Arjantinliler arasında ekonomik gidişatı konuşmak oldukca yaygın. Buenos Aires'teki cocuklar bile dolar kurunun, enflasyon seviyesinin ne anlama geldiğini biliyor. Tıpkı bizde olduğu gibi!
Arjantin 20. yuzyılın başlarında dunyanın en zengin ulkelerinden biriydi, Fransa ve İtalya'yı bile geride bırakmıştı. Ulkenin ekonomik performansı ceşitli nedenlerle duşuşe gecti ve ozellikle 20. yuzyılın sonlarından bu yana, şiddetli dengesizlikler sergiledi.
[h=2]Arjantin pesosu, 2021'de dolar karşısında en cok değer kaybeden ikinci para birimi oldu. Ondan acık ara onde birinci olan para birimi bilin bakalım hangisi?[/h]
Peki Arjantin nasıl oldu da bu duruma geldi ve şimdi ulkede neler yaşanıyor? Yuz yıl once dunyanın en zengin ulkelerinden biri olan Arjantin, o zamanlardan gunumuze kadar, yıllık ortalama %105 enflasyon yaşadı ve 5 kez para birimi değiştirmek zorunda kaldı.
Gelişmiş ulkeler sınıfından, gelişmekte olan ulkeler sınıfına duşen tek ulke oldu. 2021 yılında Arjantin ekonomisi, yine yuksek enflasyon ile devaluasyon lanetinin ortasında kalıyor.
[h=2]Enflasyon, ulkeyi uzun suredir rahatsız etse de, son birkac yılda daha akut sorun hale geldi.[/h]
Eski Cumhurbaşkanı Mauricio Macri, peso ile doların fiyatını birbirine yakın tuttu. Ancak 2020'de sağcı Macri'nin solcu Alberto Fernandez'e yenilmesinden sonra, pesonun fiyatı keskin bir şekilde yukseldi. Boylelikle Arjantin son 30 yılın en yuksek enflasyon seviyelerini kapattı.
Arjantin hukûmeti, yuksek duzeyde yoksulluk ve işsizlikle mucadelede zorluklarla karşı karşıya kaldı ve ulusal işgucunun neredeyse yarısı, kayıt dışı sektorde istihdam edildiği duşunuluyor.
Solcu Fernandez 65 milyar dolarlık dış borcu başarıyla yeniden yapılandırdı.
[h=2]Ulkede enflasyon yuksek, peso değer kaybetmeye devam ediyor.[/h]
Fotoğraf: AP Arjantin Merkez Bankası rezervleri 3 milyar doların altında. Makroekonomik gorunum endişe verici. Arjantin'de ekonominin %95'i paralel doviz kuruyla yonetiliyor. Tekstilden ev eşyasına, gıdadan teknolojik urunlere kadar ithal ne almak isterseniz doviz kuruna karşılık odeniyor. Yani bir teknoloji mağazasında kredi kartıyla bir oyun alırsanız, onu dolar oranına karşılık peso ile oderseniz. Arjantin'de bugun 1 dolar 102,37 peso civarında.
[h=2]Ulkede sosyal huzursuzluk, kapalı okullar, dolu hastaneler, kabine anlaşmazlıkları ve kotuleşen bir iş ortamı var.[/h]
Yoğun bakım yataklarının yaklaşık %70'i dolu. Yoksulluk icinde yaşayanların oranı 2017'de %26 iken şimdilerde %42'ye dayanmış durumda. Dunya Bankası'na gore, enflasyon 2020'de biraz duşmesine rağmen, hÂl % 40'ın uzerindeydi.
[h=2]Arjantin, siyasal surecini bir turlu tamamlayamayan bir ulke. Yanlış ve populist politikalar, sorunları kendiliğinden getirdi (Bizim de hemen her donemde orneklerini gorduğumuz gibi...)[/h]
Uzun vadeye hitap etmeyen cozumler, iktidardaki istikrarsızlık bu ekonomik cokuşe bir ivme kazandırdı.
