Cocuklarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (dehb) nedir?Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, benzer bir gelişim duzeyindeki bireylerde gozlenene kıyasla daha sık ve şiddetli seyreden kalıcı ve surekli bir dikkatsizlik ve/veya hiperaktivite-durtusellik ile tanımlanan tıbbı bir hastalıktır.
DEHB olarak da bilinen Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu milyonlarca cocuk ve erişkini etkilemektedir. En yaygın olarak cocuklarda gorulen bu hastalığa ilk tanı genellikle ilkokul yıllarında koyulmaktadır. Gunumuzde, cocukluk cağındaki nufusun yaklaşık %3-7'sini etkilemekte, erkek cocuklarda kız cocuklara kıyasla 3-4 kat daha fazla tanı koyulmaktadır. Gereken dikkat verilmediğinde, DEHB ergenlik ve erişkinlik doneminde de devam edebilmektedir. Araştırmalar, erişkinlerin yaklaşık %2-4 gibi yuksek bir oranda gorulduğune işaret etmektedir. Cinsiyet oranı 2'ye 1 veya daha duşuk oranda olup, erkeklerde DEHB bulunma olasılığı kadınlara kıyasla daha yuksektir. Semptomlar ergenlik ve erişkinlik doneminde coğu zaman daha duşuk şiddette seyretmektedir. Profesyoneller arasında, cocukların erişkinlik donemine kadar DEHB'i “atlattığı” yonundeki yaygın inanış yanlıştır. Burada en onemli nokta, cocukluk cağında doğru tanı ve etkili tedavidir; bu, benlik saygısını arttırmaya, akademik ve sosyal becerileri geliştirmeye, davranış sorunlarını duzeltmeye ve DEHB'in erişkinlik donemindeki uzun sureli etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir. Haberdarlığın artmasına karşın, DEHB hala yeterli olcude fark edilmemekte ve etkilenen bireylerin yarıdan azı uygun tanı almaktadır. Tanı konulanların ise cok azı uygun tedavi almaktadır.
DEHB Belirtileri Nelerdir?
DEHB olan kişilerin dikkati toparlama, sakin durma ve durtulerini kontrol etme zorlukları vardır. Cok cabuk sıkılabilirler, surekli olarak huzursuz ve ofkeli halleri vardır. Okul, ev ve arkadaş ortamında bu surekli yıkıcı davranışlar her tur aktiviteye katılmalarını engeller. Bu belirtiler sonucunda, DEHB olan cocuklar ve ergenler okulda istenilenleri tam yapamazlar ve normal ya da normalin uzerindeki zekÂlarına rağmen coğunlukla başarısızdırlar. Ayrıca, DEHB olan kişilerin coğunluğu arkadaş edinemez ve arkadaşlıklarını surduremez; bu nedenle de kendilerini sıklıkla yalnız ve yanlış anlaşılmış hissederler.
Burada cok onemli olan nokta bu belirtilerin sadece gorev ve sorumluluk alanında olmasıdır. Bilgisayar, televizyon veya kişinin sevdiği bir şeye dikkat eksikliği olmaz. Bunun bilinmesi son derece onemlidir. Diğer cok onemli bir konu ise Dikkat Eksikliği olan bireylerin cok onemli bir bolumunde hiperaktivite gorulmediğinin bilinmesidir. Dikkat Eksikliği olan bireylerin bir kısmında hiperaktivite gorulmediği gibi bazı Dikkat Eksikliği olan bireylerin cok durgun ve ice kapanık olabilecekleri unutulmamalıdır.
Doğru tanı konulması halinde DEHB belirtileri tedavi edilebilir ve kontrol altına alınabilir. DEHB'nin belirtilerinin anlaşılması tedaviye yardımcı olacaktır.
DEHB'nin olası belirtileri 2 kategoriye ayrılabilir:
Dikkatsizlik Belirtileri
Hiperaktivite/İmpulsivite Belirtileri
1. Genellikle ayrıntılara ozel bir dikkat gosteremez ya da okul derslerinde, işte ya da diğer aktivitelerde dikkatsizlik hataları yapar.
1. Genellikle elleri ayaklarını surekli oynatır ya da oturduğu yerde kıpırdayıp durur.
2. Genellikle odev ya da oyun faaliyetlerinde dikkatini surdurmede zorlanır.
2. Sınıfta ya da oturur durumda durması gereken diğer ortamlarda yerinden kalkar.
3. Genellikle doğrudan ona konuştuğunuzda dinlemiyor gibidir.
3. Uygun olmayan ortamlarda genellikle abartılı bir bicimde sağa sola koşar ya da tırmanır (ergenler ve erişkinlerde, bu durum oznel huzursuzluk duygularıyla sınırlı olabilir).
4. Genellikle talimatları izlemez ve okul odevlerini, iş ortamındaki sıradan işleri yapmada ya da gorevlerini yerine getirmede zorlanır (nedeni zıtlaşma davranışı ya da talimatları anlayamama değildir).
4. Genellikle boş zamanlarında aktiviteler ya da oyunlarla sakin bir halde meşgul olmada zorlanır.
5. Genellikle gorev ve aktivitelerini organize etmede zorlanır.
5. Surekli “gidecekmiş gibi”dir ya da hep “motor takılmış gibi” hareket eder.
6. Genellikle zihinsel gucun surekli korunmasını gerektiren gorevlerden kacınır, bu tur işlerden hoşlanmaz ve katılmada isteksizdir (okul odevi ya da ev odevi gibi).
