taşra teşkilatı nedir bucak muduru nasıl olunur merkez teşkilatı nedir vali olmanın şartları nelerdir ilce olma şartları


Merkezi idare, ustlendiği kamu hizmetlerini hizmetin gereklerine, ekonomik ve toplumsal koşullara, ulkenin coğrafya durumuna gore yurutmek, hizmetleri ulkenin her tarafında bulunan halka goturmek icin taşrada da orgutlenmiş bulunmaktadır .Bu taşra teşkilatı merkezde bulunan merkezi idarenin taşradaki uzantısıdır.Ancak şunuda soylemek gerekir ki taşra teşkilatında ki birimler ne kadar ceşitli olursa olsun bir butunun parcasıdırlar yani hepsi aynı devlet tuzelkişiliğinin icerisinde yer alırlar .
1982 Anayasası’nın 126. maddesinin 1.fıkrasında, “Turkiye, merkezi idare kuruluşları bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine gore, illere, iller de kademeli bolumlere ayrılır” dedikten sonra bu fıkrayı takip eden 3.fıkrasında da “Kamu hizmetlerinin gorulmesinde verim ve uyum sağlamak amacı ile birden cok ili icine alan merkezi idare teşkilatı” kurulabileceği belirtilmektedir.Anılan anayasa hukumlerinden de anlaşılacağı uzere Anayasa merkezi idarenin taşra orgutunu iki kume altında toplamaktadır.Bunlardan birinci kumeyi ulkenin Anayasa’da belirtilen kriterler doğrultusunda mulki idare taksimatına uygun olarak oluşturulacak olan mulki idare orgutleri; ikinci kumeyi ise birkac ili icine alacak şekilde oluşturulacak olan bolge idareleri oluşturacaktır . Gorulduğu gibi 1982 Anayasası Mulki idare birimlerinden sadece ‘il’in ismini zikretmiştir.Burdan da anlaşılması gereken anayasa da adı zikredilen ‘il’ mulki idare biriminin dışındaki diğer birimlerin kanunla duzenlenecek olması yani bunların neler olacağı hususunun Yasama organının takdirine bırakılmış olmasıdır.Gercekten de Yasama organı 10 Haziran 1949 tarih ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu ile ilin altında yer alacak olan mulki idare birimlerini belirlemiştir.Bunlar ilce ve bucaklardır.İlce yonetiminin başında ‘kaymakam’ bucak yonetiminin başında ise ‘bucak muduru’ bulunacaktır.

A)İL İDARESİ (İL GENEL İDARESİ): İdare hukukunda il kavramı icerdikleri anlama ve yer aldıkları yasalara gore iki anlam ihtiva ederler.Bunlardan birincisi bizim konumuz olan ve İl İdaresi Kanunun’da duzenlenmiş olan il diğeri ise il ozel idareleri kanununda duzenlenen ildir. Bu calışmada bu karışıklığı onlemek icin il kavramı il genel idaresi manasını icerir şekilde kullanılacaktır.

1)İllerin Genel Durumu:İller Turkiye’de merkezi idarenin en buyuk taşra teşkilatıdır.İllerin genel durumu 5442 sayılı il İdaresi Kanunu’nda duzenlenmiştir.Buna gore illerin kurulması, kaldırılması, ad ve merkez sınırlarının belirtilmesi ve değiştirilmesi kanunla olur.(5442 s.K md.2/A)Aynı şekilde bir ilcenin bir ilden ayrılıp bir başka ile bağlanması da kanunla olmaktadır.Bunlarla beraber, bir ilcenin komşu il ve ile olan sınırlarının yeniden duzenlemek veya bir bucağın bağlı bulunduğu il değiştirilmek suretiyle bir ilin sınırlarının değiştirilmesi İc İşleri Bakanlığı’nın hazırlayacağı ortak kararname ile olur.(5442 s.K md. 2/C) Mevzuat hukmunde yer alan bu ifade ise bir il sınırının bir idari işlemle değiştirlmesi anlamına gelir ki bu durum siyasal ikidara il sınırlarını siyasal amaclarla değiştirme imkanı vermektedir.Gerci boylesi bir hukuka aykırı durum idari yargı tarafından iptal edilebilecektir ki bu halde aksi durum icin tek guvencedir .
