Sosyal hizmet uzmanlarının temel fonksiyonu psiko- sosyal acıdan birey ve aileyi desteklemektedir. Sosyal Hizmet Uzmanı insan davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin teorilerden yararlanarak sosyal hizmete ozgu mudehale yontemleri ve tekniklerle uygulama yapan meslek mensubudur. Mudahale, gereğini yerine getirmek uzere yapılanları ifade eden bir kavramdır (Johnson, 1995,3). Sosyal hizmet mudahalesi ise, sosyal hizmet uzmanının sistematik değişiklikler sağlayan eylemleridir(Aktaş,2004:33-42).
Sosyal Hizmetin aile refahı alanında gercekleştirilen uygulamalarda; ailenin işlevselliğini surdurmesi ve yaşam kalitesinin gelişiminde sosyal hizmet uzmanları ceşitli mesleki mudahaleler ile birlikte aile danışmanlığı yontem ve tekniklerini de kullanmaktadırlar.
Gunumuzde, aile danışmanlığında kullanılan kuram ve yontem ve modeller ceşitlilik gostermektedir.‘Yapısal Aile Danışma’ ve ‘İlişki Temelli Aile Danışma’ kuramları, cağdaş sosyal hizmet kuramının girişimci, cevresel odağı ve sistemi goz onunde bulunduran yaklaşımına benzerlik gostermektedir. Bu nedenle sosyal hizmet uzmanları aile danışmanlığı uygulamalarında daha cok bu kuramlardan faydalanır.
Sosyal hizmetin aileyle calışmasında aile icindeki roller, ilişkiler ve etkileşimlerle odaklanma soz konusudur.
Bu bakış acısında aile sistemi ayrı bir butunluk olarak ele alınırken bu sistemin diğer sistemlerle (geniş aile ve akrabalık sistemi) ilişki ve etkileşimi de dikkate alınır. Bu yonuyle bakış acısını cok boyutlu bir bakış acısı olarak değerlendirmek mumkundur.
Bu tarz bir profesyonel yardımla, ailede arzu edilen değişiklik,sistemin butun parcaları arasındaki uyum ve fonksiyonellik sağlanarak gercekleştirilebilir. Bu ilişkilerde guc, enerji, iletişim, motivasyon hatta dış cevreden bu sistemlerin her birisine aktarılanlar ve etkileşimler goz onunde bulundurulur.
Sosyal hizmet aile sistemini icinde bulunduğu koşullar altında kontrol etmek hedefinden uzak bir disiplindir. Cunku sosyal hizmetin değer sistemi, butun mudahalelerinde yaşamın doğal akışını dikkate almak durumundadır.
Sosyal hizmet aile sisteminin yaşam icindeki doğal surecini anlayarak bu surece katılır. Aile sistemi icindeki butun sistemlerle ilişkiye gecmek, onların kapasitelerini anlamak ve kendilerinde var olan kaynakları harekete gecirmek uzere işbirliği yapmak ve uygun değişiklikleri kendi ozgur secimleriyle yapmalarını desteklemek, kolaylaştırmak temel hedeftir. Bu tarz mudahalede iyileştirme olduğu kadar onlemenin de varlığı soz konusudur (Aktaş, 1996: 93).
Sosyal hizmet uzmanının aile sistemiyle ilgili değişim sağlama fonksiyonunda, kolaylaştırma,destekleme, guc verme aracılık yapma gibi roller ustlenmesi soz konusudur (Aktaş,2004:33-35).
Sosyal Hizmet Uzmanı bu roller cercevesinde aile danışmanlığında;
1-Problemin ne olduğu ve cozumundeki guclukleri değerlendirir.
2-Problemin aileyi nasıl etkilediğini değerlendirir.
3-Surecte gercekleşen tartışmalar sırasında dile getirilen duygu, duşunce ve tepkilerin problem uzerindeki etkilerini değerlendirerek uyeleri bilgilendirir.
4-Uyeleri, surece katılmaları yonunde teşvik eder.
5-Cozum yollarını uyelerin istek ve ihtiyacları doğrultusunda formule eder.
6-Uyelerin sorunu cozmeye yardımcı olan duşunce ve davranışlarını destekler.
7-Problemin cozumu icin uyelerin caba sarfetmeleri yonunde teşvik eder.
8-Goruşmelerde etkin bir gozlemci ve katılımcı olur. Uyeler arasındaki iletişim ve etkileşimi guclendirmek icin yerine gore aile catışmasının icine girer ya da yalnızca dinleyici ve gozlemci konumunda kalır.
9-Aile uyeleri arasındaki etkileşimi kolaylaştırıcı guven verici,rahat goruşme ortamı hazırlar.
10-Gerekli yerlerde aile ici etkileşimi,yargılayıcı ve otoriter olmaksızın yonlendirir.
