Obstruktif Uyku Apne Sendromu
Uyku sağlıklı fonksiyon icin yaşamsal onem taşıyan karmaşık bir davranıştır.
Uyku, organizmanın cevreyle iletişiminin, ceşitli uyaranlarla geri dondurulebilir bicimde, gecici, kısmi ve periyodik olarak kesilmesidir.
Uyku sırasında yaşamsal enerji depolanır, buyuk miktarda buyume hormonu salgılanır. Dokular onarılır, yaşlanma gecikir.

Obstruktif uyku apne sendromu (OSAS) uykuda gelişen, tekrarlayıcı hava yolu daralması nedeniyle soluk almada kesilmeler ve bu durumun neden olduğu sorunlar ile karakterize bir sendromdur.

OSAS uyku sırasında oluşan tekrarlayan solunum durması, kanda oksijen azalması ve gunduz artmış uyku hali ile şekillenen bir tablodur.

•Uykuda ust solunum yolunun tekrarlayıcı daralma ve tıkanmaları.
* Bunlara bağlı uykunun bolunmesi
* Uyku kalite bozukluğu
* Gunduz uykululuk eğilimi
•Bu sırada oluşan oksijen saturasyon duşmesi
* Kardiyo vaskuler (Kalp damar) sorunlar

Apne solunum durması demektir ve bu hastalık kısaca, uykuda solunum durması hastalığı olarak ifade edilebilir. Obstrutif uyku apne sendromu (OSAS) orta yaşlı erkeklerin %2-4’si ve kadınların %1-2’sinde gorulen yaygın bir sendromdur. Obstruktif uyku apne sendromu gorulme sıklığı ortalama % l-5 arasındadır.

Apne burun ve ağızdan hava yollarına doğru hava akımının 10 sn veya daha uzun sure kesilmesi şeklinde tarif edilmektedir.

Hipopne ise 10 saniye ve daha uzun sure hava akımının %50 azalması ve beraberinde kanın oksijenlenmesinin (oksijen saturasyonunun) %3 azalmasıdır.

Apne-Hipopne indeksi (AHİ) Uykuda gorulen apne ve hipopne sayıları toplamının saat olarak uyku suresine bolunmesi ile elde edilen değerdir. Bu indeksin 5’ten buyuk olması uyku-apne sendromunu gosterse de, klinik olarak onemli olan değer 15 ve uzeridir.

Obstruktif Uyku Apne Sendromu, uyku boyunca ust solunum yolunun tekrarlayıcı tıkanmaları ile karakterizedir. Buna genellikle kan oksijen duzeyindeki duşmeler eşlik eder.

Diğer bir ifade ile hava yolu ceşitli seviyelerde tıkanır. Tıkayan faktorler ust solunum yolunu cevreleyen dokulardaki şişkinlikler, buyuk bademcikler, buyuk dil ve uykuda gevşeyen ust solunum yolu kaslarıdır. Diğer bir tıkanma noktası burun olabilir. Burun kemiği eğriliği, ya da burun etlerinde buyume (konka hipertrofisi) tıkanmaya yol acabilir. Cenenin kucuk olması ve ust solunum yolunun yapısı da tıkanma yapabilir. Ayrıca tıkanma olmaksızın solunum tembelliğine bağlı merkezi apne de vardır.

Risk Faktorleri

•Obezite
•Erkek cinsiyet
•Yaş
•Boyun cevresi (Kısa ve kalın boyun)
•Irk
•Sigara, alkol, sedatif kullanımı
•Genetik faktorler
•Eşlik eden hastalıklar

Uyku-apne sendromu icin en guclu risk faktorleri obezite ve erkek cinsiyettir. En yuksek gorulme sıklığı erkeklerde ve 40-65 yaş grubundadır. Erkeklerde kadınlara gore iki kat sık gorulur. Bunun nedeni yağ dokusu dağılımı, ust hava yolu anatomisi ve kas fonksiyonu, aaaa hormonlarının etkisidir.

Obezite vucut yağlarının aşırı artışı olarak tanımlanmaktadır. Ozellikle erkek tipi obezite; boyun cevresi yağ birikimi ile ust solunum yolu acıklığını ve gobek cevresinde yağ birikimi ile de solunum şeklini etkileyerek uyku apne sendromu riskini arttırmaktadır. Uyku-apne sendromu hastalarının coğu obez, kısa ve kalın boyunludur. Ancak obez olmak kesin koşul değildir, hastaların %40’ı normal kiloda ya da zayıf kişilerdir. Son yıllarda yapılan calışmalar boyun cevresinin erkeklerde 43 cm, kadınlarda 38 cm’nin uzerinde olmasının uyku-apne sendromu riskini artırdığını gostermiştir.