Cumhuriyetin kuruluşunun ilk yıllarında 47 olan il sayısı, 1933’te 57 gunumuzde ise 81’e ulaşmıştır.Yukarıda bahsi gecen il sınırlarının siyasal nedenlerden dolayı değiştirilme tehlikesine paralel olarak aynı doğrultuda başka bir tehlikede illerin sayısının siyasal cıkarlar doğrultusunda kontrolsuzce artırılması cabasıdır.Nitekim 31.05.1995 gun ve 4109 sayılı il ve ilce kurulmasına dair Yetki Kanunu cıkarılmış, Kanun Hukmunde Kararname ile yeni il ve ilcelerin kurulması yoluna gidilmek istenmiştir.Bahsedilen ilk tehlike karşısında idari yargıda bulunan hukuka aykırılığı tesbit gorevi bu kez Anayasa Mahkemesi’ne yuklenmiş Mahkemede once yetki kanunun yururluğunu durdurmuş sonrada iptal etmiştir.Anayasa Mahkemesi’nin soz konusu yetki kanunu iptal gerekcesi ise genel oturmuş ictihatları doğrultusunda “Yeni il ve ilcelerin kurulması, bir il ya da ilceye bağlanacak ilce, kasaba ya da koylerin belirlenmesi, ayrıca belediyesi bulunmayan yeni ilcelerde belediye kurulması, buralarda gorevlendirilecek personel kadrolarının oluşturulması; ivedi, zorunlu ve kısa surede sonuclandırılacak bir konu değildir.Bunlar kapsamlı ve uzun sureli bir calıştırmayı, araştırma ve duzenlemeyi gerekli kılar” olmuştur .
2)İl İdaresinin Bolumleri:İl idaresi uc bolumden oluşmaktadır.Bunlar, vali, il idare şube başkanları ve il idare kuruludur.
a)Vali:İl idaresinin başı olan vali, illerin yetki genişlğe dayanmasından dolayı devlet tuzel kişiliğinin, hukumetin ve ayrı ayrı her bakanlığın temsilcisidir.Vali İc İşleri Bakanı’nın onerisi Bakanlar Kurulu Kararı ve Cumhurbaşkanı’nın onaması ile atanır.Valilik kanunlarda istisnai memurluklar arasında sayılmıştır.Bir başka anlatımla vali olmak icin kanunlarda ozel şartlar on gorulmemiştir.Dolayısıyla Hukumetler şartları taşıyan guvendikleri herhangi birisini vali olarak atayabilirler.Hukumet aynızamanda vali olrak atadığı kişiyi istediği zaman ve istediği sebebe dayanarak gorevden alabilir.Bu durum guvenceli memur olmamanın doğal bir sonucudur.657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na gore valilik istisnai bir memurluktur.İstisnai memurluklarda atama, sınav, kademeilerlemesi, derece yukselmesine ilşkin 657 sayılı Devlet Memurları Kanundaki hukumler uygulanmaz.Dolayısıyla istisnai memurluğa normal bir devlet memurluğuna atanma şartları olarak sayılma koşullarına haiz olan herkes atanabilir.Yani oğrenim koşulu olarak ortaokul mezunu olmak yeterlidir .Buna karşılık valinin yardımcılığını yapan ve vali gorevi başında bulunmadığı zamanlarda onun vekilliğini yapan vali muavini ise guvenceli bir memurdur.Cok ilginctir ki vali icin aranmayan şartlar vali muavini icinm aranmakta ve en az on yıl kaymakamlık yapma şartının yanında universitenin belli sosyal bilimlerine ilişkin bolumlerinden mezun olmak şartı aranmaktadır.