Cokuşun başlangıcı icin daha geriye gitmek gerekiyor. 2. Dunya Savaşı'ndan sonra art arda yaşanan darbelerden sonra en son Juan Peron yine bir darbe ile iktidarı ele gecirdi. Bu donemde ulke Peroncu Populizm olarak adlandırılan bir surec ile yonetildi. Bu surec icerisinde sık sık askeri darbeler yaşandı.
[h=2]Asıl kritik surecin başlaması ise Peron'un devrilmesi ile oldu. Yine bir darbe ile yonetim tekrardan el değiştirdi.[/h]
Gelen askeri cunta yonetimi bu surecte Arjantin'in sonunu hazırladı. Ulkede bir istibdat yonetimi başladı. Parlamento, siyasi partiler, sendikalar kapandı. Ulkede kapanmaz yaralar actı ve bu durum tum ulkenin geleceğine mal oldu.
Once askeri cunta yonetiminde ulkede 30.000 insanın ortadan kaybolduğu bir donem yaşandı. Muhalif olan bircok insan ortadan kaldırıldı, bu insanların olumune ilişkin ceşitli guclu teoriler var. Bu teorilerden bazıları; insanların cesetlerinin okyanuslara atıldığı, helikopterlerden yuksek mesafelerden yere atıldığı yonunde.
[h=2]Arjantin halkı hÂl bu donemin ağıtlarını yakıyor. Askeri cunta yonetiminin yaptığı en buyuk hata ise 1982 yılında İngiltere'ye karşı başlattığı mucadele oldu: Falkland Savaşı[/h]
Arjantin yakınlarında yer alan, tamamına Falkland adı verilen bircok ada mevcut. Bu adalar Britanya'nın somurgecilik doneminden kalma, stratejik oneme sahip bir İngiliz denizaşırı toprağı. Ayrıca adaların jeopolitik konumunun yanında petrol ve yeraltı madenciliği bakımından oldukca zengin.
Bu topraklara 1982 yılında Arjantin cıkarma yaptı. İngiltere'nin bir askeri harekatla cevap vermesi ile iki ulke arasında 6 hafta boyunca suren resmi bir savaş yaşandı. Arjantin tarafının teslim olması ile savaş mutlak İngiliz galibiyeti ile sonuclandı.
Savaşın ardından, başta ABD ve İngiltere olmak uzere bircok ulkeden Arjantin'e karşı ambargolar koyuldu. Arjantin'in ekonomisi bu donemde coktu. Para basımlarının geldiği son nokta ile enflasyon oranları %5000'e kadar yukseldi.
[h=2]Askeri cunta yonetimi 1983 yılında yonetimi tekrardan sivillere devretti. Boylelikle ulkede tekrardan demokrasi hÂkim oldu: Carlos Menem Donemi[/h]
El Turco lakaplı, Suriye kokenli(Latin Amerika'ya gecen yuzyılın başında Osmanlı tebaası olarak goc etmiş Orta Doğu kokenlilere bu kıtada "El Turco" deniyor) Carlos Menem, 1989 yılında 10 yıllık sureyle Arjantin devlet başkanı secildi. Gorev suresi boyunca bircok kez kuresel şirketlerden ruşvet aldığı iddiasıyla gundeme geldi.
Carlos Menem, gorev suresinde kısa surede iyileşmeler sağlamak icin, halkına govde gosterisi yapmak adına Arjantin'e ait tum kamu kuruluşlarını ozelleştirdi. Bu donemde %7 buyume bile yaşandı.
Ancak, anlık cozum olan bu ozelleştirme politikası kısa surede fayda gosterse de uzun vadede Arjantin devleti kamu kuruluşlarından hicbir getiri sağlayamaz hale geldi. Kamu kuruluşlarından kazancı olmayan ve yeni yatırım alamayan Arjantin ekonomisi ekonomide duşuş yaşamaya devam etti.
[h=2]Yolsuzluklar, yanlış politikalar, kuresel krizler zaten sıcak paraya muhtac olan Arjantin'de 2001 yılında derinlemesine bir kriz yaşattı.[/h]
Ulkede geniş protestolara da sebebiyet veren kriz, Arjantin ekonomisinde bir iflasa sebep oldu. İktidarın daha mudahaleci olmaya calıştığı ekonomi modeli cok kısıtlı kaldı. Bu surecte de siyasi istikrarsızlık yaşayan Arjantin tum nufusuyla yoğun bir yoksulluğun icine suruklendi.