Ailede uyku apnesi olması, riski 2-4 kat arttırır. Bunun nedeninin, benzer anatomik ozellikler olduğu duşunulmekte, ayrıca genetik gecişin varlığından soz edilmektedir. Bazı ırklarda uyku apne sendromu daha sıktır. Bunlar Afrikalı Amerikalılar, Meksikalı Amerikalılar, Pasifik Adalarda yaşayanlar ve Doğu Asyalılardır. Sigara icimi de uyku apne sendromu icin risk kabul edilir.

Belirtiler
Ana bulgular

•Horlama
•Tanıklı apne,
•Gunduz uyku hali

Kalp ve Solunumla ilgili bulgular

•Uykudan boğularak uyanma
•Goğus ağrısı
•Gece kalp ritm bozuklukları


Sinir Sistemi bulguları

•Sabah baş ağrısı
•Bellek sorunları
•Yetersiz ve bolunmuş uyku
•Karakter ve kişilik değişiklikleri
•Cevreye uyum gucluğu
•Depresyon, ankisiyete
•Cocuklarda hiperaktivite ve antisosyal davranışlar, okulda başarısızlık


Diğer bulgular

•Ağız kuruluğu
•Gece terleme
•Gece oksurukleri
•Gece sık idrara kalkma
•Cinsel istek azalması, performans duşukluğu
•İşitme kaybı
•Gastroozofageal reflu

Horlama: Horlaması olan kişilerin %35’de apne, apne saptanan olguların ise %75’de horlama bulunduğu bildirilmiştir. Ulkemizde horlama oranı %10-20, uyku apne sendromu ise %0.9-%1.8 olarak tahmin edilmektedir. Uyku apne sendromlu hastalarda haftada en az beş gece veya daha fazla horlama soz konusudur ve sık apneler nedeniyle de duzensiz horlama gorulur.

Tanıklı apne: Uyku-apne sendromlu hastalar uyku sırasında oluşan apnelerin farkında olmadıklarından bunlara tanık olarak hekime başvurmasını sağlayan genellikle eşleri veya yakınlarıdır. Apne sureleri 10-60 sn arasında olup, nadiren 2 dakikaya kadar uzayabilir. Bu tabloyu şiddetli horlama ile birlikte derin ve gurultulu bir nefes alma takip eder.

Gunduz aşırı uyku hali: Uykuda sık tekrarlayan apneler nedeniyle bu hastalar ertesi gun aşırı uyku ihtiyacı hissederler. Gunduz uykululuğu ile uyku-apne sendromunun ağırlığı arasında paralel bir ilişki vardır. Gecedeki apne sayısı arttıkca gunduz uykululuğu ve bilişsel sureclerdeki bozukluk duzeyi de artmaktadır. Hafif derecede gunduz uykululuğunda, az dikkat gerektiren televizyon seyretmek, yolculuk yapmak sırasında uyuklama gorulurken; orta derece gunduz uykululuğunda dikkat gerektiren aktiviteler sırasında da uyuklama ortaya cıkmakta ve hastanın gunluk yaşamında sorunlara yol acmaktadır. Ağır derecede gunduz uykululuğunda ise arac kullanmak gibi aşırı dikkat gerektiren durumlarda da uyuklamalar olmakta ve hastaların gundelik yaşamları ciddi şekilde etkilenmektedir. Şahıs araba surerken, konuşurken veya calışırken uyuyabilir. Dolayısıyla trafik kazaları ve iş hayatı ile ilgili sorunlar cıkabilir.

Gece kalp ritm bozuklukları: Uyku apne sendromlu hastaların %50’sinde mevcuttur. Apne sırasında once kalp atım hızında yavaşlama (30-50/dk) sonra hızlanma (90-120/dk) gorulmesi sıktır.

Tipik olmayan goğus ağrıları, genellikle artmış solunum cabasına bağlı olarak goğus kafesinin zorlu hareketi nedeniyle oluşur.

Uykuda boğulma hissi ile uyanma ve nefes darlığı, uyku-apne sendromlu hastaların %18-30’da gorulur.

