İshal nedir? Ne zaman endişe edelim?
İshal, bağırsak hareketlerinin artması, emiliminin azalması ve sekresyonun artması sonucu dışkı kıvamının yumuşak, sulu bir gorunum alması ve gunluk dışkı sayısının artmasıdır. Gunde beşten fazla sulu dışkılama ishal kabul edilir. Yalnızca sulu dışkılama, dışkının kıvamı sulu değilse ishal anlamına gelmez. Sut cocuklarında yapay ve doğal beslenme şekline gore gunluk dışkı sayısı değişir. Sadece anne sutu ile beslenen bebeklerde gunde 7-8 kez dışkılama normal kabul edilir. Besin bileşiminde yapılan değişikliklere kolay uyum gosterememeleri, ishale neden olan mikroorganizmaları ilk kez tanıdıkları icin bağışıklık kazanmadıklarından cocuklar erişkinlere gore ishale daha sık ve kolay yakalanırlar ve ishal cocuklarda daha ağır seyreder. Nitekim akut ishal 0-5 yaş grubunda rastlanan ve olum nedenleri arasında ilk sıralarda yer alan bir hastalıktır.
2-7 gun suren akut ishal uygun tedavi ve sıvı verilmesiyle hemen şifa ile sonuclanır.7 gunden uzun suren uzayan ishal ve 14 gunu aşan persistan ishal nedenlerinin araştırılması gerekir.
Ulkemizde en sık ishal nedenleri nedir?
İshalin sıklığı ve nedenleri toplumun sağlık koşullarına gore değişir. Gelişmekte olan ulkelerde hijyen koşullarına uyulmaması nedeniyle ishal, gelişmiş toplumlara gore daha sık gorulur. Ulkemizde enfeksiyonlar akut ishale yol acan nedenlerin başında gelir. Mikroorganizmalar salgıladıkları toksinler ve diğer hastalık yapıcı ozellikleriyle ishale neden olurlar. Bakteriler, virusler ve parazitler cocuklarda akut ishale neden olmaktadır. Gelişmekte olan ulkelerde cocuk yaş grubunda akut ishallerin % 5 ’i Şigella, % 3 ’u paratifo, tifo, kolera ve %2 ’si giardia lambia ile oluşmaktadır. Ulkemizde viral etkenlere bağlı ishaller daha fazla gorulmektedir.
İshal etkenleri nasıl bulaşır? Cocuk nasıl etkilenir?
Ağız yoluyla alınan ishal etkenleri cocuğun bağışıklık durumuna, etkenin hastalık yapma gucune ve tutulan bağırsak kısmına bağlı olarak klinik bulgular gosterirler.En sık ince bağırsakta yerleşmiş enfeksiyon ajanlarıyla oluşan ishaller gorulur.Burada yerleşen rotaviruse bağlı ishallerde dışkı cok sulu, yeşil veya acık sarı renktedir, miktarca fazladır, su ve tuz kaybı sonucu cocuğun susuz kalmasına neden olur.Kalın bağırsakta yerleşen mikroorganizmaların neden olduğu ishallerde dışkı kanlıdır. Cocukta kramp tarzında karın ağrıları (tenezm) vardır. Amipli ve basilli dizanteri ve E. Coli bu tur ishale neden olur ve antibiyotik tedavisi gerekir. İshalin yanı sıra kusma, karın ağrısı, bulantı, iştahsızlık, ateş, huzursuzluk ve bazen yuksek ateşe bağlı havale gorulebilir.
Anne sutunun yararı var mı?
Anne sutu almayan ve beslenme bozukluğu olan cocuklarda ishal ağır seyreder, kusma ve diare cocukta sıvı ve elektrolit ( tuz ) kaybına ve cocuğun susuz kalarak şoka girmesine neden olabilir. Hafif ishal olgularında gunde 3-4 kez sıvı dışkı vardır. Kusma, bulantı, karın ağrısı ishale eşlik edebilir. İshalin yol actığı sıvı kaybı vucut ağırlığının % 2,5 ’inden azdır. Susuzluk hissi ve susuz kalma bulguları yoktur.3-4 gunde kendiliğinden duzelir. İshalin erken doneminde cocuk ac ve susuz bırakılmamalı, aldığı besinler sulandırılarak az miktarlarda ve daha sık oğunler halinde verilmelidir. Anne sutu olan bebeklerde emzirmeye devam edilir. Anne sutunde bebeği ishalden koruyan antikorlar, lenfositler, immunglobinler, plazma hucreleri gibi bağışıklık sistemini guclendiren maddeler olduğu icin bu bebeklerde ishal pek gorulmez.
İshalli cocukta beslenme nasıl olmalı?
Anne sutu almayan 4-6 aylıktan buyuk bebeklere yoğurt, ayran, sulu pirinc lapası, patates-havuc pureleri, elma, muz, şeftali vb. verilir. Oğun aralarında su verilmesi onerilir. İshal durana kadar fazla posa bırakan ciğ sebze ve meyveler bağırsak hareketlerini arttırdığı icin; yağlı besinler bağırsaklardan gecişi hızlandırdığı icin onerilmez.
Ne zaman doktora başvurmak gerekir?
