dr ozgur atlı ozgur atlı drozgur doktor
Kız ve erkek cocuklarda ergenliğe geciş sırasında gorulebilecek bazı sorunlar; ilerleyen yaşlarda normal yollarla anne baba olabilmelerini doğrudan etkiliyor. Her cocuğun daha ergenlik cağında, ureme sağlığı konusunda anne babalarının yonlendirmesiyle uzman doktorlar tarafından takip edilmesi gerekiyor.
Maya Tup Bebek Merkezi Tıbbı Direktoru Op Dr. Osman Denizhan Ozgun, ergenlik cağındaki cocuklarda gorulebilecek ve ilerleyen yaşlarda kısırlığa neden olabilecek “ergenlik gecikmesi, erken ergenlik, aşırı kıllanma, erkekler cocuklarda meme buyumesi ve duzensiz adet kanamaları” gibi rahatsızlıklar ve dikkat edilmesi gereken konularda bilgi verdi.
Ergenlik gecikmesi: Kızlarda 13.5, erkeklerde 14 yaşında hÂl ergenlik bulgularının başlamaması soz konusudur. Nedeni yapısal ya da ailevi olabileceği gibi bazı doğumsal ya da hormonal hastalıklar olabilir. Mutlaka hekime başvurulmalıdır. Beslenme bozuklukları, aşırı egzersiz ve sureğen hastalıklar da ergenlik gecikmesine neden olabilir.
Erken Ergenlik: Kızlarda 8, erkeklerde 9 yaşından once ergenlik bulgularının ortaya cıkmasıdır. Kızlarda genelde erken donemde tek veya cift taraflı meme gelişimi, erkeklerde testislerde buyume ve genital bolgede kıllanma gozlenir. Bu durumda mutlaka cocuk endokrin hekimi tarafından muayene gereklidir. Kızlarda genelde neden saptanamazken, erkeklerde coğunlukla altta yatan bir hastalık vardır. Boy kısalığı ve psikolojik sorunlara neden olduğundan tedavisi gereklidir.
Aşırı kıllanma: Kızlarda gorulur. Yapısal, ailevi ve etnik ozelliklere bağlı olabileceği gibi hormonal dengesizlikler de soz konusu olabilir. Aşırı olduğunda mutlaka hekime başvurulmalıdır.
Erkeklerde meme buyumesi: Adolesanın erken evrelerinde sık gorulur. Genellikle gecici bir hormonal duzensizlik soz konusudur. Coğunlukla kendiliğinden duzelebilir ancak hekim izlemi gereklidir.
Duzensiz adet kanamaları: Kızlarda ozellikle ilk adet gormeyi izleyen 1-3 yıl icinde sık gorulur. Aşırı kanama ya da duzensizliğin uzun surmesi kansızlık gibi sağlık sorunlarına yol acabileceğinden hekimin izlemi gereklidir.
Kız cocuklarında dikkat edilmesi gereken durumlar ve onemli hastalıkların takibi;
- Tuberkuloz (TBC) infertiliteye neden olabilir. Rahimici yapışıklıklara, adet duzensizliklerine ve bozulmuş rahimici doku hasarıyla, tekrarlayan gebelik kayıplarına ve tuplerde doku hasarıyla yapışıklıklara ve tıkanıklıklara neden olur.
- Ayrıca vajinal akıntılarda mutlaka rahimi ilgilendiren durumların olup olmadığının teşhisi icin doktor kontrolu gerekmektedir.
- Adet kanamalarının duzensizliği varsa, mutlaka doktor tarafından kontrol edilmelidir. Teşhise yonelik testler sonucunda ileriye yonelik kalıcı problemler ekarte edilmelidir.
- Adet kanamaları sırasında ve kanama harici aşırı ağrılar ihmal edilmemelidir. Doktor kontrolu sonucunda yumurtalığa ait kistler, tuplere ait iltihaplanmalar ekarte edilmelidir.
- Ozellikle kız cocuklarında yumurtalık kisti tespit edilmişse, ameliyat kararları cok dikkatli olarak verilmelidir. Yumurtalığa ait kist ameliyatları, ilerleyen donemlerde yumurtalık rezerv problemi olarak karşımıza cıkabilir, mumkunse ilac tedavisi veya gozlem ile takip protokolu uygulanmalıdır. Mutlak ameliyat gerekirse yapışıklıkları onlemek icin kapalı ameliyat turu olan laparoskopik uygulamalar tercih edilmelidir. Ve mutlaka kısırlık uzerine calışmalar yapan infertilite uzmanlarından goruş alınmalıdır.
Erkek cocuklarında dikkat edilmesi gereken durumlar ve onemli hastalıkların takibi;
- İnmemiş testis sık gorulen, doğumsal bir anomalidir. Gorulme sıklığının doğum haftası ve doğum ağırlığı ile ilişkisi vardır. 1500 gram ve altında doğan erkek cocuklarda gorulme sıklığı %60-70'leri bulur. Prematurelerde bu oran %33 iken, miadında doğanlarda %3'e kadar duşer. Yenidoğan doneminde %3 iken, 1 yaşındaki erkek cocuklarda gorulme sıklığı %1.58 olarak bulunmuştur. İnmemiş testis olguları, fizik inceleme bulgularına gore testisin ele geldiği (torbalara arada inen ve cıkan testisler) ve ele gelmediği olmak uzere iki gruba ayrılır. inmemiş testisin tespiti son derece basit olup, ebeveynler tarafından bebeğin testisinin kontrolu sırasında şuphelenilen her durumda mutlaka doktora başvurulmalıdır, Ozellikle testisin torbalarda hic olmaması durumlarında mutlaka operasyon gerekmektedir. Operasyon zamanı ceşitli merkezlerde farklılık gostermekle birlikte, 12 ile 18 aylık donem arasında yapılması onerilmektedir.
- Orşit (testis iltihabı) sonucunda ilerleyen donemde kısırlığa aday olabilir, bu nedenle son derece hassas davranılmalıdır ve mutlaka doktor kontrolu sağlanmalıdır. Yumurtalıkta şişme, hassasiyet ve ateş yukselmesi genellikle orşiti hatırlatır bu bulguların tespitinde derhal doktora başvurulmalıdır. Masum gozuken kabakulak enfeksiyonunun testisleri etkilemesi nadir de olsa beklenir. Etkilendiğinde de ozellikle sperm sayısı, hareketi ve şekli bozulabilir, bu da ilerleyen donemde cocuğun kısırlığa aday olmasına neden olur. Eskiden sık rastlanan bu hastalık kullanılan aşı sonucunda artık eskisi kadar sık rastlanılmamaktadır. Kabakulak aşısı mumkunse yaptırılmalıdır. Orşitin diğer nedenleri genellikle, cinsel yolla bulaşan hastalıklar da (zuhrevi) dahil olmak uzere bakteriyeldir. Ozellik cinsellikle yeni tanışan genclerin iyi sorgulanması ve cinsel eğitim verilerek cinsel yolla bulaşan hastalıklara sebebiyet verebilecek davranışlardan kacınılması, orşitten korunmada etkili olacaktır.
- Testisi etkileyen tıbbi durumlardan biriside hidrosel (testisin su toplaması) halidir. Orşite nazaran ateş ve hassasiyet olmaması nedeniyle, genellikle ihmal edilir. Hidrosel halinde de mutlaka doktora başvurulmalıdır zira sperm yapımını bozabilir.
- Bir diğer ihmal edilen husus; testise alınan darbelerdir. Bu konu ihmal edilmemelidir, testis dokusunun harabiyeti ve ilerleyen donemde sperm yapımını etkileyen durumlar soz konusu olabilir.