Cocuklarda Demir Eksikliği

Buyumenin hızlandığı donemlerde daha sık gorulmekte, beslenme bicimi, sosyoekonomik durum ve gecirilmiş enfeksiyonlar oluşumuna


Kansızlık, genel anlamıyla bir kişinin bedeninde yeterli kan olmaması durumudur. Aslında sorun kanın değil kanın icersindeki bazı hucrelerin yetersizliği, az olması sorunudur. Cunku kan dediğimiz yaşamsal sıvı su gibi homojen bir sıvı değildir. İcersinde temel olarak iki ayrı kısma sahiptir. Serum denilen sıvının icersinde cok değişik hucrelerin yer aldığı bir karışımdır kanımız. İşte bu hucre topluluğunun icersindeki alyuvar, kırmızı kure ya da eritrosit dediğimiz hucreler kanın en onemli hucreleridir. Eritrositlerin sayıca azlığı, şekil olarak yapısal bozukluğu, sayısı yeterli hatta fazla bile olsa zayıf, iclerinin boş gibi olması gibi durumlar hep kansızlık anlamına gelmektedir.

Toplumda en sık gorulen kansızlık tipi Demir eksikliğine bağlı olan anemidir. Turk toplumunda farklı araştırma sonucları yayınlansa da genel olarak demir eksikliğinin % 85 oranında olduğu duşunulebilir. Demir eksikliği tum yaş gruplarında ozellikle 6-24 aylar arasında bebek ve cocuklarda aneminin en yaygın nedeni olarak kabul edilmektedir.

Demirin, insan organizmasında yaygın olarak kullanılması nedeni ile eksiklik durumlarında tum sistemler etkilenmekte ve pek cok sistemik belirtiler ve klinik bulgular ortaya cıkmaktadır. Cocuklardaki demir eksikliğinin klinik bulguları erişkinlerden farklılık gostermektedir ve ozellikle anemi dışındaki etkileri on plana cıkmaktadır. Ayrıca buyumenin hızlandığı donemlerde daha sık gorulmekte, beslenme bicimi, sosyoekonomik durum ve gecirilmiş enfeksiyonlar oluşumuna katkıda bulunmaktadır.

Demir Eksikliği Nedenleri

Doğum Oncesine Ait:

Prematurelik
İkiz veya coğul gebelik
Placenta sorunları
Diğer kanama nedenleri

Doğum Sonrasına Ait

Beslenme yetersizliği
Ek besinlere gec başlama
Aşırı inek sutu kullanımı
Vejeteryan ve semivejeteryan beslenme
Zayıflama rejimleri, yeme bozuklukları

Emilim bozuklukları

Kronik ishaller
Kronik enfeksiyonlar
Sindirim sistemi anomalileri
Malabsorbsiyon

Demir gereksiniminin arttığı durumlar
Akut veya kronik kan kaybı
Paraziter enfeksiyonlar
Hızlı buyume donemleri

Demir eksikliği anemisinde eritrositler hem yapı olarak kuculmuş hem de icerikleri zayıftır. Bu nedenle hucreler asıl gorevlerini yerine getirme konusunda yetersizlik sorununu doğurmaktadırlar.

Tedavi
En sık kullanılan tedavi bicimi gunde 3 mg/kg elementel demirin ağızdan, yemeklerden en az yarım saat once alınmasıdır. iki yaştan kucuk bebeklere sabah kahvaltısından yarım saat once tek doz olarak verildiğinde iyi sonuc alınmaktadır. İki yaşından buyuk cocuklarda 2-3 doz biciminde yemeklerden once verilmesi onerilmektedir. Ferroz sulfat en sık kullanılan demir tuzu olmakla birlikte mide barsak sistemi uzerine yaptığı tahriş edici etkileri nedeniyle diğer ferroz tuzlar da secilebilmektedir.

Demirin ağızdan gunluk verilmesi sonucu emilimin her gun istenilen duzeyde olmadığı bildirilmektedir. Bir gun once alınan yuksek miktardaki demirin ertesi gun alınan demirin emilimini azalttığı ve mukozal blok etkisine yol actığı duşunulmektedir. Bu nedenle haftada bir ya da iki kez yuksek demir dozlarıyla tedavi denenmiş ortaya cıkan net etkinin gunluk tedaviden farklı olmadığı ve uyumun daha iyi olduğu ve yan etkilerin de daha az olduğu gorulmuştur. Ayrıca demir tuzlarıyla tedaviye uyumsuzluk ya da yan etkiler oluştuğunda demir emilimini bozmayan yiyeceklerle birlikte verilmesi ya da miktarının azaltılması onerilmektedir.