İshalin şiddetinin artması, cocuğun sıvı ve besinleri alamaması, aldığı gıdaları surekli kusması, dışkıda kan ve balgam bulunması, ateşinin yuksek olması durumlarında derhal bir hekime başvurulmalıdır. Ağırlık kaybı vucut ağırlığının % 2,5-10 ’u arasında olan orta şiddetteki ishalde gunluk dışkı sayısı 4-10 arasındadır. Kusma, halsizlik, iştahsızlık, karın ağrısı vardır.Ateş yuksek olabilir, idrar miktarı azalmıştır.Deri, dil ve dudaklar kuru, gozler cokuktur.Sut cocuklarında bıngıldak cokmuştur.Solunum ve nabız hızlı cocuk huzursuzdur.İshale neden olan mikroorganizmayı tespit etmek icin dışkı mikroskopisi ve dışkı kulturu yapılır.Mikroskopide iltahap ve kan hucreleri, varsa amip ve giardia tespit edilebilir. Dışkıda rotavirus aranır. Lokosit sayısı ve formulu birlikte olabilecek sistemik bir enfeksiyon tanısında yol gosterici olabilir.Kan elektrolitleri sıvı kaybının tipini tayinde yardımcı olur.
Orta ağırlıkta ishalde ağızdan sıvı tedavisine hemen başlanır. İlk 4-6 saatte 80-100 ml/kg verilen miktar gun boyu surdurulur. Eczanelerde hazır satılan tuz-şeker karışımı taz serum paketleri tarifine gore temiz suda eritilerek cocuğa az miktarlarda ve sık olarak icilir. Ağızdan sıvı tedavisi icin verilen sıvı mikrop kapmaması icin 12 saatte tuketilmeli artan miktar atılmalıdır. Gozlerde şişme, odem gozlenirse tedavi bir sure bu bulgular kaybolana kadar kesilir. Beslenmeye erken başlanır ve yukarda anlatıldığı şekilde yapılır. Besinler sulandırılarak az miktarlarda ve sık oğunler halinde verilir. Dışkı tahlillerinin sonucuna gore gerekli ise antibiyotik başlanır.3 aylıktan kucuk, anne sutunu almayan, ateşli, kusan, genel durumu iyi olmayan bebeklere hemen etkili antibiyotik başlanmalıdır.
İshal kesici ilacların yararı var mı?
Halk arasında ishal kesici olarak bilinen ilaclar bağırsak hareketlerini azalttıkları ve toksinlerin bağırsaklardan atılma suresini uzattıkları icin cocuklarda ishal tedavisinde kullanılmazlar. Son yıllarda probiyotiklerin ishalde yararlı oldukları gosterilmiştir. Bakteriler, her zaman zararlı varlıklar değillerdir. Bazı turleri hastalıklara yol acar. Ama aynı zamanda, vucudumuzda bizimle barışık yaşayan pek cok dost bakteri turu de mevcuttur. Bunlar, hastalık yapan ( patojen ) bakterilere karşı bizi savunurlar. Bağışıklık sistemimizin parcası olarak enfeksiyonun onlenmesine yardımcı olurlar. Ayrıca, bağırsakta bazı vitaminlerin sentezini, sindirimin normal işleyişini, gıdaların emilmesini sağlarlar. İşte probiyotikler de bu dost bakterileri iceren gıdalardır.
Ne zaman hastanede yatış gerekir?
Ağızdan sıvı tedavisine yanıt alınmayan ve verilen sıvıyı kusan cocuklarda damardan sıvı tedavisi başlanmalıdır. Gunde 10 ’dan fazla dışkılayan, yediklerini kusan, elektrolit ve su kaybı olan, vucut ağırlığının % 10 ’undan fazlasının kaybetmiş, turgoru (deri elastikiyeti) azalmış, dudakları, cildi kurumuş, gozleri cokmuş huzursuz cocuklar ağır durumda ishali olan cocuklardır. Bu cocuklara hemen damardan sıvı ve elektrolit verilerek şok tablosunu onlemek ve daha sonra kaybettiği sıvıları yerine koymak gerekir.
İshalden nasıl korunmalıyız?
İshalden en etkili korunma, ishale neden olan olumsuz hijyen koşullarını ortadan kaldırmaktır. Temiz olmayan icme ve kullanma suları, yetersiz kanalizasyon sistemleri, cocuğa bakan kişilerin ellerinin temizliği, besinlerinin hazırlanma ve saklanma koşulları, ciğ yenecek sebze ve meyvelerin iyi yıkanmaması, bunların acıkta bırakılması, sıcakta bekletilmesi, sineklerden ve haşarattan korunmaması, biberon, bardak, tabak gibi yiyecek kaplarının iyi temizlenmemesi, iclerinde sut ve yiyecek artıklarının kalması, etrafta ishalli kişilerin bulunması, yeterli anne sutu alınmaması, dengesiz ve yanlış beslenme cocuklarda akut ishal oluşmasını kolaylaştıran risk faktorleridir.
Hijyen kurallarına uymakla bircok ishal olgusu onlenebilir. Her şeye karşın cocuğunuzda ishal başlamışsa ve beraberinde kusma ve ateş varsa zaman kaybetmeden doktorunuza başvurmalısınız.