Hamileligim surecinde rontgen cekilmem bir sakinca olusturur mu?
Radyasyon kelimesini duymak bile coğu insanın icinde endişe uyandırır. Bu endişede kuşkusuz radyasyonun insan sağlığı uzerindeki olumsuz etkileri ile ilgili yayınlar, filmler ve medya haberleri onemli rol oynar. Ozellikle ikinci dunya savaşını sona erdiren dram ve Cernobil faciası gibi radyasyonla direkt ilgili olayların sonrasında gorulen olumlerin yanısıra kanser hastalarında gorulen artış radyasyonun insanların gozunde korkunc bir yer edinmesine neden olmuştur.
Radyasyon nedir?
Tum maddeler atomlardan oluşmuştur. Atomlar ise bir cekirdek ve etrafında dolanan elektronlardan oluşur. Cekirdek pozitif elektrik yukluyken elektronlar negatif yuk taşırlar. Bu artı ve eksi yukler atomu dengede tutar. Bu dengeyi sağlamak ve sağlamlaştırmak icin bazı atomlar fazla enerjilerinden kurtulmak yani bunu yaymak zorundadırlar. Dengeye gelmemiş bir cekirdek elktron gibi bir parca ya da sedece enerji yayarak dengeye gelmeye calışır. İşte atomdan ortama salınan bu parcacık ya da enerji radyasyon olarak tanımlanır.
Radyasyon doğal yaşamın ayrılmaz bir parcasıdır. İnsanlar ve dunya uzerinde yaşayan tum canlılar uzaydan ve guneşten gelen ışınlar, yer kabuğunda bulunan maddelerden doğal olarak radyasyon alırlar. Bu doğal radyasyonun yanısıra tıp, bilim,teknoloji ve modern yaşamın elementleri de dunya uzerinde surekli bir radyasyon bulunmasına neden olur.
Ancak her radyasyon canlı dokular uzerinde zararlı etkiler yaratmaz ya da yaratamaz.Orneğin bir ceşit radyasyon olan elektromanyetik dalgaların kanser ya da anomali yapıcı etkisi yoktur.
İnsanlara zararlı olan iyonize radyasyona neden olan maddeler alfa, beta ve gamma olmak uzere 3 ceşit enerji salınımında bulunurlar. Bunlardan alfa ışınları cok duşuk enerjilidir ve bir kağıt parcası bile bunu durdurmaya yeter. Beta ışıları ise biraz daha yuksek enerjiye sahiptir ve ince bir aliminyum levha tarafından etkiz hale getirilebilir. İyonize radyasyon denildiğinde etkilediği maddelerdeki atomların elektronlarını ayıracak enerjiye sahip olan atomlar anlaşılır. Bu şekilde bir etki sonucu dokulardaki DNA yapıları bozulabilir ve hucre olumu soz konusu olabilir.
Ancak bu etki radyasyona maruz kalma suresine, şiddetine, ve maruz kalan vucut bolgesine bağlı olarak değişiklik gosterebilir. Bu faktorlere bağlı olarak vucuda giren ışınlar hucrenin genetik yapısında değişikliğe neden olabilir, hucre olumune neden olabilir ya da hic bir zarar vermeyebilir. Yine doz, sure ve şiddete bağlı olarak erken etkileri ciltte kızarıklıktan kansere kadar değişebilir. Bazı etkiler hemen ortaya cıkarken bazı etkileri uzun yıllar sonra kendini gosterebilir.
Rontgen nedir?
X ışınları ya da rontgen ışınları temas ettikleri maddelerin elektron kaybetmelerine yani iyonize olmalarına neden olan yuksek enerjili radyasyondur. Bu ışınlar tanı amaclı kullanılan filmlerin cekilmesine kullanılırlar.Doza bağlı olarak hucre bolunmesi ve genetik yapısında bozulmalara neden olabilirler. Rontgen ışınlarının da dahil olduğu iyonize radyasyona en hassas olan hucreler hızlı bolunen hucrelerdir bu nedenle gelişmekte olan fetus ve ona ait dokular bu ışınlardan en fazla zarar gormesi beklenilen yapılardır.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta sadece ışın ile temas eden dokunun etkilenmesi ve bu ışınların vucut icinde seyahat etmemesidir. Orneğin cekilen bir el filminde alınan ışınlar vucut icinde ilerleyerek rahime kadar ulaşmaz.
Radyasyon nasıl olculur?
Herhangi bir radyoaktif kaynaktan insan vucuduna ulaşan radyasyonun miktari birkac değişik birimle olculmektedir.Bunlardan en sık kullanılanlar sievert, rad, rem ve rontgen birimleridir.
