Kan ve kansızlık hakkında bilinmesi gereken cok şey var
Kanın yaşayabilmemiz icin vazgecilmez bir sıvı olduğu herkesce bilinmesine karşın kanın gorevleri konusunda pekcoğumuzun bilgisi yeterli değildir.Bu nedenle 'kansızlık' konusuna girmeden once 'kan' hakkında temel bazı bilgileri aktarmayı uygun goruyoruz.
Kan her solukta akciğerlerimize gelen oksijeni, metabolizma icin gerekli tum besin maddelerini, hormonları dokularımıza taşıyan,buna karşın dokularda oluşan karbondioksiti atılmak uzere akciğerlere ve diğer artık maddeleri de bertaraf edilebilmeleri icin bobreklere taşıyan bir sıvıdır.
Bir erişkinin vucudunda yaklaşık 5 litre kan dolaşır.Kanı sıvı kısım ve hucreler olmak uzere iki ayrı kısımda incelemek doğru olacaktır.Kanın sıvı kısmı 'plazma' olarak adlandırılır.Plazmada serbest halde ya da taşıyıcı bazı maddelere bağlı olmak uzere temel besin maddeleri tuzlar,mineraller,hormonlar taşınır.Kan hucreleri ustlendikleri ise farklı gorevlere gore farklı yapısal ozelliklere sahip olan uc tiptir.Tum kan hucreleri kemik iliğinde tek bir tip 'kok hucre' den farklılaşır.


1)Alyuvarlar(Eritrositler,kımızı kan hucreleri ,RBC) Kanda sayıca en fazla bulunan hucrelerdir.Temel gorevleri oksijen taşımaktır.Cekirdekleri bulunmayak kucuk hucrelerdir.İceriklerinin buyuk kısmını kana kırmızı rengini veren 'Hemoglobin' molekulu oluşturur.Hemoglobin 'Hem' adı verilen ve iceriğinde demir bulunan ozel bir molekulle bir protein olan'globin'in birleşmesiyle meydana gelir.Bu molekul kimyasal olarak oksijene bağlanma eğilimindedir.Alyuvarlar akciğerler icindeki kılcal damarlardan gecerken akciğer icindeki oksijeni bağlar ve taşıdığı karbondioksiti serbest bırakır.Karbondioksit te her soluğumuzda akciğerlerimizden dışarı atılır.Bu olayın tersi dokularda yaşanır.Tum dokulardaki kılcal damarlarda hemoglobin molekulu taşıdığı oksijeni serbest bırakır.Bu oksijen dokulara gecer ve hayati metabolizma faaliyetlerinde kullanılır.Atık madde olarak oluşan karbondioksit te alyuvar icindeki hemoglobine bağlanır ve toplardamarlardan akciğerlere doğru yola cıkar .
2)Akyuvarlar(Lokositler,beyaz kan hucreleri,WBC) Akyuvarlar vucudun savunma hucreleridir .Sayıları alyuvarlara gore cok cok azdır.Vucutta herhangi bir enfeksiyon ya da tehdit karşısında sayıları artar.Farklı gorevlere sahip akyuvar tipleri vardır
Parcalı akyuvarlar
Notrofiller
Eozinofiller
Bazofiller
Monositler
Lenfositler
3)Trombositler(Platellets ,PLT)Kanın pıhtılaşmasında gorev alan cok ufak hucrelerdir.Sayıca belirli sınırın altına duştuklerinde tehlikeli kanamalar gorulebilir.
Bu hucre gruplarının herbirine ait pekcok problem birbirinden farklı pekcok hastalığa neden olur.Ancak 'kan' tum bu hucre ceşitlerini icerse de kansızlık (anemi) terimi alyuvarların, ya da oksijeni taşıyan hemoglobin molekulunun eksikliği icin kullanılır.Anemi pekcok nedenden kaynaklanabilse de ozellikle kadınlarda en sık gorulen tipi 'demir eksikliği anemisi' dir.Demir eksikliğinin en onemi iki nedeni de diyetle yetersiz demir alınması ya da kan kaybıdır.Kadınlar icin artmış adet kanamaları ve doğumlar en sık gorulen kan kaybı nedenlerindendir.Gebelikler demir eksikliğinin belirgin şekilde ortaya cıktığı durumlardır.Bunun nedeni bebeğin butun hemoglobini anneden gelen demir kullanılarak sentez edilmesi ve aynı zamanda gebelik sırasında annenin kan hacmi de ortalama 1.5 katına cıkmasıdır.Normalde vucudun gunluk demir gereksinimi 1-2 gr kadarken gebeliğin sonlarına doğru 6-7 gr a kadar yukselir.Gebelik oncesinde demir eksikliği anemisi varsa bunu gebelik sırasında duzeltebilmek cok ta kolay değildir cunku ağızdan alınan demirin barsaklardan emilmesi ve kullanabilme oranı oldukca duşuktur.Sindirim sisteminde demirin oldukca az bolumu emilerek kana karışır.