10 Haziran 1949 tarih 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu’nun 9’uncu maddesinde “valiler ilde, devletin ve hukumetin temsilcisi ve ayrı ayrı her bakanın mumessili ve bunların idari ve siyasi yurutme vasıtasıdır” denilerek valinin hukumetin ve her bir ayrı bakanlığın tek tek temsilcisi olduğu vurgulanmıştır.Burdan da anlaşılacağı uzere vali yalnızca idari değil aynı zamanda siyasi sıfatı ve gorevleri olan bir gorevlidir.Bu da onun ne icin istisnai memur olduğunu acıklamktadır .
Valinin ildeki tum merkezi idare orgutlerinin ve personelinin başı olması nedeniyle oldukca geniş bir alana nufuzu vardır.Bununla beraber adli ve askeri orgutler valinin yonetim ve denetimi altında değildir.
Vali adli orgutlerle sınırlı bir ilişki icerisindedir.Bu belirlemeyi il idaresi kanunu ve ceza muhakemesi kanunu birlikte yapmaktadır.Buna gore; vali savcıdan adalet işlerinin gecikme nedenlerini sormak,(mulga) savcıdan kamu davası acmasını istemek,(mulga) cezaevlerini gozetmek ve denetlemek ve savcı ile birlikte hukumlu ve tutukluların sağlık durumlarını gozetmek ve denetlemek yetkilerine sahiptir(5442 s.Kmd.10).
Valinin askeri orgutlerle ilişkiside gayet sınırlıdır.Vali sadece askerlik işleri ile ilgili şikayetleri dinlemek ici ve bu şikayetleri ilgili askeri makamlara ve gerektiğinde bakanlığa bildirmek ve il icindeki kolluk kuvvetleri ile bastırılamayacak olağanustu ve ani olayların ortaya cıkması halinde en yakın askeri birlik komutanından yardım istemek yetkisine sahiptir.Valinin bu istemi derhal yerine getirilir(5442 s.K md11/D) .
Valinin başlıca gorevleri olrak şunları sayabiliriz:
-Vali, kanun, tuzuk, yonetmelik ve Hukumet kararlarının neşir ve ilanını ve uygulanmasını sağlamak ve Bakanlıkların talimat ve emirlerini yurutmekle odevlidir. Bu işlerin gercekleştirilmesi icin gereken butun tedbirleri almıya yetkilidir.
-Kanun, tuzuk, yonetmelik ve Hukumet kararlarının verdiği yetkiyi kullanmak ve bunların yuklediği odevleri yerine getirmek icin valiler genel emirler cıkarabilir ve bunları ilan ederler.
-İlin her yonden genel idare ve genel gidişini duzenlemek ve denetlemekten sorumludur
-Vali, ilde teşkilatı veya gorevli memuru bulunmıyan işlerin yurutulmesini, bu işlerin gorulmesiyle yakın ilgisi bulunan her hangi bir idare şube veya daire başkanından istiyebilir. Bu suretle verilen işlerin yapılması mecburidir.
-Vali, Cumhuriyet Bayramında ilde yapılacak resmi torenlere başkanlık yapar ve tebrikleri kabul eder
-Vali, il sınırları icinde bulunan genel ve ozel butun kolluk kuvvet ve teşkilatının amiridir. Suc işlenmesini onlemek, kamu duzen ve guvenini korumak icin gereken tedbirleri alır. Bu maksatla Devletin genel ve ozel kolluk kuvvetlerini istihdam eder, bu teşkilat amir ve memurları vali tarafından verilen emirleri derhal yerine getirmekle yukumludur.
-İldeki devlet memurlarının bir kısmını doğrudan atamak, bir kısmının atanması konusunda goruşunu bildirmek, bir kısmının da gorev yerlerini belirlemek ve değiştirmek.
