Normal doğurgan ciftlerde, normal sıklıkta cinsel ilişki durumunda aylık gebe kalma oranı % 25’dir. Bu oran 1 yıl sonunda % 85, 2 yıl sonunda ise % 90 civarındadır.
Gebelik nasıl oluşur?
Gebeliğin oluşması icin; yumurtalıktan atılan sağlıklı bir yumurtanın, erkek tohum hucresi (sperm = meni) ile birleşmesi gerekir. Dollenme (fertilizasyon) olarak adlandırılan bu olay kadının tuplerinde meydana gelir ve dollenmiş yumurta (embriyo) rahim boşluğuna yerleşerek gebelik meydana getirir.
Yani gebeliğin oluşumu icin; sağlıklı yumurta hucresi, sağlıklı sperm hucresi, acık ve sağlıklı en az bir tup ve dollenmiş yumurtanın yerleşebileceği normal bir rahim boşluğu bulunması gerekir.
Kısırlık
Herhangi bir doğum kontrolu yontemi uygulamaksızın, 1 yıl sureyle, duzenli ilişkiye rağmen gebe kalamama durumudur. Kısırlık problemi olan ailelerin yaklaşık %30’unda erkekte, %30’unda kadında ve %30’unda ise hem erkekte hem de kadında problem vardır. Ailelerin %10’unda ise yapılan birinci basamak testler ile gebeliğe engel olan herhangi bir problem tesbit edilememektedir ve bu grup “acıklanamayan kısırlık” olarak adlandırılmaktadır.
Kısırlık nedenleri:
I- Erkeğe ait nedenler
Erkeğin ilk değerlendirmesi son derece basit bir yontem olan semen analizi (spermiogram) olarak adlandırılan yontem ile yapılır. Semen analizi oncesinde erkeğin 3-5 gunluk bir cinsel perhiz yapması gerekmektedir. Ornek verileceği gun ayakabı boyası, parfum, tiner gibi ucucu maddeler ile temas edilmemesi gerekmektedir. Semen orneği mumkun ise laboratuvarda herhangi bir kayganlaştırıcı kullanmadan masturbasyonla verilmelidir. Eğer evde verilecek ise mutlaka 1 saat icinde laboratuara ulaştırılmalıdır. Spermeleri oldurmeyen ozel kondomlar kullanılarak cinsel ilişki ile de verilebilir. Bu kondomlar androloji laboratuarından temin edilebilir.
Semene (meni) ait nedenler:
Semen anormallikleri genellikle yumurtalıkta (testis) sperm uretiminde problem nedeniyle ortaya cıkmaktadır. Uretimdeki sorunun sebebi genellikle bilinmemekle beraber, kalıtsal veya hormonal bozukluklar, gecirilmiş enfeksiyonlar, aşırı sigara ve alkol tuketimi, stres, bazı ilaclar, kimyasal maddeler, radyasyon ve radyoterapi sebebiyle de olabilir.
Dunya Sağlık Orgutu kriterlerine gore semen analizinin normal olarak kabul edilebilmesi icin hacminin (miktarının) en az 2 mililitre, sperm sayısının mililitrede en az 20 milyon olması ve spermlerin en az %50’sinin hareketli ve en az %70’inin şeklinin normal olması gerekir.
Şekil bozukluğu acısından daha detaylı bir inceleme olan ve ozel boyama yontemi ile yapılan Kruger testinde %14 ve ustu normal olarak değerlendirilir.
Semen analizinde tesbit edilebilecek anormallikler nelerdir?