Her dokunun aldığı radyasyon miktarı birbirinden farklı olduğu icin bu farklılığı dikkate alarak hesaplama yapmak onemlidir.
Hamilelikte rontgen zararlı mıdır?
Radyoaktif ışınlar olan X-ışınları ya da yaygın adı ile rontgen ışınları ve bunlar kullanılarak cekilen filmler ile tomografi gibi yontemler vucut icinde yaşanan patolojilerin saptanmasında son derece yararlı bilgiler veren tanı teknikleridir. Tıbbın hemen her alanında zaman zaman rontgen filmlerine gerek duyulur.
İyonize edici radyoaktif ışınların kullanıldığı bu tekniklerin hamile bir kadın uzerinde kullanılması doğal olarak olayın icinde yer alan her kişide endişe oluşturur.
Tum tanı ve tedavi yontemlerinde olduğu gibi rontgen filmlerinin de potansiyel yarar ve zararları mevcuttur. Bu hem hamile olan hem de olmayan kişiler icin gecerlidir.
İyonize radyasyon hızlı bolunen ve coğalan hucreler uzerinde daha fazla tahrip edici etkiye sahip olduğu icin gelişmekte olan fetus uzerinde de zararlı etkileri olabilir. Ancak bu etkilerin doz ve sureye bağlı olduğu unutulmamalıdır.
Yapılan araştırmalarda fetusa zararlı olabilecek radyasyon dozunun 5 rad olduğu, fetusun bu miktarın altında radyasyona maruz kalması durumuda ise zarar gorme olasılığının son derece uzak olduğu ortaya konmuştur. 5 rad hicbir radyoloji tekniği ile ulaşılamayacak oldukca yuksek bir dozdur.
Amerikan Aile Hekimliği Akademisi gebelik sırasında cekilen rontgen filmlerini guvenli olarak sınıflamaktadır. Bunun en onemli nedeni herhangi bir tanısal rontgen fiminde fetusa ulaşan dozun zarar verebilecek dozdan yuzlerce kez daha az olmasıdır.
Orneğin en sık karşılaştığımız sorulardan biri olan hamilelikte diş rontgeni konusuna baktığımızda ağızda cekilen tam 21 adet film netcesinde bebeğe ulaşan radyasyon dozu anne adayının doğadan guneş ışınları vb. ile 3 gunde aldığı dozdan daha azdır. Bu kadar duşuk bir dozun bebekte kalıcı hasara neden olması ve ilerki donemde kansere yol acması yok denecek kadar duşuk bir olasılıktır.
Bir başka ornek ise akciğer filmidir. Hamile bir kadın akciğer filmi cektirdiğinde bebeğe ulaşan radyasyon dozu ortalama 0.05 miliraddır ve bebek icin riskli olabilecek dozdan yuzlerce kez daha azdır.
Bazı sık kullanılan rontgen filmlerinin bebeğe ulaştırdığı radyasyon dozları şu şekildedir.

İnceleme ============= Doz
Kafa ------------------ < 50 mrad
Boyun ve ense -------- - < 50 mrad
Goğus --------------- -- < 50 mrad
Mammografi ------- ----- < 50 mrad
Myelography -------- ---< 500 mrad
Ust gastrointestinal -- --- < 500 mrad
Diş -------------------- 0.02 mrad
IVP ------------------- - 1 rad
Bel -------------------- 400
Pelvis --------------- -- 400

Gorulduğu gibi uterusa cok yakın bolgeler icin cekilen rontgen filmlerinde bile uterusa ulaşan doz zarar verebilecek olan dozun cok daha altındadır.Hamilelikte rontgen ışınları guvenli olarak kabul edilse bile yine de gereksiz yere ışın almamak icin film cekilirken karın uzerine kurşun gomlek konulması onerilir.
Hamilelikte rontgen cekilmesi ve radyasyon?
Eğer bir kadın adet gecikmesi olmadan once ya da birkac gunluk gecikme sırasında rontgen filmi cektirirse bu durum tek başına gebeliği sonlandırmak icin yeterli bir neden değildir. Cunku boyle bir durumda bebeğin etkileme olasılığı yok denecek kadar azdır.
Radyasyona maruz kalınan radyasyon haftasına gore olası etkiler şu şekildedir:
1. Malformasyon ve prental olum: En duyarlı olunan donem dollenmeden sonraki ilk 8 gundur. Bu donemde alınan radyasyon gebeliklerin %50-75'inde duşuğe neden olurken bu duşuklerin coğu beklenen adet kanamasından once meydana geldiği icin genelde fark edilmez. Ote yandan klinik olarak fark edilen gebeliklerdekiduşuk oranı ise %15-20 civarındadır. İnsanlarda 100 raddan daha fazla yani cok yuksek oranda radyasyona maruz kalmanın etkileri konusunda elde veri yoktur ancak hayvan deneyleri bebeğin rahimde yerleşmesinden once maruz kalınan 5-10 rad duzeyindeki radyasyonun duşuk ve anomalilere neden olduğunu duşundurmektedir. Tanısal radyolojik incelemeler sırasında alınan duşuk doz radyasyonun bu tur bir etkisi gosterilememiştir.
