Peki, her gun gokyuzunde onlarcasını gorduğumuz ucaklar, yerden binlerce metre yukseklikte ucarken nasıl oluyor da sesini bize duyurmayı başarıyor? Daha da onemlisi, ucağın icindeyken nasıl oluyor da bu sesi duymuyoruz? Gelin, bu soruların cevaplarını verelim.
Once ucaklardaki sesin kaynaklarını oğrenelim:
Ucaklardaki sesi nasıl duyduğumuzu oğrenmek icin elbette bu seslerin kaynağına bakmamız gerekiyor. Ucuş halinde olan ucaklardan cıkan ses, genellikle aşağıdaki faktorlerden kaynaklanıyor:
Ucağın calışan motoru Motorların icine hava almakla yukumlu olan ve saniyede binlerce kez donen pervaneler Motorun arkasından cıkan yuksek itiş gucune sahip hava akımı, Ucağın havada hareketiyle oluşan aerodinamik sesler (arabayla giderken duyduğunuz ruzgÂr sesiyle aynı mantık) Ucak govdesinde motor ve hava akımıyla oluşan titreşim Peki, yuzlerce metre yukarıda ucan ucakların sesini nasıl oluyor da yerdeyken duyabiliyoruz?
Ozellikle havalimanlarında ucakların ne kadar fazla ses cıkardığını biliyorsunuzdur. Hatta ucağa bir kopru ile değil, yerden merdiven ile giriş yapıyorsanız, bu sesi rahatsız edici derecede tam anlamıyla duyabilirsiniz. Fakat aslında bu ses, ucağın ucarken cıkardığı sesin sadece ufak bir kısmı. Zira ucaklar yerdeyken duyduğunuz ses, sadece en duşuk seviyede calışan motorlardan kaynaklanıyor.
Ucaklar havadayken ise elbette bu durum değişiyor. Motorlar, ozellikle kalkış durumunda ve ucuş irtifasına yukseldiği anlarda en yuksek gucte calışıyor. Buna ek olarak ucak, havayı da delerek adeta bir ruzgÂr oluşturuyor. Dolayısıyla ucaklar ucarken yeryuzunden duyduğumuz ses, buyuk oranda havanın sesi ve motordan oluşuyor.
Tabii sesin bize ne kadar şiddetli geldiği de pek cok faktore bağlı durumda. Ozellikle hava sıcaklığı, nem oranı ve basınc, ses dalgalarının yayılımında buyuk rol oynuyor. Aynı şekilde ucağında bulunduğu yukseklik de basıncın yuksekliğe gore değişmesi nedeniyle buyuk bir oneme sahip.
Gokyuzunde arkasında ‘beyaz duman (yoğunlaşma izi) ’ gorduğumuz ucakların sesini yeryuzunden duymamamız da bu yukseklik faktorunden kaynaklanıyor. 9.000 metre ve uzerinde ucan ucaklardan cıkan ses, yeryuzune yaklaştıkca şiddetini buyuk yitiriyor. Cevrenizde hicbir ses yoksa, bu sesi aslında duşuk oranda duyabilirsiniz. Fakat şehir icindeyseniz, bu ses diğer sesler nedeniyle kulağımıza gelmiyor.
Ucak ureticileri, ucağın dışından duyulabilen sesi de duşurmek icin surekli geliştirmeler yapmaya devam ediyor. Bunu eski model bir yolcu ucağı ile yeni model bir ucağın kalkışı sırasında havalimanlarında bile deneyimleyebilirsiniz.
Peki bu ses, ucakların icinde nasıl engelleniyor?
Aslında ucakların cıkardığı ses, ucak icinde tamamen engellenemiyor. Fakat yıllardır gelişen yontemler sayesinde bu sesin buyuk bir coğunluğu yolculara yansımıyor, ses sağlıklı bir duzeye duşuruluyor. Ozellikle jet motorların yolcu ucaklarında kullanılmaya başladığı ilk donemlerde ucağın icindeki ses fazlasıyla rahatsız edici durumdaydı.
Ucak ureticileri, sesin ucağın icine yansımaması icin birbirinden yenilikci yontemlere başvuruyor. Normal şartlarda duyma yetinizde kalıcı hasara yol acabilecek olan bu ses, gunumuzde aşağıdaki yontemlerle yok ediliyor:
Ucağın govdesinde ic ve dış yapı arasına konulan ses yalıtımı malzemeleri Ucağın icinde bulunan koltuk ve plastik gibi malzemelerin iceriği Ucağın govdesi uzerinde oluşan hava akımını duzenleyen govde tasarımları Motorların ucu ve ozellikle arkasında sesin yayılımını engelleyen yapılar Motor pervanelerinin buyutulmesi ve daha yavaş hızda calışması
Tıpkı yeryuzunden duyduğumuz anda olduğu gibi ucağın icinde duyduğumuz ses de aslında buyuk oranda havanın sesi oluyor. Ureticiler, ucağın tasarımında kabin icindeki sesi azaltacak govde tasarımlarına yoneliyor.
Ucak govdesinde ic ve dış katman arasında kullanılan ses yalıtımı malzemeleri de muhendislik acısından cok buyuk onem taşıyor. Bu malzemeler olabildiğince yuksek ses yalıtımı sağlamakla birlikte olabildiğince hafif olmak zorunda. Dolayısıyla şirketler, bu malzemenin geliştirilmesi icin bircok bilimsel test gercekleştiriyor, ucuncu taraf yalıtım şirketleriyle iş birliği yapıyor.
Bir ucağın icinde ne kadar fazla ses olabileceğini aslında daha kucuk ucaklarda gorebiliyoruz. Calı ucağı olarak bilinen Piper J-3 gibi ucaklarda hicbir ses yalıtımı bulunmazken, Cessna gibi ucaklarda cok az duzeyde yalıtım yer alıyor. Bu ucakların icindeki kişiler, kulaklarının sağlığını korumak icin gurultu engelleyici kulaklıklar takmak zorunda kalıyor.
Dolayısıyla bir daha ucağa bindiğinizde sizin konforlu bir ucuş deneyimi yaşamanız icin harcanan emeğe ve geliştirilen yeni teknolojilere bir teşekkur etmeyi unutmayın.
Kaynaklar: BBC, Skandia Inc, Soundproof Cow, Boeing