Major Bulgular Kardiyopulmoner Bulgular
Horlama Uykuda boğulma hissi
Tanıklı apne Atipik goğus ağrısı
Gunduz aşırı uyku hali Kalp ritm bozuklukları
Noropsikiyatrik Semptomlar Diğer Semptomlar
Uyanınca baş ağrısı Ağız kuruluğu
Yetersiz ve bolunmuş uyku Gece terlemesi
Uykusuzluk Geceleri oksuruk
Karar verme yeteneğinde azalma Gece sık idrara kalkma
Bellek zayıflaması Libido azalması, empotans
Kişilik değişiklikleri İşitme kaybı
Cevreye uyum gucluğu Gastro-osefageal reflu
Depresyon, anksiyete, psikoz
Cocuklarda dikkat eksikliği, hiperaktivite, ders başarısızlığı

OSAS' la ilişkili hastalıklar

OSAS'la ilişkili hastalıklara ait bulgular fizik muayene ile saptanabilir.

1. Ust solunum yolu patolojileri:

Buyuk bademcikler, geniz eti buyumesi, burun kemiğinde eğrilik, alerjik rinit, nasal polip, yapısal olarak buyuk dil, kucuk ve geride cene yapısı, gırtlak hastalıkları

2. Akciğer hastalıkları: KOAH ve astım gibi tıkayıcı akciğer hastalıkları ve akciğerlerde esneme kaybı ile giden akciğer hastalıkları

3. Endokrin hastalıklar: Diabet, hipotiroidi, akromegali, obezite

4. Kardiovaskuler hastalıklar: Hipertansiyon, kalp yetmezliği, kalp ritm bozuklukları

5. GİS hastalıkları: Gastroozefageal reflu

6. Kollajen doku hastalıkları: Sistemik Lupus Eritematozis, Romatoid Artrit

7. Norolojik hastalıklar: Primer kas hastalıkları, omurga hastalıkları, Myastenia Gravis

8. Psikiyatrik hastalıklar: Depresyon, psikoz, anksiyete

9. Anesaaai: Solunum cihazına bağlamada gucluk (entubasyon gucluğu), sedasyona duyarlılık, uyanma sırasında tanıklı apne

Tanı

A. Aşağıdakilerden en az birinin varlığı:

•Uyanıkken istem dışı uykuya dalmalar, gunduz uyku hali, dinlendirmeyen uyku, yorgunluk veya uykusuzluk yakınmaları
•Soluk tutma veya boğulma hissi ile uyanma
•Uyku sırasında gurultulu horlama, soluk kesilmeleri veya her ikisinin hasta yakını tarafından izlenmesi

B. Polisomnografik kayıtta (Uyku testinde) aşağıdakilerin gosterilmesi:

•Yuzeysel uyku suresi artıp, derin uyku suresi azalmıştır.
•Sık tekrarlayan apne, hipopne vardır.
•Sık tekrarlayan oksijen desaturasyonu (kanın oksijenlenmesinin azalması donemleri)
•AHİ< 5 NORMAL
•AHİ 5 – 15 HAFİF
•AHİ 16 – 30 ORTA
•AHİ > 30 AĞIR

Hasta ortaya cıkabilecek herhangi bir uyku apne şikayetinden dolayı doktora başvurduğunda bu hastalığa ilişkin diğer semptomlarda akla getirilmelidir. Ayrıntılı muayeneden sonra gerekli incelemeler yapılmalıdır.

Polisomnografi

Uyku sırasında, norolojik, kalp ve solunum ile diğer fizyolojik ve fiziksel parametrelerin belli bir periyod, genellikle gece boyunca, eş zamanlı ve devamlı olarak kaydedilmesi şeklinde tanımlanabilir. Uyku apnesi tanısı koymada en guvenilir tanı yontemidir. Polisomnografik calışmada uyku evrelemesi yapılır; solunum eforu, soluk akımı, oksijen saturasyonu, bedenin durumu ve elektrokardiyografi (kalp grafisi) ve soluk sesi kayıt edilir. Periyodik bacak hareketlerinin tanısı icin alt bacak on yuzune EMG ya da bacak hareketi alıcısı takılır.

Tedavi

AHI >15 ise tedavi gerekir.