Semende hic sperm bulunmaması
Semende hucre sayınsın az olması (mililitrede 20 milyondan az)
Sperm hareketliliğinde azalma
Normal şekilli sperm sayısının az olması
Semenin taşınmasındaki sorunlar:
Testislerde sperm uretiminin normal olmasına rağmen, spermin taşınmasını sağlayan kanalların doğuştan veya sonradan gecirilen bir hastalık nedeniyle tıkalı olması da gebeliğin oluşununu engeller. Varikosel olarak adlandırılan damar genişlemesi (testislerden kirli kanı taşıyan toplar damarların genişlemesi ve kirli kanın testislerin yanında birikmesi) , testislerin sıcaklığını arttırarak sperm uretimi ve hareketi uzerine olumsuz etki eder. Bu durum cerrahi olarak duzeltilebilir ancak operasyona rağmen sperm fonksiyonlarında duzelme olmayabilir.
II- Kadına ait nedenler:
Rahim ağzı kaynalı kısırlık (servikal faktor):
Cinsel ilişki sırasında sperm hucreleri rahim ağzının onune dokulur ve hareketleri ile doğum kanalını gecerek rahime ulaşır. Rahim ağzı salgısı, yalnızca yumurtlama doneminde spermlerin serbestce gecişine izin verir. Yumurtlama donemi dışında hormonal etkiler nedeniyle rahim ağzı salgısının yapısı ve kıvamı sperm gecişine izin vermez. Bazı kadınlarda ise rahim ağzı salgısı icinde sperme karşı antikor denilen bağışıklık sisteminin oluşturduğu maddeler bulunabilir ve yumurtlama doneminde bile sperm hucre fonksiyonlarını bozarak rahime ulaşmasına engel olarak infertiliteye sebep olabilir. Rahim ağzı kaynakli kısırlık duşunulen hastalarda rahim ici aşılama (intrauterin inseminasyon= IUI) uygulanabilir.
Rahim kaynaklı kısırlık (uterin faktor):
Rahim icinde gebeliğin yerleşip buyuyeceği boşluğun anormallikleri de gebelik icin engel oluşturabilir. Rahim filmi (Histerosalpingografi=HSG) rahim icini ve tupleri (fallop kanallarını) değerlendirmek icin kullanılan birinci basamak testtir.
Rahim filmi nasıl cekilir?
Histeroskopi rahim ici boşluğun optik bir aletle incelenmesi işlemidir.
Tup (fallop tupu) kaynaklı kısırlık (tubal faktor):
Gebeliğin oluşumu icin en az bir fallop tupunun sağlıklı ve acık olması gereklidir. Fallop tupleri yumurtayı yakalayıp tup icine almasını ve dollenme sonrası dollenmiş yumurtanın rahim icine taşınmasını sağlayan cok hassas ve detaylı bir yapıya sahiptir. Bu yapının bozulması yumurtanın taşınmasını ve dollenme olayını engelleyebilir.
Fallop tupune ulaşan genital enfeksiyonlar, diğer karın ici organlardan kaynaklanan enfeksiyonlar (or. Apandisit) veya tupte yerleşmiş dış gebelik gibi olaylar tuplerde hasara neden olabilir. Kısır hastaların yaklaşık ucte birinde kısırlığın sebebinin tubal hasar olduğu tesbit edilmektedir. Tuplerin yapısını değerlendirmek icin rahim filmi (HSG) ve/veya laparoskopi (optik bir aletle, karın acılmadan yumurtalıklar, tupler ve rahimin değerlendirildiği ameliyat şekli) yapılabilir. Her iki tupun hasarlı ve fonksiyon goremez durumda olduğu hastalarda tup bebek (İn-vitro Fertilizasyon=IVF) ile gebelik elde edilebilir.
Yumurtlama problemlerinden kaynaklı kısırlık (ovulatuar faktor):
Tum kısır kadınların yaklaşık ¼’unde, kısırlık nedeni duzensiz veya anormal yumurtlamadır. Kadının adet duzeni yumurtalıklarının durumu hakkında fikir verebilir.
