Tukenmişlik; ozellikle birey iyi bir performans gosterdiği halde bu cabasının karşılığında uygun bir odul alamadığı veya takdir edilmediği ve bunu da kabul edemediği zamanlarda gorulmektedir. Tukenmişlik, belli bir dinlenme sonrası ortadan kalkan bir yorgunluk hali değildir. Tukenmişliği stresten ayıran en onemli ozellik, tukenmişliğin birey ile karsısındaki koşullar arasında olan ilişki kaynaklı bir stres olmasıdır.
Tukenmişlik duygusal tukenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarı boyutları ile incelenir. Duygusal tukenme, kişinin yaptığı iş nedeniyle duygusal olarak kendini aşırı yuklenmiş, tukenmiş hissetmesidir ve tukenmişliğin en onemli belirleyicisidir. Duyarsızlaşma, kişinin hizmet verdiklerine karşı bu kişilerin birer birey olduklarını dikkate almaksızın duygudan yoksun bicimde tutum ve davranışlar sergilemesidir. Kişiye nesnel olarak eğilimi yansıtır. Kişisel başarı eksikliği ise, sorunun başarı ile ustesinden gelememe ve kendini yetersiz gorme olarak tanımlanır. Kişinin işe karşı motivasyonu duşmuştur, kontrol eksikliği ve caresizlik hisseder. Bireyde tukenme, duygusal tukenme ile duyarsızlaşmanın artması, kişisel başarının ve başarı duygusunun azalması ile ortaya cıkmaktadır.
Tukenmişlik Sendromu Evreleri
Şevk ve Coşku Evresi: Hastalığın bu evresinde yuksek umutluluk ve enerji cok yuksektir. Kişi, gercekci olmayan mesleki beklentiler icine girer. Mesleklerini her şeyin onunde tutarlar, uykusuzluğa, gergin calışma ortamlarına, kendine ve yaşamın diğer yonlerine zamanını ve enerjisini ayıramayışına karşı ustun bir uyum sağlama cabasındadırlar.
Durağanlaşma Evresi: Bu evrede kişinin istek ve umutları azalmaya başlar. Mesleğini yaparken karşılaştığı zorluklardan daha once rahatsız olmazken bunlar gozune batmaya başlar. Kişi bu kez işinden başka bir şey yapmadığını duşunmeye başlar.
Engellenme Evresi: Bu evrede kişiler insanları, sistemi, olumsuz calışma koşullarını değiştirmenin ne kadar zor olduğunu anlar. Engellenmişlik duygusu yaşayan kişi, uc yoldan birini secmek zorunda kalır.
Bu yollar, adaptif savunma ve başa cıkma stratejilerini harekete gecirme, maladaptif savunmalar ve başa cıkma stratejileri ile tukenmişliği ilerletme, durumdan kendini cekme veya kacınmadır.
Umursamazlık Evresi: Kişiler bu evrede duygusal kopmalar yaşar. Kendilerini kısırlaştırılmış gibi hisseder ve bir şey uretemezler. İş yaşamı kişi icin doyum ve kendini gercekleştirme alanı olmaktan cok uzak bir yer olarak ifade edilir.
Bireyde tukenme durumunda ortaya cıkabilecek başlıca belirtiler şunlardır:
Tukenmişliğe ait fiziksel belirtiler; yorgunluk, bitkinlik hissi, enerji kaybı, kronik soğuk algınlığı, yoğun baş ağrıları ve uyku bozuklukları, gastrointestinal bozukluklar ve kilo kaybı, solunum gucluğu, psikosomatik hastalıklar, koroner kalp rahatsızlığı insidansında artma.
Psikolojik belirtiler: Tukenmişlik durumu, psikolojik rahatsızlıkların kronikleşmesine yol acabilmektedir.
Tukenmişliğe ait psikolojik belirtiler; duygusal bitkinlik, kronik bir sinirlilik hali, cabuk ofkelenme, zaman zaman bilişsel becerilerde guclukler yaşama, hayal kırıklığı, cokkun duygu durum, anksiyete, huzursuzluk, sabırsızlık, benlik saygısında duşme, değersizlik, eleştiriye aşırı duyarlılık, karar vermekte yetersizlik, boşluk ve anlamsızlık hissi, umitsizlik.
Davranışsal belirtiler: Bireyler, psikolojik bir varlık olmanın yanında toplumsal bir varlıktırlar. Bu nedenle, tukenmişlik sonucunda ortaya cıkan gostergeler, bir sure sonra hem yakın cevreleri, hem calışma yaşamı hem de toplumla olan ilişkilerinde belirleyici olmaya başlayacaktır.
Tukenmişliğe ait davranışsal belirtiler; hatalar yapma, bazı şeyleri erteleme, işe gec gelme, izinsiz olarak yada hastalık nedeni ile işe gelmeme, işi bırakma eğilimi, işte ve iş dışındaki ilişkilerde bozulma, kaza ve yaralanmalarda artış, meslektaşlara ve hizmet verilen kişilere, mesleğe karşı alaycı bir tavır sergileme, işle ilgilenmek yerine başka şeylerle vakit gecirme.
Orgutsel belirtiler: Bir sure sonra tukenmişlikle gorulen sorunlar, bireyin ailesi ve cevresiyle yaşadıklarının yanı sıra calışma yaşamına da etki etmeye başlar.
Tukenmişliğe ait orgutsel belirtiler; işe gec gitme veya hic gitmeme, işyeri kurallarını dikkate almama ve ciğneme, ozellikle ustlerine karşı agresif bir kişilik yapısına burunme, surekli iş arkadaşlarıyla catışma, performansta ve hizmet kalitesinde artan oranlı duşuş, rol catışması yaşama, sorumluluktan kacma, yapılacak işleri devamlı olarak erteleme, orgutsel değişime karşı direnc gosterme, orgutlenme eğiliminin yok olması, orgutsel bağlılık ile iş tatmininin ortadan kalkması en karakteristik orgutsel gostergelerdir.
Tukenmişlik sendromunun Nedenleri:
-Aşırı iş yuku ve dinlenme zamanlarının az olması,
-İş yerinde sosyal desteğin ve motivasyonun yetersizliği,
-Aşırı zor ve yoğun iş ortamı,
-Calışanlar arasında destek ve sosyal ilişkilerin olmaması,
-Yetersiz uzman eğitimi ve yonlendirme,
-Liderlerin ve denetimin yetersizliği,
-Muşterilerin ihtiyaclarının finansal, burokratik ve idari yonden karşılanmaması.
Kimler Tukenmişlik Sendromuna yakalanabilir:
Bu rahatsızlığı yaşayanlar genelde duygularını bastırıp daha cok mantıklarını kullanarak hareket eden kişilerdir.
İşlerine son derece bağlıdırlar ve bu bağlılık kendi ihtiyaclarını bile gormezden gelecek kadar kuvvetlidir.
Mukemmeliyetcilik kaygısı ile kendilerini aşırı derecede zorlar ve baskı altına sokarlar.
Bu durum ozellikle işleri gereği insanlarla sıkı bir ilişki icerisinde olması gereken (ozellikle hizmet sektoru) meslek dallarında ortaya cıkar.
Orneğin doktor, pedagog, yonetici ve surekli stres altında olan anneler gibi.

[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]