Ulkede ağır işsizlik sorunu ortaya cıktı ve bircok yerde grevler başladı. Arjantin bu donemde IMF'den tekrar tekrar borclar istedi. Dış borclar Arjantin ekonomisinin her yerini sardı.
[h=2]Politikacılar bu duruma seyirci kalınca ve bir mucadele vermeyince cokuş bir cığ gibi ivme kazanarak devam etti.[/h]
Arjantin halkının yaşadığı yoksulluk, işsizlikteki rekorlar, enflasyon oranları, dış borcların artması, ulkenin getirisinin giderleri karşılayamaması artık onu alınamayacak duzeye geldi.
Her ne kadar IMF politikalarını harfiyen uygulasa da Arjantin ekonomisi bir turlu nefes alamıyor. 2018 gibi yakın zamanda da iki ciddi ekonomik kriz yaşayan Arjantin artık uluslararası imajını tamamen kaybetmeye yakın.
[h=2]Ozetle; Arjantin halkının hali ve Arjantin yakın siyasi tarihi tum dunyaya ders niteliğinde bir mesaj veriyor.[/h]
Şu an başkanlık sisteminin hÂkim olduğu Arjantin laik, federal bir anayasal cumhuriyet. Zamanında darbeler, ambargolar, siyasi cekişmeler nedeniyle şimdilerde hÂl o donemin sancılarını cekiyor. 2001'de de bizdeki gibi bir krizle boğuştular.
Gectiğimiz ay Arjantin'de de asgari ucret bizde olduğu gibi %50'ye yakın arttı fakat zamma rağmen enflasyon nedeniyle maaşlar hızla eriyor. Yine bizim gibi onlar da 2023'te secime gidecekler. Cok benzer bir kaderi paylaştığımız soylenebilir.
Kaynaklar: Independent Turkce, 21. Yuzyıl Turkiye Enstitusu, Vikipedi, Turkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, BBC, DergiPark, Mevzuat Dergisi, ResearchGate, Forbes, Reuters
Arjantin 20. yuzyılın başlarında dunyanın en zengin ulkelerinden biriydi, Fransa ve İtalya'yı bile geride bırakmıştı. Ulkenin ekonomik performansı ceşitli nedenlerle duşuşe gecti ve ozellikle 20. yuzyılın sonlarından bu yana, şiddetli dengesizlikler sergiledi.
[h=2]Arjantin pesosu, 2021'de dolar karşısında en cok değer kaybeden ikinci para birimi oldu. Ondan acık ara onde birinci olan para birimi bilin bakalım hangisi?[/h]
Peki Arjantin nasıl oldu da bu duruma geldi ve şimdi ulkede neler yaşanıyor? Yuz yıl once dunyanın en zengin ulkelerinden biri olan Arjantin, o zamanlardan gunumuze kadar, yıllık ortalama %105 enflasyon yaşadı ve 5 kez para birimi değiştirmek zorunda kaldı.
Gelişmiş ulkeler sınıfından, gelişmekte olan ulkeler sınıfına duşen tek ulke oldu. 2021 yılında Arjantin ekonomisi, yine yuksek enflasyon ile devaluasyon lanetinin ortasında kalıyor.
[h=2]Enflasyon, ulkeyi uzun suredir rahatsız etse de, son birkac yılda daha akut sorun hale geldi.[/h]
Eski Cumhurbaşkanı Mauricio Macri, peso ile doların fiyatını birbirine yakın tuttu. Ancak 2020'de sağcı Macri'nin solcu Alberto Fernandez'e yenilmesinden sonra, pesonun fiyatı keskin bir şekilde yukseldi. Boylelikle Arjantin son 30 yılın en yuksek enflasyon seviyelerini kapattı.
Arjantin hukûmeti, yuksek duzeyde yoksulluk ve işsizlikle mucadelede zorluklarla karşı karşıya kaldı ve ulusal işgucunun neredeyse yarısı, kayıt dışı sektorde istihdam edildiği duşunuluyor.