-İldeki yerinden yonetim kuruluşları uzerinde vesayet yetkilerini kullanmak.
b)İl İdare Şube Başkanları:İldeki merkezi yonetim kuruluşlarının başında bulunan yuksek memurlara idare şube başkanları denilmektedir.Bu başkanlar başkentteki başlıca bakanlıkların ya da bazı bakanlıkların bağlı kuruluşları ile ana hizmet birimlerinin ildeki servisleri niteliğindedir.İl idare şube başkanları valinin goruşu alındıktan sonra ilgili bakanlıkca atanır.ildeki belli başlı il idare şube başkanları: Hukuk İşleri Muduru, İl Milli Eğitim Muduru, İl Sağlık Muduru, İl Tarım Muduru, İl Veteriner Muduru, İl Bayındırlık Muduru ve Defterdardır.Bazı bakanlıkların birden fazla ili kapsayan bolgelerde servisleride vardır.Calışma bolge mudurlukleri gibi.
İl idare şube başkanları kendi gorev alanlarına giren işlerin yurutulmesinden valiye karşı sorumludurlar.Vali bu mudurler arasında işbirliği sağlar.İl idare şube başkanlarının doğrudan işlem yapma yetkileri yoktur.Bunlar gerekli kararları hazırlar ve valiye sunarlar.Valinin onayıyla hazırladıkları kararlar uygulanır.İl idare şube başkanlarının tek başına yazışma yapma yetkileride yoktur.Yazışmalarını valilik aracılığıyla yaparlar .
c)İl İdare Kurulu:İlde valinin başkanlığını yaptığı ve hukuk işleri muduru, defterdar, milli eğitim muduru, bayındırlık ve iskan muduru, sağlık muduru, tarım ve koyişleri mudurunden oluşan il idare kurulu vardır.Bu kurula valinin yokluğunda vali yardımcısıda başkanlık edebilir.
İl idare kurulunun istişari ve idari olmak uzere iki turlu gorevi vardır.Bu kurulların 1982 yılına kadar yargısal yetkileride vardı.Bunlar bazı işlemlere karşı acılacak iptal davalarını gorme ve karara bağlama konusunda yetkilidiydiler.1982 yılında 2576 sayılı kanunla idare ve vergi mahkemelerinin kurulmasıyla il idare kurullarının yargısal yetkileri sona ermiştir .
İl idare kurulu esas itibariyle valiye danışmanlık yapan bir kuruluştur.Ancak bazı gorevleride vardır ki bunlar da idari nitelik taşımaktadır.Bu gorevleri şunlardır:
-Son yoklama zamanı dışında olmak koşuluyla, askere alma işleminin sağlık nedeni ile ertesi yıla ertelenmesine karar vermek(Askerlik Kanunu md.40)
-İlce kurulması ve kaldırılması icin goruş bildirmek(5442 s.K md 2)
-İl merkesindeki belediye sınırları icinde mahallerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesina karar vermek.İl idare kurulu bu konudaki kararını belediye meclisi ile birlikte verir ve bu karar valinin onayı ile kesinleşir(1580 s.K md 8 )
B )İLCE İDARESİ :
1)İlcelerin Genel Durumu:Merkezi idarenin taşra teşkilatındaki ikinci bolum ilce idaresidir.İller birden fazla ilceden oluşur.İlcelerin kurulup kaldırılması ve değiştirilmesi de tıpkı illerde olduğu gibi kanunla olmaktadır.Buna karşılık ilcenin komşu il olan sınırlarının yeniden duzenlenmesi, İcişleri Bakanlığının hazırlayacağı muşterek kararname ile olur.Bugun ulkemizde 850 adet ilce idaresi vardır.
Her ilde birden fazla ilce vardır.İl merkezi de bir ilce oluşturur ki buna merkez ilce denir.Merkez ilcenin idarecisi kaymakam değildir.Doğrudan doğruya bu ilcelerin yonetimi il valisi tarafında gerşekleştirilir.Buyukşehir kurulan il merkezlerinde merkez ilce kavramı ortadan kaldırılmaktadır .
