıları da olabilir. Bu ağrılar bacaklara doğru da yayılım gosterebilir. Endometirozis, cinsel ilişki sırasında ağrıya neden olabilir. Bu duruma disparonia adı verilir. Endometriozis hastalarının coğunda kanama bozukluğuna rastlanmaz. Ancak adet oncesi gorulen kahverengi lekelenme şeklinde kanamalar endometriozis icin tipiktir. Endometriozis hastalarının buyuk bir kısmı cocuk sahibi olamama nedeni ile doktora muracaat ederler. Genel olarak kısırlık şikayeti bulunan kadınların yaklaşık % 10-20 sinde değişik duzeylerde endometriozis bulunmaktadır. Endometriozis ve kısırlık arasındaki ilişki tam olarak anlaşılabilmiş değildir. Ozellikle hafif ve orta derecede endometriozisin kısırlığa neden olup olmadığı tartışmalıdır. Bununla beraber en sık kabul goren teori endometriozisin pelvis boşluğu icinde bir tur inflamasyona neden olarak bazı maddelerin salınımına yol actığı ve bu maddelerin de follikul ve yumurta gelişimi uzerinde olumsuz etkilerinin olduğudur. Karın zarından salgılanan bu maddelerin yumurta ve sperm birleşmesi, tubal fonkisyon ve hatta dollenmiş yumurtanın endometriuma implante olması uzerinde de olumuz etkilerinin olabileceği ileri surulmektedir. Bir başka duşunceye gore ise hafif derecede endometriozis kısırlığa neden olmamaktadır. Bu hastalarda kısırlığın asıl nedeni kotu sperm kalitesi, ovulasyon bozukluğu gibi bilinen başka bir patoloji ya da acıklanmayan infertilite olgularında olduğu gibi bilinmeyen nedenleridir. Endometriozis sadece tabloya eşlik eden ek bir patolojidir. Ote yandan şiddetli endometriozis kısırlığın bilinen bir nedenidir. Ortaya cıkan yapışıklıklar ve anatomik bozukluklar ureme sisteminin normal fonksiyonunu bozarak fertilizasyon problemlerine neden olurlar. Yapışıklık olmasa bile cukulata kistleri normal ovulasyonu bozarak ksırlığa yol acabilir.
Tanı
Endometriozisin tanısı lezyonların direk olarak gorulmesi ve patolojik olarak incelenmesi ile konur. Yani kesin tanı icin cerrahi şarttır. Oykude endometriozisden kuşku duyulan hastalarda kısırlık problemi de varsa mutlaka tanısal laparoskopi yapılmalıdır. Laparoskopi sırasında karın zarı, rahim, douglas boşluğu, tupler gibi tum pelvis ici oluşumlar gozlenerek kucuk endometriozis odaklarının varlığı araştırılırken şiddetli olgularda yapışıklıklar izlenir. Endometriozis tanısında en onemli tanısal testlerin başında ultrasonografi gelir. Ancak ultrasonografi yumurtalıklarda yerleşmiş cukulata kistlerinin tanınmasında yararlıyken pelvik endometriozis hakkında bilgi vermede yetersizdir. Yumurtalık icinde derinde yerleşmiş endometriomalar laparoskopide gozden kacabilirancak bu kitleler dikkatli bir ultrasonografik inceleme ile kolaylıkla fark edilebilir. Ultrasonografi incelemesinde endometriomadan kuşku duyulan olgularda kanda Ca12-5 adı verilen bir markerin bakılması tanının desteklenmesi acısından onemlidir. Yumurtalıktan koken alan bazı kanserlerde salgılanan bu tumor belirteci endometriozis varlığında da artmaktadır ancak kan duzeyi habis hastalıklarda olduğu kadaryukselmemektedir. Evreleri Endometriozis hastalığın yerleştiği bolge, yayılımı, derinliği ve buyukluğune gore evrelenir. Evre 1 minimal hastalığı, evre 2 hafif, evre 3 orta ve evre 4 ise şiddetli endometriozisi ifade eder. Hastalığın evresi ile yarattığı şikayetler arasında direktbağlantı yoktur.
Tedavi
Endometriozisin kesin ve kalıcı tedavisi yoktur. Uygulanan tedavilerin amacı ağrıyı gidermek ve infertiliteyi ortadan kaldırmaktır. Bu amacla tıbbi ve cerrahi tedaviler uygulanabilir. Tıbbi tedaviler endometriozisin ostrojene bağımlı bir hastalık olması prensibine dayanır. Hamilelik ve menopoz endometriozis oluşumunu engelleyen iki doğal durumdur. Hormonal tedavilerde amac bu iki doğal durumu taklit etmektir. Her iki durumda da endometrium uzerindeki ostrojen etkisi ortadan kalkacağından yanlış yerde yerleşmiş olan endometrial dokunun da baskılanması beklenir. Gebelikte gorulen hormonal durumu taklit etmek icin doğum kontrol hapları kullanılırken, menopozu taklit etmek amacıyla danazol ya da GnRH analoğu adı verilen ilaclar kullanılmaktadır. 3-6 ay suren bu tedavide kan ostrojen duzeyi doğal menopozda olduğu gibi cok duşuk seviyelere inmektedir. Genellikle ayda bir kez yapılan enjeksiyonlar şeklinde uygulanan GnRH analog tedavisi oldukca pahalı bir tedavi şeklidir. GnRH analogları uzun sureli kullanımda kemik erimesi ateş basması gibi menopoz sonrası gorulen yakınmalara neden olabileceğinden ostrojen iceren ilaclar ile birlikte verilebilir. Add-back tedavi adı verilen bu durum tezat gibi gorulebilir. Ancak amac kan ostrojen duzeyini endometriozisi baskılayacak kadar duşuk ve kemik erimesine neden olmayacak kadar yuksek bir aralıkta tutmaktır. Yapılan calışmalar endometriozisde uygulanan tıbbi tedavilerin ağrıyı gidermede etkili olduğu ancak infertilite uzerinde olumlu bir etkisinin olmadığını gostermektedir. Bu nedenle kısırlık nedeni ile başvuran hastalarda tıbbi tedavi onerilmez. Şiddetli endometriozis olgularında tercih edilmesi gereken tedavi yaklaşımı cerrahidir. Ozellikle laparoskopik cerrahi tekniklerde yaşanan gelişmeler bu hastaların etkili bir şekilde tedavi edilmelerine olanak sağlamaktadır. Orneğin cukulata kisti cıkartılan hastaların %50’si 6 ay icinde tedaviye gerek kalmadan hamile kalmaktadır. Anatomik duzenin yeniden sağlaması hem ağrının giderilmesinde hem de ureme potansiyelinin arttırılmasında son derece onemlidir. Yardımcı ureme teknikleri Kısırlık nedeniyle tedavi edilen bir kadın cerrahi sonrası 6 ay icinde kendiliğinde hamile kalamamış ise bir sonrakisecenek yardımcı ureme teknikleridir. Eğer tupler acık ise aşılama denenebilir. Aşılamanın da başarısız olduğu durumlarda ise son alternatif tup bebek uygulamasıdır. Bu grup hastalarda ozellikle buyuk cukulata kisti cıkartılmış ise yumurtalıkların rezervinde bir azalma beklenebilir. Ayrıca bilinmeyen bazı nedenlerden dolayı bu endometriozis olgularında dollenme oranlarında duşukluk gorulebilmektedir.

[h=2]İzmir Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]