Solcu Fernandez 65 milyar dolarlık dış borcu başarıyla yeniden yapılandırdı.
[h=2]Ulkede enflasyon yuksek, peso değer kaybetmeye devam ediyor.[/h]
Fotoğraf: AP Arjantin Merkez Bankası rezervleri 3 milyar doların altında. Makroekonomik gorunum endişe verici. Arjantin'de ekonominin %95'i paralel doviz kuruyla yonetiliyor. Tekstilden ev eşyasına, gıdadan teknolojik urunlere kadar ithal ne almak isterseniz doviz kuruna karşılık odeniyor. Yani bir teknoloji mağazasında kredi kartıyla bir oyun alırsanız, onu dolar oranına karşılık peso ile oderseniz. Arjantin'de bugun 1 dolar 102,37 peso civarında.[h=2]Ulkede sosyal huzursuzluk, kapalı okullar, dolu hastaneler, kabine anlaşmazlıkları ve kotuleşen bir iş ortamı var.[/h]
Yoğun bakım yataklarının yaklaşık %70'i dolu. Yoksulluk icinde yaşayanların oranı 2017'de %26 iken şimdilerde %42'ye dayanmış durumda. Dunya Bankası'na gore, enflasyon 2020'de biraz duşmesine rağmen, hÂl % 40'ın uzerindeydi.
[h=2]Arjantin, siyasal surecini bir turlu tamamlayamayan bir ulke. Yanlış ve populist politikalar, sorunları kendiliğinden getirdi (Bizim de hemen her donemde orneklerini gorduğumuz gibi...)[/h]
Uzun vadeye hitap etmeyen cozumler, iktidardaki istikrarsızlık bu ekonomik cokuşe bir ivme kazandırdı.
Cokuşun başlangıcı icin daha geriye gitmek gerekiyor. 2. Dunya Savaşı'ndan sonra art arda yaşanan darbelerden sonra en son Juan Peron yine bir darbe ile iktidarı ele gecirdi. Bu donemde ulke Peroncu Populizm olarak adlandırılan bir surec ile yonetildi. Bu surec icerisinde sık sık askeri darbeler yaşandı.
[h=2]Asıl kritik surecin başlaması ise Peron'un devrilmesi ile oldu. Yine bir darbe ile yonetim tekrardan el değiştirdi.[/h]
Gelen askeri cunta yonetimi bu surecte Arjantin'in sonunu hazırladı. Ulkede bir istibdat yonetimi başladı. Parlamento, siyasi partiler, sendikalar kapandı. Ulkede kapanmaz yaralar actı ve bu durum tum ulkenin geleceğine mal oldu.
Once askeri cunta yonetiminde ulkede 30.000 insanın ortadan kaybolduğu bir donem yaşandı. Muhalif olan bircok insan ortadan kaldırıldı, bu insanların olumune ilişkin ceşitli guclu teoriler var. Bu teorilerden bazıları; insanların cesetlerinin okyanuslara atıldığı, helikopterlerden yuksek mesafelerden yere atıldığı yonunde.
[h=2]Arjantin halkı hÂl bu donemin ağıtlarını yakıyor. Askeri cunta yonetiminin yaptığı en buyuk hata ise 1982 yılında İngiltere'ye karşı başlattığı mucadele oldu: Falkland Savaşı[/h]
Arjantin yakınlarında yer alan, tamamına Falkland adı verilen bircok ada mevcut. Bu adalar Britanya'nın somurgecilik doneminden kalma, stratejik oneme sahip bir İngiliz denizaşırı toprağı. Ayrıca adaların jeopolitik konumunun yanında petrol ve yeraltı madenciliği bakımından oldukca zengin.
Bu topraklara 1982 yılında Arjantin cıkarma yaptı. İngiltere'nin bir askeri harekatla cevap vermesi ile iki ulke arasında 6 hafta boyunca suren resmi bir savaş yaşandı. Arjantin tarafının teslim olması ile savaş mutlak İngiliz galibiyeti ile sonuclandı.