Basal vucut ısısı takibi, idrarda luteinize edici hormon (LH) ve kanda progesteron hormonu tesbiti, rahim ici adet tabakasının incelenmesi (endometrial biopsi) ve ultrasonografi ile yumurtlamanın takibi gibi yontemler ile hastanın yumurtlamasının olup olmadığı tesbit edilebilir.
-Bazal vucut ısısı takibi, kolay uygulanabilen, basit ve ucuz bir yontemdir. Yumurtlama sonrasında (beklenen adetten 12-16 gun once) salgılanan progesteron hormonu, rahim ici tabakayı dollenmiş yumurtanın tutunup yerleşmesi icin uygun hale getirir. Yumurtlama sonrasında salgılanan progesteron hormonuna bağlı olarak adet doneminin ortasına rastlayan donemde vucut ısısı yaklaşık 1 derece yukselir. Yumurtlama olmaz ise vucut ısısında artış olmaz.
Bazal vucut ısısı takibi nasıl yapılır?
Kadın her gun uyandıktan sonra, yataktan kalkmadan, ağızdan vucut ısısını olcerek adet gunune gore kaydeder. Vucut ısısında artışa sebep olan diğer durumlarda (or. Gripal enfeksiyon) gibi durumlarda bu değerlendirme yanıltıcı olabilir.
İdrarda luteinize edici hormon (LH) takibi: bu amacla ozel idrar cubukları kallanılır.
Rahimin ic tabakasından alınan biopsi: Beklenen adet tarihinden 1- 3 gun once rahim ici adet tabakasından alınan (endometrial) biopsiler yumurtlamanın olup olmadığı konusunda fikir verir ancak gunumuzde hormon testleri bu yontemin yerini almıştır.
Yumurtlamanın ultrasonografi ile takibi: Ultrasonogarfi ile follikul (yumurtanın icinde geliştiği kucuk kistler) takibi ile değerlendirilir.
Yumurtlama problemi olan kadınlarda, yumurta gelişimi icin kullanılan hormon ilacları ile hastaların%80’inde yumrutlama sağlanabilir. Gebeliğe engel başka bir durum yok ise başarılı 6 yumurtlama tedavisi ile hastalrın yarısı gebe kalabilir.
Karın zarı kaynaklı kısırlık (peritoneal faktor)
Gecirilmiş ameliyatlar, ic organ enfeksiyonları ve endometriozis karın duvarını ve ic organları saran zar tabakasında (periton) yapışıklıklara (adezyon) sebep olarak yumurtaların fallop tuplerine veya tupten rahime ulaşmasını engelleyebilir.
Endometriozis, normalde sadece rahim icide bulunan adet tabakasının rahim dışında bulunması ile ortaya cıkar ve adet kanaması donemlerinde bu bolgelerde de kanama olduğu icin şiddetli ağrı ve bu kanamanın sebep olduğu hasar nedeniyle zaman zaman kasık ağrısı ve cinsel ilişki sırasında ağrı oluşabilir. Endometrium dokusunun yumurtalıkta kist oluşturduğu hastalarda kist icine kanama sonucunda biriken kan zamanla cikolataya benzer hal alır ve bu “cikolata kisti”olarak adlandırılır. Bu kistler belli buyukluğe ulaştığında laparaskopi ile cıkarılır. Bu hastalık ayrıca karın icinde yapışıklıklar oluşturabildiği gibi normal yumurtalık dokusuna da zarar verir ve infertiliteye sebep olabilir.
Acıklanamayan kısırlık (unexplained infertilite):
İnfertil ciftlerin %10 kadarında tum tetkikler normal olmasına rağmen gebelik oluşmamasıdır. Bu ciftlerde gebeliği sağlamak amacıyla yumurtlamayı uyarıcı ilaclar ve rahim ici aşılama (IUI) kullanılır. Bu tedaviler ile 3-6 adet doneminde gebelik elde edilememesi durumunda tup bebek yontemi uygulaması onerilir.
Op.Dr. Alparslan DEMİR

[h=2]İstanbul Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]