6. Genellikle aşırı konuşur.
7. Odevler ya da aktiviteler icin gerekli olan eşyalarını genellikle kaybeder (orn; oyuncaklar, okuldan verilen odev, kalemler, kitaplar ya da arac gerecler)
7. Genellikle daha soru tamamlanmadan hemen yanıt verir.
8. Dış uyarıcılar kolaylıkla dikkatini dağıtabilir.
8. Genellikle sırasını beklemede zorlanır.
9. Gunluk aktivitelerini gercekleştirmeyi genellikle unutur.
9. Genellikle başkalarının sozunu keser ya da mudahale eder.
DEHB tanısı koymak karmaşıktır ve anne, baba, doktor ve oğretmen gibi pek cok kaynaktan bilgi edinilmesini gerektirir. Tanı anne baba ve oğretmenler tarafından gozlemlenen karakteristik davranışlar raporuna (en az altı aylık bir sure icin) gore belirlenir ve doktorun cocuğu muayenesine ek olarak cocuktan gelen bilgileri icerir.
DEHB Tanısı Nasıl Konur?
DEHB tanısı karmaşık bir surectir ve DEHB belirtilerinin sayısı, devamlılığı ve oykusune ve bunların gunluk işlevselliği ne olcude engellediğine dayanır. Ayrıca, belirtilerin diğer olası nedenlerini saf dışı bırakmak icin fizik muayene ve bircok kişiden edinilen bilgilerin değerlendirilmesi de gerekmektedir.
Tanı Kriterleri ve DEHB Tipleri Nelerdir?
Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-IV) DEHB tanısı koymak icin bazı olcutler sağlamaktadır.
Bu olcutler aşağıdakileri gerektirmektedir:
Yukarıdaki tabloda sıralanan en az 6 dikkatsizlik belirtisi ve/veya en az 6 hiperaktivite/durtusellik belirtisi en az 6 ay sureyle devam etmiş olmalıdır ve bunlar benzer bir gelişim duzeyindeki bireylerde tipik olarak gozlenenden daha sık ve şiddetlidir.
Bu belirtilerden bazıları yedi yaşından once bulunmalıdır.
Bu belirtilerden bazıları en az 2 ortamda bulunmalıdır (orn. okulda/işte ve evde).
Kişinin gunluk yaşamda işlev gorme yeteneğinde anlamlı bozukluğun net bulguları vardır.
Bir veya daha fazla temel belirtinin (yani, dikkatsizlik, hiperkativite/durtusellik) baskınlığına bağlı olarak, uc DEHB tipi tanımlanmıştır.
Dikkatsizliğin Onde Geldiği Tip: eğer 6 veya daha fazla dikkatsizlik belirtisi (ancak 6'dan daha az hiperaktivite/durtusellik belirtisi) en az 6 ay sureyle devam etmişse. Bu tip, dikkat eksikliği bozukluğu ya da DEB olarak da bilinmektedir.
Hiperaktivite-Durtuselliğin Onde Geldiği Tip: eğer 6 veya daha fazla hiperaktivite-durtusellik belirtisi (ancak 6'dan daha az dikkatsizlik belirtisi) en az altı ay sureyle devam etmişse.
Bileşik Tip: eğer 6 veya daha fazla dikkatsizlik belirtisi ve 6 veya daha fazla hiperaktivite-durtusellik belirtisi en az altı ay sureyle devam etmişse. Bu, cocuklarda ve ergenlerde en sık gorulen DEHB tipidir.
DEHB tanısı koymak uzmanlık, zaman ve caba gerektirmektedir.
Bir cocuğun ya da ergenin DEHB olup olmadığının belirlenmesi yalnızca belirtilere dayanmamalıdır; DEHB konusunda uzmanlığa sahip bir cocuk/ergen psikiyatri uzmanı ya da psikiyatrist tarafından yurutulen bir değerlendirmeyi de gerektirmektedir. Bu uzmanlar, kapsamlı bir fizik muayene ve ebeveynler ile oğretmenlerden edinilen bilgilerin değerlendirilmesiyle birlikte, cocuğun davranışını değerlendirerek tanı koymaktadır. Ayrıca, işitme ve gorme sorunları, anemi, alerji, tiroit gibi tıbbi sorunlar ya da beslenme sorunları ve muhtemel gelişimsel guclukler dışlanmalıdır.
DEBH tanısı koymada bir gucluk de, bircok belirtinin diğer durumsal/cevresel stres etmenlerinden kaynaklanabilmesi ya da diğer bircok psikiyatrik ve mental bozuklukla ortak ozellikler taşımasıdır. Orneğin, okul değiştirme, bir başka bolgeye taşınma, boşanma ya da iş bulma guclukleri gibi olayların neden olduğu belirtiler DEHB belirtileriyle karıştırılmamalıdır. Oğrenme guclukleri, davranış sorunları, duygudurum veya anksiyete bozuklukları gibi mental bozukluklar belirtilerin potansiyel nedenleri olarak bertaraf edilmelidir. DEHB ailelerde suregelme eğilimi gosterdiğinden, ailesel tıbbi oyku cocuğun tıbbi durumuna ilişkin ipucları verebilir.
Tanıya yardımcı olmak icin, Davranış Derecelendirme Olcekleri kullanılabilir ve ebeveynler ile oğretmenler tarafından doldurulabilir. Bu derecelendirme olcekleri cocuğun evde ve okulda diğer cocuklara kıyasla nasıl işlev gorduğunu belirlemeye yardımcı olmaktadır.

[h=2]Bursa Psikiyatri uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]