Demirin emiliminin hızı aneminin ağırlığına da bağlıdır. Tedavinin ilk ayında ozellikle en yuksek değerlere ulaşmaktadır. Bir aylık tedavi sonucunda hemoglobinde 1 g/dl'lik artış sağlanmışsa uc-dort ay daha surdurulerek demir depoları doldurulmalıdır. Anemi, hucrelerin zayıflığı, eritrosit serbest porfirin duzeyleri ortalama uc ayda duzelmektedir.

Ağır anemide bir-iki hafta icinde yeni hucre yapım artışı şeklinde yanıt gorulmekle birlikte hafif anemide beklenilen duzeyler elde edilmeyebilir. Ağır demir eksikliğinde tedaviden 24 saat sonra kemik iliğinde değişiklikler gorulebilmektedir.

Aşırı demir yuklenmesine neden olmamak icin beş aydan daha fazla demir kullanılmamalıdır.

Demir eksikliği anemisinin yeniden gelişmemesi icin nedene yonelik onlemler alınmalı, demirden zengin besinlerin kullanılması, demir emilimini bozan sut, cay ve kepekli gıdaların demir preparatları ile birlikte alınmaması, C vitamininden zengin portakal suyu gibi emilimi arttırıcı besinlerle verilmesi sağlanmalıdır.

Ağızdan verilen demir tedavisine yanıt alınamadığı durumlarda aşağıdaki olasılıklar duşunulmelidir:

1. Tedaviye uyumsuzluk ya da ilacın yanlış kullanımı,
2. Kan yitiminin surmesi,
3. Tedavinin yeterince surdurulmemesi,
4. Mide asidini yukselten ilacların kullanımı,
5. Yanlış tanı.

Cok ender durumlarda cocuklarda tek başına demir tedavisi yerine ağır anemiyi duzeltmek icin kan transfuzyonları yapılmaktadır

Demir Eksikliği Anemisinden Korunma

Yaşamın ilk altı ayında demir eksikliğinin onemli nedenlerinden biri demir depolarının yetersiz olmasıdır. Fetusun ağırlığı ve gebelik yaşı ile serum demiri arasında doğru bir orantı bulunur. Gebelikte gelişen hafif-orta derecedeki anemide, fetal demir duzeyi etkilenmez. Ancak ağır anemide (Hb'nin 7 g/dl'nin altında ise) yenidoğanın demir duzeyleri etkilenmektedir. Premature ve duşuk doğum ağırlıklı bebeklerin demir depoları miadında doğan bebeklerden daha duşuk, buyumeleri ise daha hızlıdır. Demir depoları erken tukeneceği icin bu bebeklerde anne sutuyle beslenmeye iki ya da ucuncu ayda demir eklenmelidir. Ek gıdalara başlandığında ise kesinlikle demir yonunden zengin besinlerde verilmelidir.

Yaşamın ikinci altı ayında demir eksikliğinin temel nedeni hızlı buyumeyle birlikte diyette demirin yetersiz bulunmasıdır. Bu donemde bebeğin demir gereksinimleri cocuğun gelişimine uygun olarak yiyebileceği demirden zengin besinlerin verilmesiyle karşılanabilir .

Oyun cocukluğu doneminde (bir-uc yaş) ana sorun aşırı sut tuketimidir. "Milkakolik sendrom" da denilen bu durumda sutun cocuğun aclığını oldukca kolay bir bicimde bastırması nedeniyle şişenin sonuna kadar icilmesiyle karakterizedir. Diyetin buyuk bir kısmını oluşturması nedeniyle de diğer demirden zengin besinlerin alımını da engellemektedir. Butun sut ceşitleri, keci sutu ve soya sutu de dahil demir cok az icermeleri yanında demir emilimlerinin yetersiz olmaları nedeniyle gunde 500 ml den fazla tuketilmemelidir.

Okul oncesi (4-7 yaş) ve okul cocukluğu (7-12 yaş) doneminde demir eksikliği anemisi az gorulmekle birlikte okul cocukluğu donemindeki cocuklarda daha cok beslenme hataları dışındaki nedenler; mide barsak hastalıkları (peptik ulser, kronik inflamatuvar barsak hastalıkları, reflu osefajiti vb.) sık gorulmektedir. Bu cocuklarda ısrar eden demir eksikliği anemisi durumlarında ayrıntılı araştırma gerekmektedir.

Ergenlik doneminde (12-18 yaş) hızlı buyumenin yanında ozellikle genc kızlarda menstruasyonla kan kaybı, vejeteryan ve semivejeteryan beslenme bicimi, yetersiz besin alımı, zayıflama rejimleri, yeme bozuklukları (anoreksia nervosa vb.) de eksikliğinin sık gorulmesine neden olmaktadır.

Bu bilgilerin ışığı altında birkac basit kuralın uygulamaya konulmasıyla cocuklarda demir eksikliğini onlenebilir.

Dr.Ruhi Cakır
​