İnsan sağlığı ve neslinin devamı metabolizma, buyume-gelişme, zihinsel fonksiyonlar, bağışıklık sistemi ve ureme icin hayati rolleri bulunan hormon ve benzeri sinyal taşıyıcı maddelerin kusursuz calışmasına bağlıdır. Endokrin ve noroendokrin sistemler olarak bilinen ve vucut icinde bir noktadan diğerine sinyal ileten ağlarda herhangi bir sebeple karışıklığa yol acan kimyasal maddelere ise “endokrin karıştırıcı” adı verilmektedir. Radyofrekans iletiminin bozulmasına yol acan “jammer”lara benzetebilecek bu maddeler molekuler duzeyde sinyal taşıyıcı maddeleri algılayan sabit sensorleri gecici olarak koreltmek ya da bu sensorleri kandırarak aşırı uyarmak suretiyle etki gosterir.
Yaşamsal kodları yani DNA’yı etkiler
Hormon ve benzeri molekuller dolaşımda genellikle bir kargo proteinine bağlı halde taşındıklarından bu proteinlerin yapısını ve miktarını değiştiren kimyasal maddeler de sinyal iletimini bozabilir. Diğer taraftan, bazı kimyasal maddeler ise hormonların uretimi ya da aktive/deaktive olmasına karışarak endokrin sistemlerde arızaya yol acabilmektedir. Bazı sensorler ise sabit değil de hareketli olduğundan bağladıkları hormonları (sensor-hormon ilişkisi birleşen lego parcalarına benzer) doğrudan DNA’ya taşımak suretiyle bu molekullerin yaşamsal kodlara erişmesini sağlayabilmektedir.
Gunluk yaşamda sıkca karşılaşıyoruz
Bir hayvana ait hormon başka bir hayvan turune toksik etki gosterebileceği gibi bitkisel hormonlar da farklı yollardan insan ve hayvanlara ulaşarak istenmeyen etkilere yol acabilir. İlac endustrisince uretilen sentetik hormonlar, kimya endustrisinde kullanılan kimyasal ajanlar ve yan urunler de endokrin sistemleri bozabilmektedir. Gelişme geriliği, dikkat dağınıklığı, hiperaktivite, entellektuel becerilerde azalma, erken ya da gec ergenliğe girme, obezite, iştahsızlık gibi yeme davranış bozuklukları, sperm sayı ve kalitesinde bozukluk-kısırlık, tiroid hormon yetersizliği, iskelet anormallikleri, yorgunluk, sık hasta olma, erken yaşlanma ve hatta bazı tur kanserlerle ilişkili olduğundan neredeyse coğu bilim adamının şuphe duymadığı bu kimyasal ajanlara akla gelebilecek her ortamda, kullanılan coğu malzemede (ambalaj, boya, oyuncak vs) ve hatta gıda maddelerinde (zirai kalıntılar, katkı maddeleri vs) rastlamamak/maruz kalmamak neredeyse imkansızdır.
Bu maddelere dikkat!
Tanımlanmış bine yakın endokrin bozucu arasında; ev ortamında bulunanlar aletler, yapı/izolasyon malzemeleri, mefruşat, mobilya ve temizlik urunleri, kozmetikler, şampuan, losyon ve sabun gibi kişisel bakım urunleri, gıda katkı maddeleri, plastik ve lastik urunleri, haşere ve bocek olduruculer, dezenfektanlar ve antimikrobik urunler, tutkal, boya, ahşap urunlerinde kullanılan yuzey koruyucular, cozuculer, alev almayı onleyecek kimyasallar, metalurjide kullanılan urunler, fitoostrojenler, flavinoidler, fenolik asitler ve hastane ortamında ozellikle laboratuvarda kullanılan kimyasallar sayılabilir.
Alınması gereken onlemler
Bu kimyasal maddelere karşı bilinc daha cocukluk doneminde verilecek eğitimle artırılmalı
Hava, su kaynakları, bitki ortusu ve yaşam alanlarımızdan uzakta dahi olsalar başka canlıların doğal ortamlarının korunmasına (endustriyel atıkların filtrelenmesi gibi) ozen gosterilmeli
Cocuk sahibi olmayı planlayan ciftlere, hamileler ve yeni annelere eğitim verilmeli
Dayanıklı tuketim malzemeleri, ev ortamında kullanılan urunler alınırken bilincli davranılmalı
Sebze ve meyvelerin tarımsal ilaclardan arınmış olmasına ozen gosterilmeli, gerekli durumlarda evdeki musluklarda filtre kullanılmalı
Gıda maddeleri ile temas halinde olan plastik ve benzeri petrokimyasallardan uretilmiş kaplar, ambalajlar bilincli secilmeli
Cam şişede sular tercih edilmeli
Kaynağı ve iceriği bilinmeyen bitkisel karışımlar sağlık profesyoneline danışılmadan tuketilmemeli, bilinmeyen mantarlar toplanıp yenmemeli
Bebek ve cocukların normal gelişim gosterip gostermedikleri mutlaka izlenmeli
Erken veya gec ergenlik belirtisi gosteren, hızla ve aşırı kilo alan cocuklar hekim muayenesinden gecirilmeli
Şupheli golet ve su birikintilerine yuzmek ve serinlemek amacıyla girilmemeli
Kullanılmayan deterjan, temizlik sıvıları ve ilaclar (Orneğin doğum kontrol hapları, hormon iceren ilaclar) lavabo, klozet gibi alanlara dokulmemeli
Sinek kovucu olarak doğal ucucu yağlar (lavanta, okaliptus, limon, nane gibi) tercih edilmeli