Tam kan sayımında kanımızdaki tum hucrelerin sayısı ve bazı ozelliklerine ait veriler elde ederiz.Coğu kısaltmalarla ifade edilen bu verilerden bazılarının anlamlarını acıklamak uygun olacaktır.
Hgb: Hemoglobin duzeyi
Htc: (Hematokrit) % olarak verilen bu değer kanın hucre kısmının oranını gosterir.Demir eksikliği anemisinde duşuk bulunur.
RBC: Alyuvar sayısı
WBC: Akyuvar sayısı
MCV: (Ortalama alyuvar hacmi) Alyuvarların ortalama buyukluğunu gosterir.Demir eksikliği anemisinde alyuvarlar normalden kucuk olduğundan bu değer de duşuk bulunur.
MCH: Alyuvarlardaki hemoglobin duzeyini gosterir.Demir eksikliğinde duşuk bulunur
MCHC:Alyuvardaki hemoglobin konsantrasyonunu gosterir MCH ile paralellik gosterir
Demir eksikliği anemisinde kanın daha sulu olduğu soylenebilir.Yani hucrelerin plazmaya oranı duşuktur ve oksijen taşıma kapasitesi azalmıştır.Dokuların oksijen ihtiyacının karşılanması zorlaştırır.Anemiye bağlı şikayetlerin nedeni de budur.Bu şikayetler arasında cabuk yorulma, halsizlik, baş donmesi ilk belirtilerdendir. Ozellikle ağız, goz mukozası renginde solukluk farkedilir. Eforla nefes darlığı, carpıntı,iştahsızlık diğer bulgulardır. Bunun yanında anemisi olanların bazı hastalıklara daha kolay yakalandıkları da bilinmektedir.
Hamilelik sırasında bebeğin demir ihtiyacının anneden karşılandığını belirtmiştik. Demir eksikliği bebeği oncelikle etkilemese de cok ağır durumlarda bebeğin buyume ve gelişmesi de olumsuz etkilenecektir. Coğul gebeliklerde demir eksikliği daha sık gorulduğunden ozellikle dikkat edilmelidir.Gebelik oncesi anemi yoksa ve cok dikkatli besleniliyorsa demir desteği gerekmeyebilir ancak bu oldukca nadir gorulur.Bugun hemen tum dunyada gebelikte demir desteği verilmektedir.Tam kan sayımında demir eksikliği ile uyumlu bulgular saptandığında 'serum demir duzeyi' ve 'demir bağlama kapasitesi (DBK veya TIBC)' de kontrol edilmelidir.Eğer demir duzeyi duşuk demir bağlama kapasitesi de yuksek bulunursa demir eksikliği tanısı kesinleşir.Tedavide aneminin derecesine gore davranılır.Oncelikle ağızdan alınan demir ilacşarı tercih edilir ancak ağır anemi durumlarında enjeksiyonlar gerekebilir.
Herhangi bir yoldan demir desteğine karşın anemi devam ediyorsa demir duzeyi ve demir bağlama kapasitesi tekrar kontrol edilir.Eğer bu değerler normal olmasına karşın Hemoglobin duzeyi ve alyuvar sayısı yukseltilemiyorsa ulkemizde hic te nadir olmayan 'Akdeniz anemisi taşıyıcılığı' duşunulmelidir.Bu durum ancak 'Hemoglobin elektroforezi' adı verilen bir tetkikle teşhis edilebilir. Bu durumda fazla demir desteğinin yarardan cok zararı vardır.
Gebelikte karşımıza cıkan anemilerin %90'ı demir eksikliğine bağlıdır. Bunun dışında folik, B12 eksikliğinde, nadiren cinko gibi eser elementlerin eksikliğinde de anemi gorulebilir.
Beslenme Onerileri:
Tum besin gruplarının diyetinizde yer alması gerekir
Ac karnına demir ilacı alınması, bazı mide-barsak yakınmalarına neden olabilir. Kabızlık, dışkı renginin koyulaşması soz konusu olabilir. İlacı kesmeden once doktorunuza bu yakınmalarınızı iletmeniz onemlidir. Size uygun olan bir başka ilac ile bu şikayetler ortaya cıkmadan tedaviye devam etmek mumkundur.
Gebelik boyunca gunluk ortalama demir ihtiyacınız 4 mg.'dır. Ağızdan alınan tum demir kana gecmez, buyuk bir kısmı dışkı ile atılır. Bu nedenle ağızdan alınması gereken elementer demir miktarı 60 mg.'dır.
Eğer vejeteryansanız, bu durumu doktorunuza iletmeniz ve birlikte buna uygun bir diyet programı uygulamanız anemiden korunmak icin gereklidir.
Demir emilimi sut ve cay gibi gıdalarla birlikte alındığında azalır. İdeal olarak sabah hafif bir kahvaltıdan 1 saat sonra alınmalıdır.

[h=2]İstanbul Kadın Doğum uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]