1.Ozgun Tedavi
2.Pozisyon tedavisi
3. Cerrahi
4. Ağız ici aygıt
5. Pozitif hava yolu basıncı titrasyon

•CPAP
•APAP
•BIPAP
•BIPAP ST
•BIPAP CS/SV


Genel Tedbirler

Uyku apneli insanlar genelde kilolu hastalardır. Obezite en onemli risk faktorlerinden biridir. Hastalar mutlaka kilo vermeye yonlendirilmelidir. Sırt ustu değil yan yatış tercih edilmelidir. Sırt ustu pozisyonunda dil arkaya kayarak hava akımının daha da daralmasına neden olur. Bu nedenle pek cok hastanın apneleri sırt ustu pozisyonunda artar. Baş govdeye gore daha yukarıda olacak şekilde yatmalı, ancak boynu katlayan yuksek yastıklardan kacınmalıdır. Hastalığı artıran faktorlerden sakınılmalıdır; bu faktorlerin başında alkol ve sakinleştirici ilaclar gelir. Alkolun apnelerin sayı ve suresini artırdığı, kanın oksijen oranında duşmeyi derinleştirdiği bilinmektedir.

İlaclar

Uyku apneli hastalar icin ilaclar genellikle yararsızdır. Burun tıkanıklığını duzeltecek ilaclar horlamayı azaltabilir. Burun genişleticiler, orneğin; elastik bantlar, burun acıklığını sağlayıp horlamayı azaltabilirler. Ancak uyku apne sendromu tedavisi icin yeterli değildir.

CPAP (Continuous Positive Airway Pressure-Surekli Pozitif Havayolu Basıncı)

CPAP yuksek devirli bir jenerator icerir ve sıkıştırılmış haldeki oda havasını pompalayarak ayarlanabilir basıncta hava akımı oluşturulur.

Bu cihazla pozitif hava basıncını burun maskesi yardımıyla vererek gece boyunca soluk yolunun acık kalması sağlanır. Uykuda solunum normale doner ve horlama durur, kandaki oksijen seviyesi normale doner, kalp hastalıkları ve yuksek kan basıncı riski azalır.

BPAP (Bilevel Positive Airway Pressure) (Bifazik pozitif hava yolu basıncı) Tedavisi

BPAP (iki seviyeli pozitif havayolu basıncı) obstruktif uyku apne sendromu (OSAS) nedeniyle, CPAP (surekli pozitif havayolu basıncı) uygulanan ve tedaviye uyum gosteremeyen hastalarda, hasta ventilator uyumunu arttırmak amacıyla uretilmiştir. BPAP cihazları ile nefes verirken (ekspirasyonda) nefes alırkene (inspirasyona) gore daha duşuk basınc uygulanmaktadır. Bunun nedeni uyku sırasında hava yolu direncinin ve hava yolunun kapanmaya eğiliminin inspirasyonda ekspirasyona gore daha fazla olmasıdır.

Ağız ici aygıtlar

Ağız icine yerleştirilerek ust solunum yolu capını arttırma amacı ile uretilmiştir.

CPAP tedavisine alternatif olabileceği duşunulen ağız ici araclar, uyku sırasında ağız icine yerleştirilerek, ust solunum yolu yapılarının pozisyonunu değiştirerek hava yolunu genişletmek, kas fonksiyonları uzerine etki ederek hava yolu direncini duşurmek ve ust solunum yolunun kapanmasını olmasını onlemek amacıyla kullanılırlar. Alt ceneyi one ilerleten araclar ve dili onde tutan araclar olmak uzere iki ceşidi vardır.

Cerrahi

Uyku sırasında solunum bozukluğuna yol acan bazı fiziksel problemler cerrahi ile duzeltilebilir. Bu problemler; bademcikler ya da geniz eti (daha cok cocuklarda), nazal polipler, eğri burun (septum deviasyonu), bozuk cene yapısı ya da yumuşak damak sorunları olabilir.

Tedavisiz Uyku-Apne Sendromu Sonucları

•Kardiyovaskuler -Hipertansiyon
•Serebrovaskuler- İnme
•Pulmoner (Solunum sistemi ile ilgili)
•Psikiyatrik
•Endokrin (Hormon sistemi ile ilgili)
•Hematolojik( Kanla ilgili)
•Nefrolojik (Uriner sistem)
•Sosyoekonomik
•Ani olum

Onlemler

•Kazalardan korunma
•Zayıflama
•Alkol, sigara ve uyku ilaclarını kesme
•Eşlik eden hastalıkların tedavisi

•Kalp damar hastalıkları
•Ust solunum yolu
•Alt Solunum yolu
•Hipotiroidi, akromegali

Uzm. Dr. Sevin Karalar
Astım, Alerji ve Akciğer Hastalıkları Bilgilendirme Sitesi