Bir ulke ekonomisinde makro ekonomik performans; işsizlik oranı, fiyatlar genel duzeyi ve enflasyon oranı ile olculerek bulunur. Enflasyon, fiyatlar genel duzeyindeki surekli artış sonucu paranın değerinin duşmesi şeklinde ifade edilebilir. Ekonomide soz konusu olan enflasyon tipleri; harcamaların toplam uretim miktarını aşmasıyla oluşan talep enflasyonu ve maliyet artmalarının urun fiyatlarındaki artışa neden olduğu maliyet enflasyonudur. Talep enflasyonu değişik durumlarda oluşur. Bir ulkenin ithalatının ihracatından fazla olmasıyla dış ticaret acığı meydana gelir. Para ihtiyacı oluşur ve bu ihtiyac karşılıksız para basma durumunu doğurur. Bu da merkez bankasının diğer doviz kurlarına eşdeğer olmaktan vazgecip piyasaya fazla para arz etmesiyle gercekleşir. Paranın değeri duşer ve aynı para ile daha az mal ve hizmet alımı yapılabilir. Bu durum da talep enflasyonuna neden olur. Maliyet enflasyonu ise talebin cokluğu karşısında daha fazla mal arz edilmesi durumunda oluşur. Bu da daha cok makine, iş gucu ve yatırım malı gerektirir. Yapılan uretim harcamalarından dolayı fiyat artışları uretilen malın fiyatına yansır. Bu nedenle maliyet enflasyonu meydana gelir.
Enflasyon oranlarının olculmesi icin de piyasadaki TUFE (tuketici fiyat endeksi) ve TEFE (uretici fiyat endeksi) oranlarından faydalanılır. Uretici fiyat endeksinin kısaltması onceden TEFE olarak kullanılmaktaydı fakat artık TEFE yerine “UFE” olarak kullanılmaktadır.
Yurt ici ve yurt dışı piyasalarda yaşanan ani iniş cıkışların değişmesi, enflasyon oranlarına bağlıdır. Enflasyon duzeyinin belirlenmesinde de TUFE ve UFE onemli rol oynamaktadır. Bu sebepten oturu finans piyasaları acısından TUFE ve UFE verileri buyuk onem taşımaktadır. İki endekste de fiyatlar genel duzeyindeki surekli artışlar olculmektedir. Bunun sebebi ise bazı malların fiyatının artması ya da bir seferlik fiyat artışlarının enflasyon olarak kabul edilmemesidir.
[h=2]TUFE[/h]Yalnızca hane halkı tarafından tuketilen mal ve hizmetlerin fiyatındaki artışı olcer. TUFE sepetinin icinde gıda ve alkolsuz icecekler, alkollu icecekler ve tutun, giyim ve ayakkabı, konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar, mobilya, ev aletleri, sağlık hizmetleri, ulaştırma hizmetleri, haberleşme hizmetleri, eğlence ve kultur, eğitim, lokanta ve oteller gibi ceşitli mal ve hizmetler bulunur. Aralarında akrabalık ilişkisi olan veya olmayan ancak aynı evde ikamet eden hane halkının ve yurt icinde yaşamayan turistlerin yaptığı kişisel tuketim harcamalarını kapsar. Piyasada alım-satım konusu olan butun mal ve hizmetlerin fiyatlarını incelemek mumkun olmadığı icin hane halkının butcesinde en fazla yer edinen mal ve hizmetler saptanarak orneklem oluşturulur. Bu orneklemdeki mal ve hizmetler belirli ağırlıklar verilerek endekse dahil edilir.
Yani sadece tuketicinin kullandığı mal ve hizmetler ile temel gereksinimlerde oluşan fiyat dalgalanmalarını olcer. Tuketim harcamaları enflasyonun 2/3 ’sini oluşturduğu icin enflasyon dalgalanmalarında cok buyuk bir paya sahiptir. Oluşan artışlar faiz oranlarının da artmasına neden olur. Faiz oranlarının artması da piyasada doların değer kazanmasını ve guclenmesini sağlar. Bu da fiyatlarda ciddi manada yukseliş olacağının işaretidir. Turkiye ’de, yaklaşık 16.00 saatlerinde TUFE verileri acıklanarak yatırımcılar bilgilendirilir.