Savaşın ardından, başta ABD ve İngiltere olmak uzere bircok ulkeden Arjantin'e karşı ambargolar koyuldu. Arjantin'in ekonomisi bu donemde coktu. Para basımlarının geldiği son nokta ile enflasyon oranları %5000'e kadar yukseldi.
[h=2]Askeri cunta yonetimi 1983 yılında yonetimi tekrardan sivillere devretti. Boylelikle ulkede tekrardan demokrasi hÂkim oldu: Carlos Menem Donemi[/h]
El Turco lakaplı, Suriye kokenli(Latin Amerika'ya gecen yuzyılın başında Osmanlı tebaası olarak goc etmiş Orta Doğu kokenlilere bu kıtada "El Turco" deniyor) Carlos Menem, 1989 yılında 10 yıllık sureyle Arjantin devlet başkanı secildi. Gorev suresi boyunca bircok kez kuresel şirketlerden ruşvet aldığı iddiasıyla gundeme geldi.
Carlos Menem, gorev suresinde kısa surede iyileşmeler sağlamak icin, halkına govde gosterisi yapmak adına Arjantin'e ait tum kamu kuruluşlarını ozelleştirdi. Bu donemde %7 buyume bile yaşandı.
Ancak, anlık cozum olan bu ozelleştirme politikası kısa surede fayda gosterse de uzun vadede Arjantin devleti kamu kuruluşlarından hicbir getiri sağlayamaz hale geldi. Kamu kuruluşlarından kazancı olmayan ve yeni yatırım alamayan Arjantin ekonomisi ekonomide duşuş yaşamaya devam etti.
[h=2]Yolsuzluklar, yanlış politikalar, kuresel krizler zaten sıcak paraya muhtac olan Arjantin'de 2001 yılında derinlemesine bir kriz yaşattı.[/h]
Ulkede geniş protestolara da sebebiyet veren kriz, Arjantin ekonomisinde bir iflasa sebep oldu. İktidarın daha mudahaleci olmaya calıştığı ekonomi modeli cok kısıtlı kaldı. Bu surecte de siyasi istikrarsızlık yaşayan Arjantin tum nufusuyla yoğun bir yoksulluğun icine suruklendi.
Ulkede ağır işsizlik sorunu ortaya cıktı ve bircok yerde grevler başladı. Arjantin bu donemde IMF'den tekrar tekrar borclar istedi. Dış borclar Arjantin ekonomisinin her yerini sardı.
[h=2]Politikacılar bu duruma seyirci kalınca ve bir mucadele vermeyince cokuş bir cığ gibi ivme kazanarak devam etti.[/h]
Arjantin halkının yaşadığı yoksulluk, işsizlikteki rekorlar, enflasyon oranları, dış borcların artması, ulkenin getirisinin giderleri karşılayamaması artık onu alınamayacak duzeye geldi.
Her ne kadar IMF politikalarını harfiyen uygulasa da Arjantin ekonomisi bir turlu nefes alamıyor. 2018 gibi yakın zamanda da iki ciddi ekonomik kriz yaşayan Arjantin artık uluslararası imajını tamamen kaybetmeye yakın.
[h=2]Ozetle; Arjantin halkının hali ve Arjantin yakın siyasi tarihi tum dunyaya ders niteliğinde bir mesaj veriyor.[/h]
Şu an başkanlık sisteminin hÂkim olduğu Arjantin laik, federal bir anayasal cumhuriyet. Zamanında darbeler, ambargolar, siyasi cekişmeler nedeniyle şimdilerde hÂl o donemin sancılarını cekiyor. 2001'de de bizdeki gibi bir krizle boğuştular.
Gectiğimiz ay Arjantin'de de asgari ucret bizde olduğu gibi %50'ye yakın arttı fakat zamma rağmen enflasyon nedeniyle maaşlar hızla eriyor. Yine bizim gibi onlar da 2023'te secime gidecekler. Cok benzer bir kaderi paylaştığımız soylenebilir.
Kaynaklar: Independent Turkce, 21. Yuzyıl Turkiye Enstitusu, Vikipedi, Turkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, BBC, DergiPark, Mevzuat Dergisi, ResearchGate, Forbes, Reuters