2)Kaymakam:Kaymakam ilce idaresinin başıdır.Kaymakam ilcede hukumetin temsilcisi olup, ilcenin genel olarak idaresinden sorumludur.Kaymakamlar muşterek kararname ile yani İcişleri Bakanının, Başbakanın ve Cumhurbaşkanının imzasını taşıyan bir kararname ile atanırlar.Kaymakam olmak icin vali olma şartlarının aksine cok ozel şartlar ongorulmuştur.Buna gore kaymakam olarak tayin olunmak icin Universitelerin Siyasal Bilgiler, Hukuk, İktisat, İşletme, İktisadi ve İdari Bilimler Fakultesi ile bunlara denkliği YOK tarafından kabul edilmiş yurt dışındaki en az 4 yıllık fakultelerden mezul olma şartı aranmaktadır.Kaymakam bir istisnai memur değil aksine guvenceli bir memurdur .
Kaymakam ilcenin genel olarak idaresinden sorumlu olduğu icin ilcedeki adli ve askeri orgutlerin dışındaki diğer tum idari orgut ve personelinden sorumludur.Bu nedenlede tum bu idareleri ve personelini denetleme yetkisine sahiptir.Ayrıca kaymakamın halkın askerlik işleri hakkındaki talep ve şikeyetlerini kabul etme ve bunları karşılamak uzere askerlik şubelerine ve dairelerine muracaat etme yetkisi vardır.Kaymakam bu durum karşısında verilen cevabı yeterli bulmazsa durumu valiye bildirir.Buna karşılık, ani olaylar ve olağanustu hallerde askeri birliklerden yardım isteme yetkisi yoktur.Bu durumu ancak valiye bildirmekle yetinir .
Kaymakamın en onemli sayılabilecek gorevleri şunlardır:
-Kaymakam, ilcenin her yonden genel idare ve genel gidişini duzenlemek ve denetlemekten sorumludur
-Kaymakam, kanun, tuzuk yonetmelik ve Hukumet kararlarının neşir ve ilanını, uygulanmasını sağlar ve bunların verdiği yetkileri kullanır ve odevleri yerine getirir. Kaymakam, valinin talimat ve emirlerini yurutmekle odevlidir;
-Kaymakamlar, dorduncu maddenin son fıkrasında belirtilen daire ve muesseseler dışında kalan butun Devlet daire ve muessese ve işletmelerini ve ozel işyerlerini, ozel idare, belediye ve koy idareleriyle bunlara bağlı tekmil muesseseleri denetler ve teftiş ederler. Bu teftiş ve denetlemeyi bizzat veya idare şube başkanları veya validen talep edeceği Bakanlık veya tuzelkişiliği haiz genel mudurluk mufettişleri vasıtasiyle ortaokul veya bu dereceli oğretim muesseselerini de bizzat veya ilgili mufettişleri marifetiyle denetler;
-Kaymakam, denetlemesi sırasında iş başında kalmalarında mahzur gorduğu ilce idare şube başkanlarını valinin muvafakatiyle, diğer memur ve mustahdemleri re'sen sorumluluğu altında işten el cektirebilir.
-Kaymakam, valinin tasvibiyle ilce genel ve ozel kolluk kuvvetleri mensuplarının gecici veya surekli olarak yerlerini değiştirebilir
-Kanun, tuzuk, yonetmelik ve Hukumet kararları ve bunlara dayanılarak valiler tarafından verilecek talimat ve emirler ilce idare, şube başkanlarına kaymakamlar yolu ile tebliğ olunur.
Anayasamıza gore sadece illerin yonetimi yetki genişliği ilkesine dayanması soz konusu olduğundan, vali ve kaymakam arasında onemli yetki farklılıkları ortaya cıkmaktadır.
-Valiler yetki genişliğinden yararlanırlar.Kaymakamlar ise bundan yararlanamazlar.bu bakımdan valiler merkeze sormadan karar alabilirler kaymakamlar ise bunu yapamazlar.
-Valinin genel emir cıkarma yetkisi vardır; kaymakı-amınise boyle bir yetkisi yoktur.
-Valinin il icerisindeki memurları atama yetkisi kaymakam icin son derece sınırlıdır.