[h=2]UFE[/h]Belli bir donem icerisinde uretimi yapılan ve yurt icinde satışa sunulan mal ve hizmetlerin, uretici fiyatlarının zaman icindeki fiyat değişimlerini inceleyerek olcen endekstir. UFE sepetinde komur ve linyit, ham petrol ve doğalgaz, metal cevherleri, gıda urunleri, icecekler, tutun urunleri, tekstil urunleri, giyim urunleri, kağıt ve kağıt urunleri, kimyasallar, metalik olmayan diğer mineral urunler, ana metaller, fabrikasyon metal urunler, mobilya, diğer ulaşım aracları, elektrik, gaz uretim ve dağıtımı, basım hizmetleri, elektrikli techizat gibi mal ve hizmetler yer almaktadır. Mal ve hizmet sektorlerinde uretim gercekleştiren ureticilerin piyasa arz ettiği malların fiyatlarındaki değişim takip edilir. Bu endekste uretimi yapılan mal ve hizmetlerin, vergiler dahil edilmeksizin oluşturulan peşin fiyatları incelenir. Toptan satış fiyatlarındaki değişimler aylık periyotlarla olculur. UFE verilerindeki artış tahvil ve hisse senedi piyasalarında duşuş yaşanmasına sebep olur. Cunku faiz oranları ve UFE eş yonlu endekslerdir. Faiz oranlarının artmasıyla dolar değer kazanır ve guclenir. Eğer tersi durum gercekleşirse de dolar değer kaybeder.
TUFE, tuketicinin yaşam maliyetini olcen ve satın alma hareketlerini inceleyen bir endekstir. UFE ise uretimin maliyetini olcer ve ureticilerin piyasaya mal ve hizmet arz ederkenki hareketlerini inceler. Ekonomi politikasını yuruten bireyler, tuketici fiyat endeksi ile uretici fiyat endeksini inceleyip analiz ederek enflasyonun sebeplerini anlarlar ve enflasyonu duşurmek icin politikalar geliştirirler.
TUFE ve UFE ’nin kullanılmasındaki temel amaclar; enflasyonun ve ekonomideki fiyat hareketlerinin izlenmesi, fiyatların belirlenmesi, ekonomi politikalarının belirlenmesi, yatırım kararlarının alınması ve muhasebe hesaplarının yapılmasıdır.
[h=3]TUFE ve UFE Nasıl Hesaplanır? [/h]Tuketici fiyat endeksi (TUFE) hesaplanırken, ilk olarak ulkenin genelini temsil eden ornek kitlenin bir yıl icinde hangi mal ve hizmete ne kadar para harcadığı hesaplanır. Ayrıca her mal ve hizmetin toplam harcamalar icerisindeki ağırlıkları belirlenir. Yılın her ayının belirli gunlerinde alınan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişim belli ağırlıklara gore olculur. Her ayın 25 ’inden sonra oluşan fiyat artışı bir sonraki ayın enflasyonunun hesaplanmasında kullanılır. TUFE harcamaları beş ayrı coğrafi bolgede, on altı şehri kapsayarak hesaplanır.
Uretici fiyat endeksi (UFE) ise; tarım, madencilik, imalat sanayi, enerji sektorundeki urun ve hizmetlerin fiyat değişimleri uzerinden hesaplanır. Tuketici fiyat endeksinin, uretici fiyat endeksine oranla yuksek olması maliyet enflasyonun yaşanacağına dair bir işarettir. Faiz, hammadde, ucret ve ara mal fiyatlarındaki artışlardan kaynaklanan enflasyon bir sure sonra tuketici fiyatlarına yansır. Tuketici fiyat endeksi, uretici fiyat endeksinden yuksek ise enflasyonun ic talebin canlılığından kaynaklandığı soylenebilir. Talep enflasyonunun bir belirtisi olan bu durum para arzının ve gelirin yukselmesiyle oluşur.
Tuketici fiyat endeksi ve uretici fiyat endeksleri kullanılarak enflasyon oranı ve yıllık kira artışı oranı hesaplanır. Bu hesaplamaların yapılabilmesi icin her sene başında Turkiye İstatistik Kurumu tarafından TUFE ve UFE ağırlıkları belirlenir. Belirlenen ağırlıklar formulize edilerek internet uzerinden otomatik hesaplama yapılabilir.