11-Goruşme iceriğini,cok sık olmamak koşulu ile,ozetleyerek aileyi sorunlarını cozmeye motive eder (Turan,1999: 289-290).
Sosyal Hizmet Uzmanları, genelci sosyal hizmet uygulamasının aşamalarını aile danışmanlığında da gercekleştirirler. Bu aşamalar,
Tanışma/Bağlantı Kurma: İlk oturumda ailenin kendisini rahat ve goruşmeye hazır olarak hissetmesine onem verilir. Gizlilik ilkesi, danışma sureci, danışmanın amacı, surece ailenin hangi uyeleri ile devam edileceği, goruşmelerin ne sıklıkta gercekleştirileceği hakkında aile uyeleri bilgilendirilir. Bu aşamada sosyal hizmet uzmanları ailenin problemi konuşmaya hazır hale geldiğini hissettiğinde ‘muracaatcı/danışanın bulunduğu yerden başlamak’ ilkesi doğrultusunda problemle ilgili sorular sorarlar. Bunun uzerine aile uyeleri arasındaki etkileşimin niteliği ve bu etkileşimin sorunun ortaya cıkması ile ilintisi uzerinde calışma gercekleştirir.
On Değerlendirme: Bu aşama sosyal hizmet uzmanının gozleme ağırlık verdiği aşamadır. Problemin ne kadar zamandan beri surduğu ve problem başladığından beri onunla ilişkili temel olaylar; problemin goruşme haftasındaki ya da ondan iki hafta oncesindeki yoğunluğu ve durumu; gecmişte aile bireylerinin problemi cozmeye calışmak icin ne yaptığını ve problemin cozumunu şu ana kadar engelleyen durumlar belirlenmeye calışılır. Ayrıca her bir aile uyesinin ayrı ayrı problem hakkında ne soylediği uzerinde durulmaktadır.(janzen ve Harris 1986 akt: duyan,veli 2010)
Goruşme esnasında sorulan sorular ve gercekleştirilen gozlemlerin yanı sıra olcme ve değerlendirme aracları kullanılabilir.
Ailenin yapısal, işlevsel, gelişimsel ozellikleri, gereksinimleri ve sınırlılıkları değerlendirmenin temelini oluşturur.
Planlama: On değerlendirme sonucunda uygulanacak plan ve hedefler acık ve net olarak konur ve gerekli değişimlerin gercekleştirilmesi amacıyla formal yada informal sozleşme yapılır. Bu noktada problem ve iceriğinin yanı sıra başa cıkma ve odaklanma konuları uzerinde durulur.
Bu aşamada sosyal hizmet uzmanları aile uyelerine başarmak istedikleri hedefler icin ne tur değişikliklerin gerektiği konusunda destek verir.
Aile Danışmanlığında planlama yapısal ve ilişki temelli ekoller cercevesinde;bireyler arasındaki iletişim ve etkileşim değişikliğini icermektedir.
Uygulama: Uygulamanın temelinde aile ilişkilerinin geliştirilmesi amaclanmaktadır. Aile ilişkilerinin geliştirilmesi amacıyla, aile uyeleri ile yakınlaşma sağlanır, yardım sureci hakkında aile uyelerinin duşunce ve beklentilerini oğrenilir, aile uyelerinin yardım sureci icerisindeki rollerini ve yardım surecinin iceriğini acıklanır, ailenin sorun hakkındaki duşuncelerine acıklık getirilir, aile uyelerinin gereksinim ve isteklerini belirlenir, sorunun belirli bir uyeye değil, aileye ait olduğunu vurgulanır, ailedeki uyelerin ve aile sisteminin sorunun cozumune yarayacak guclu yonleri ortaya konur, aile ilişkilerini olumsuz şekilde etkileyen ve tekrarlanan, uyeler arasındaki etkileşim bicimine dikkat cekerek bu durumun değişmesini isteyip istemediklerini sorulur, aile uyelerinin birbirine, daha anlayışlı, sevecen, olumlu yaklaşımlarına yardım edilir , ailenin ve uyelerinin ileriye donuk amaclarını tanımlamak, sorun cozme surecinin koşulları, yurutulme bicimi ve uzman ile aile uyelerinin surecle ilgili sorumlulukları uzerinde anlaşma sağlanır, bir sonraki goruşmeye kadar gececek zaman icinde aile uyelerinin yapacağı işleri aile ile goruşerek birlikte karara bağlanır ve goruşmenin sonunda uzerinde durulan sorunlar, ulaşılmak istenen hedefler ve kaydedilen gelişmeleri ozetlenir. Ayrıca goruşme sırasında etkileşimin iceriği yerine surec uzerinde durulur (Turan,2009:akt
uyan,2010).Son Değerlendirme: Değerlendirmenin onemli bir boyutu, aileyle yapılan calışmayı sonlandırmadan once uzun erimli amaclara ulaşılıp ulaşılmadığını ortaya koymakla ilgilidir. Sorunun cozumu en az ve en cok yardımcı olan etkenler, uzanın calışmayı yurutme bicimi, katkıları vb. konularda goruşunun alınmasına değerlendirme adı verilmektedir.