-Kaymakama valinin aksine yabancı ulke konsolosları ve komşu devletlerin sınır makamları ile ilişki kurma yetkisi verilmemiştir.
3)ilce İdare Şube Başkanları:İlce yonetimi icinde yer alan kuruluşların başında bulunan memurlara ilce idare şube başkanları denir.Bunlar, yazı işleri muduru, mal muduru, milli eğitim muduru, tarım ve koy işleri muduru, emniyet amiri, jandarma komutanı gibi merkezin ilcede bulunan ust duzey yoneticileridir.İlce mudurleri, kendi alanlarındaki işlerin yurutulmesinden kaymakam karşı sorumludurlar.İlce idare şube başkanlarının emri altında calışanlar ilcenin ikinci derecede memurlarıdır.
4)İlce İdare Kurulu:İlce idare kurulu, kaymakamın başkanlığında yazı işleri muduru, sağlık ocağı hekimi, İlce Milli Eğitim Muduru ve Tarım ve Koyişleri Mudurunden oluşmaktadır.İlce idare kurulunun gorevleri genellikle il idare kurulunun gorevleriyle ortuşmektedir .
C)BUCAK İDARESİ
1)Bucakların Genel Durumu:Mulki idare bolumlerinin ucuncusude bucaklardır.5442 sayılı il idaresi kanunu tarafından bucak idaresi:”bucak, coğrafya,ekonomi,guvenlik ve mahalli hizmet bakımlarından aralarında munasebet bulunan kasaba ve koylerden meydana gelen bir idare bolumu” olarak tanımlanmıştır.Bucaklar il ve ilcelerde olduğu gibi kanunla değil bir idari işlemle kurulurlar.Bu idari işlem İc İşleri Bakanlığının kararı ve Cumhurbaşkanının onayıdır.Bucaklar yıllardan beri fiilen yok olmaya terk edilmişlerdir.Bugun 689 bucak olmasına rağmen bunların sadce 16 sında bucak muduru vardır .
2)Bucak Muduru:5442 sayılı kanunun 42.maddesine gore “bucak muduru, bucakta en buyuk hukmet memuru ve temsilcisidir”.Bucak muduru bacaktakli işlerin yurutulmesinden sorumludur.Gorev yetkileri esas itibariyle kaymakamın ilce duzeyinde sahip olduğu gorev ve yetkilere benzemektedir.Buna gorede orneğin:bucak icerisinde işlenen sucları savcıya haber verir, guvenlik acısından olağanustu bir durumla karşılaşırsa durumu bağlı olduğu kaymakam ya sa valiye bildirir.Bucak muduru İcişleri Bakanlığı tarafından valilik emrine atanır.Bucak mudurunun hangi bucakta gorev yapacağını vali belirler.Bucak muduru olmak icin lise veya bu derece bir okuldan mezun olmak yeterlidir.
3)Bucak Meclisi:Bucak meclisi biri secimlik diğeri doğal olmak uzere iki tur uyeden oluşur.Bucak meclisinin secimlik uyeleri, bucak sınırları icinde bulunan belediye meclisi ve koy ihtiyar kurulları tarafından kendi uyeleri arasından, ya da kendi koy vaya kasabaları halkından olmak uzere dışarıdan secilen birer uyeden oluşur.Secimlik uyelerin sayısı 12 den az olamaz.4 yıl icin secilirler.Doktor veya sağlık memuru, veteriner, tarım oğretmeni, başoğretmenler meclisin toplantılarına doğal uye olarak katılırlar .
4)Bucak Komisyonu:Bucak komisyonu dort uyeden oluşur.Bu kurula bucak muduru başkanlık eder.Bucak komisyonu uyeleri bir yıl sure ile bucak meclisi tarafından kendi uyeleri arasından secilir.Uygulamada, doğal uyeler bu komisyona secilmemektedir.Bucak komisyonu, bucak meclisi toplantı halinde bulunmadığı zamanlarda bu meclisin gorevlerini yapar.Bucak komisyonu en az ayda bir kez toplanır.