2. Gelişme geriliği: En duyarlı olunan donem dollenmeden sonraki 8-56. gunlerdir. Japonya'daki atom bombası faciasından sağ cıkanlarda yapılan incelemelerde gebeliklerinin bu doneminde yaklaşık 25 rad radyasyona maruz kalanlardan doğan bebeklerin daha kısa, daha hafif ve kafa caplarının daha kucuk olduğu saptanmıştır.
3. Norolojik etkiler: En hassas olunan donem dollenme sonrası 2-15 haftalardır. Yine Atom bombasından sağ kurtulanlarda yapılan gozlemlerde en sık karşılaşılan anomalinin mikrosefali olarak adlandırılan kafanın kucuk olması olduğu gorulmuştur. Mikrosefali genellikle zeka geriliği ile birlikte gorulur ancak radyasyona bağlı ortaya cıkan mikrosefali olgularının sadece %25'inde zeka geriliği saptanmıştır. Bu hastalarda alınan her rad başına mikrosefali gorulme olasılığı %0.5-1 oranında artmaktadır. Bununla beraber 8. haftadan once radyasyona maruz kalan ve mikrosefali olan bebeklerde ise yapılan IQ testleri sonrası zeka geriliğine rastlanmamaktadır.
4. Şiddetli zeka geriliği: En hassas olunan donem 8-15 haftalardır. Atom bombası sonrası yapılan gozlemlerde gebeliğin 8-15. haftalarında radyasyona maruz kalanlardan doğan bebeklerde alınan her rad başına %0.4 oranında şiddetli zeka geriliği ortaya cıktığı gozlenmiştir. Alınan dozun 1 raddan daha duşuk olduğu durumlarda ise buduruma hic rastlanmamıştır. Hamileliğin 7. haftasından once ya da 25. haftasından sonra radyasyona maruz kalanlarda ise şiddetli zeka geriliği gozlenmemiştir. Hamileliğin 8-25 haftalarında radyasyona maruz kalan bebeklerde her 100 rad icin IQ duzeyinde 25 puanlık bir azalma gozlenmektedir. Bu bebeklerde yaşamlarının sonraki donemlerinde sara (epilepsi) hastalığına da daha fazla rastlanmaktadır.
5. Kanser: Radyasonun en korkulan etkisi uzun donemde ortaya cıkan kanserlerdir. Gercekten de yuksek doz radyasyon kansere neden olduğu bilinen bir etkendir. Cocukluk cağı kanserlerindeki artış acısından bakıldığında anne karnındayken maruz kalınan her 1 rad radyasyon icin bu artış 3000'de 1 ya da 2 olmaktadır.
Hamilelik sırasında tanısal rontgen cekilmesi sonrasında bebekte kanser gorulme riski radyasyon dozu ve gebelik yaşına gore şu şekildedir.
Gebelik yaşı === 0 rad === 1 rad === 5 rad === 10 rad
1. trimester === 0,07 ==== 0,25 ==== 0,88 ==== 1,75
2 ve 3 trimester 0,07 ==== 0,12 ==== 0,3 ===== 0,52
Hamilelikte rontgen ve radyasyon sonrası oneriler
1. Eğer hamilelik oluşmadan once tanısal dozlarda radyasyona maruz kalınırsa gebeliğin sonlandırılması gerekmez.
2. Hamileliğin 2-8 haftaları arasında maruz kalınan doz 15 rad'dan daha az ise bu durum tek başına gebeliğin sonlandırılmasını gerektirmez. Bunun yanısıra teratojen ilac kullanımı gibi ek bir faktor varsa gebeliğin sonlandırılması duşunulebilir. 15 raddan daha fazla radyasyon olması durumunda ise gebeliğin sonlandırılması daha uygun olur.
3.Gebeliğin 8-15. haftaları arasında maruz kalınan 5 raddan daha duşuk dozlarda radyasyon tek başına gebeliğin sonlandırılması icin yeterli bir neden değildir. beş ile 15 rad arası dozlarda ek bir sorun varsa gebelik sonlandırılabilir.15 raddan daha fazla radyasyon olması durumunda ise gebeliğin sonlandırılması daha uygun olur.

[h=2]İstanbul Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]