Başlangıcta belirlenen amacların her biri uzerinde ayrı ayrı durulur ve ne gibi gelişmeler sağlandığı gozden gecirilir. Son olarak aileden calışma ile ilgili olarak geribildirim alınır.
Sonlandırma/Bağlantıyı Kesme: Ailenin gereksinim duyduğu kaynak ve hizmetlerden yararlanması, duygu, duşunce ve davranışlarında olumlu değişmelerin gercekleşmesi, kendine guven duygusu geliştirmesi ve sorunlarını tek başına cozebilecek duzeye gelmesi durumunda mesleki yardım sureci sonlandırılır. Calışmayı bitirme şekli, sonucta sağlanan gelişmeyi kalıcı, devamlı kılmak acısından onem taşımaktadır.
Bir mesleki calışmanın başarıyla sonlandırılması icin, calışmanın ne zaman bitirileceğine karar vermek, bu aşamadaki duygusal reaksiyonlarını ele alıp cozume kavuşturmak, calışma sırasında sağlanan hizmetleri ve gercekleştirilen amacları gozden gecirmek, calışma sonunda elde edilen gelişme ve başarıların devamı icin neler yapılacağını planlamak gibi gorevler yerine getirilmiş olmalıdır ( Turan 2009).
Sonlandırma aşamasında sorunun şu anki durumu, bu durum hakkında ailenin goruşu, mudahale surecinde aile uyelerinin ne tur roller ustlendiği, benzer bir sorun ortaya cıktığında ailenin bunu nasıl halledeceği, hangi olayların sorunun ortaya cıkmasına neden olduğu , sorunun değişimi hakkında ailenin ne duşunduğu, mudahale surecinin sonlanmasına ilişkin olarak ailenin ne hissettiği, gelecekte yardım gereksiniminin gostergesinin neler olacağı konularına acıklık getirilir (Street,1994;akt:Turan,2009).
İzleme: İzleme, yapılan mudahalelerin tumu sonlandırıldıktan ya da mudahale tamamlandıktan sonra mudahale amaclarıyla ilişkili olarak ailenin işlevsellik duzeyi hakkında bilgi toplanmasıdır(Blythe ve tripodi 1989;akt
uyan,2010).İdeal olan başvuran kişi/ ailenin durumunun mesleki calışma sona erdikten sonra, 2 ile 6 ay sure ile izlenmesidir.Son goruşmede ara ara haberleşme ve bir araya gelme onerilir.
KAYNAKCA
Ozguven, İbrahim E.(2000).Evlilik ve Aile Terapisi.Ankara: PDREM Yayınları,
Gordon,Thomas.(2009).Etkili Ana Baba Eğitiminde Uygulamalar.(Ceviren : Nazlı Ozkan).İstanbul:Sistem Yayıncılık
Yavuzer,Haluk.(2004).Evlilik Okulu.İstanbul:Remzi Kitabevi
Serap,Nazlı.(2001).Aile Danışmanlığı.Ankara: Nobel Yayınları.
Turan,Nihal.(1999).Sosyal Kişisel Calışma(2.Baskı).Ankara:Aydınlar Matbaası
Duyan,Veli.(2010).Sosyal Hizmet.Ankara:Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayınları
Aktaş, Aliye.(1996).Aile İci Şiddet ve Onleme Yolları.Ankara: Somgur Yay.Dağ.
Meric,Nur.(t.y.).Aile Danışma Kuramları,Donem Odevi,Newport Universitesi Davranış Bilimleri Bolumu,İstanbul
Mavili Aktaş,Aliye.( 2004 ).Aile Terapisinde Sosyal Hizmet Yaklaşımı.Aile ve Toplum,yıl 6 cilt 2 sayı 7,33-42
Mavili Aktaş, A.(2001) .Evlilik Danışması. Toplum ve Sosyal Hizmet, Ocak 2011 sayısı,53-68.
Mavili Aktaş, A.Aile Terapisinin Gelişimi ve Ruh Sağlığı Alanındaki Yeri.Toplum ve Sosyal Hizmet,Cilt 13,116-122.
Kılıcarslan,Fatih.(t.y).Aile ve Evlilik Danışması. psikiyatriksosyalhizmet.com="""">http://psikiyatriksosyalhizmet.com/aile-ve-es-terapisi,Erişim Tarihi: 03.05.2011
[h=2]Balıkesir Pedagog uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]