Yunan mitolojisi, tanrılar, tanrıcalar, yarı tanrılar, kahramanlar ve efsanevi canavarlardan soz eden efsane ve destan niteliğinde bir edebiyat urunudur. Yeni kurulan her medeniyet gibi Yunanlılar da anlam veremedikleri doğa olaylarını anlamlandırabilmek ve guclerinin yetmediği durumlarda sığınabilecek bir olgu arayışına girerler. Bunun sonucunda kendi mitolojik kulturleri ortaya cıkar. Tanrıları insan şeklinde duşunen Yunanlılar, tanrılara insan gorunuşunun yanı sıra insana ozgu ozellikler de atfederler. Yunan mitolojisinde bulunan tanrılar da insanlar gibi yer, icer, evlenir, cocuk sahibi olur, aşık olur, kıskanır, ofkelenir ve nefret edebilirler. Hatta insanlar ile birlikte bile olabilirler.
Yunan mitolojisi bir sozlu edebiyat urunu olarak gunumuzde okunmaya devam eder. Bu sozlu edebiyat urunlerini kaynaklık eden iki unlu Yunan halk ozanı vardır. Bu ozanlar, Homeros ve Hesiod ’dur. İki ozanın anlattığı hikayelerde farklılıklar olmakla birlikte temelde hikayelerin aynı temelden beslendiği gorulebilir. Homeros ve Hesiod ’a yazımızın ilerleyen kısımlarında değineceğiz.
Yunan mitolojisinin etki alanı sadece Yunanistan ile sınırlı kalmamış Ege kıyıları, Akdeniz kıyıları, Anadolu ve bu bolgelerin cevrelerinde etkili olur ve bu bolgelerde yaşayan kulturleri etkiler. Tarih kitaplarında onemli bir yer teşkil eden Roma İmparatorluğu, Yunan mitolojisinden etkilenir. Roma İmparatorluğu, Hristiyanlığı kabul edene kadar buyuk bir bolumunu Yunan mitolojisinden aldığı tanrılara inanıyordu. Roma mitolojisindeki tanrıların adlarının Yunan mitolojisindeki tanrıların adlarından değiştirilmesi dışında da gozle gorulur bir farklılık yoktu. (Zeus ’a Jupiter, Poseidon ’a Neptun isimleri verilir) Romalılar, ulkenin kurucusu olarak duşundukleri Romulus ve ikiz kardeşi Remus ’un Savaş Tanrısı Ares ’in, (Roma mitolojisindeki adı ile Mars) cocukları olduğuna inanıyorlardı. Yani Romalılar, Yunan mitolojisini, ulkenin kuruluşu ile bağdaştıracak kadar benimserler.
Yunan Halk Ozanları Homeros ve Hesiod
Homeros, kaleme aldığı destanlar ile Klasik Yunan Edebiyatını ve sanatcılarını etkilemiştir. Yunan mitolojisi ile ilgili olarak bilinen iki buyuk eseri vardır. Bunlar: Truva savaşının nasıl başladığını ve sonucunu anlatan İlyada ile Truva savaşında yer almış komutanlardan olan Odysseus ’un savaştan donuşunu ve bu geri donuş sırasında yaşadığı maceraları anlatan Odysseia ’dır.
Hesiod, Yunan didaktik şiirinin babası olarak gorulur. Yunan mitolojisine ait hikayelerin bir coğu onun yazdıklarından oğrenilir. Theogonia (Tanrıların Doğuşu) adlı eseri tanrıların ve yeryuzunun oluşumunu anlatır. Theogonia adlı eserinde tanrıların bir soy ağacını cıkarmaya calışır. Yunan tanrıları hakkında başvurulan temel kaynaktır. Yunan mitolojisi konusunda Hesiod ’un goruşleri daha cok kabul gorur.
Her Şeyin Başlangıcı: Khaos
Bircok koklu milletin kendisine ait bir yaratılış hikayesi vardır. (Hint, Turk, İskandinav vb.) Bu hikayeler ile insanoğlu, dunyanın, insanlığın, diğer canlıların ve cansız varlıkların nasıl oluştuğu sorusuna cevap verirler. Yunan mitolojisinde de bu sorulara cevap vermek icin bir yaratılış hikayesi vardır. Dunyanın yaratılışı hikayesi Yunan mitolojisinde farklı şekilde anlatılan goruşler olsa da en cok kabul gorur goruşler yukarıda bahsettiğimiz halk ozanı olan Homeros ve Hesiod tarafından iki farklı şekilde anlatılır.
Homeros ’un anlatılarında Okeanos ve Tethys tum tanrıların başlangıcıdır. Her şey Okeanos ve Tethys ’in birlikteliğinden sonra başlar.
Gunumuzde en cok halk ozanı Hesiod ’un goruşu kabul gorur. Hesiod ’un anlatılarında Yunan mitolojisine gore her şeyden once karanlık bir boşluk vardı. Yunan mitolojisinin ilkel tanrısal varlık olarak gorduğu bu boşluğa Khaos deniliyordu. Khaos once Gaia ve Uranos ’u yaratır. (Gaia ’yı ilk medeniyetlerdeki “Toprak Ana” olgusu ile bağdaştırabiliriz.) Uranos ise gokyuzunu temsil ederdi. Gaia ve Uranos ’un yaratılışı ile Khaos Yunan mitolojisindeki gorevini tamamlar ve unutulur. Gaia ve Uranos ’un birleşmelerinden 12 Titan doğar. Bunlar: Kronos, Rhea, İapetos, Okeanos, Tethys, Hyperion, Krios, Koios, Themis, Theia, Mnemosyne, Phoebe ’dir. Titanlardan sonra hayat verdikleri uc Kyklop Brontes, (Gok gurultusu) Steropes, (Parıltı) ve Arges (Şimşek) adlarını alır. Son olarak elli baş ve yuz kola sahip Kottos, (Ofke) Briareus, (Guc) ve Gyes (Dehşet) adındaki 3 Hekatonkheiri yarattılar. Uranos, Hekatonkheir ve Kyklopların sahip oldukları devasa guc ve korkutucu gorunuşleri sebebi ile yer altına hapseder. Yani Gaia ’nın karnına geri koyar. Bu işkenceden canı cok yanan Gaia, Uranos ’ a karşı bir tuzak kurar. Oğlu Kronos ’u babasına karşı kışkırtır. Uranos ’un Gaia ’nın yanına birlikte olmak icin geldiği bir zamanda Kronos, Gaia ’dan aldığı celik tırpan ile Babası Uranos ’u hadım eder. Yonetimi babasından devralan Kronos tutsak olan Hekatonkheir ve Kyklopları serbest bırakır. Ancak Hekatonkheir ve Kyklopları kontrol altına alamayınca tekrar onları Gaia ’nın icine hapseder. Uranos ’un kesilen organından akan meniler yeryuzune duşer. Bu yuzden Gaia tekrar hamile kalır. Bu hamilelik sonucu doğan cocuklar hakkında farklı goruşler vardır. Gigantların, Erinslerin, Nymphaların ve Aphrodith ’in bu şekilde doğduğu anlatılır.

12 Titan
Kronos: Zamanın ve titanların tanrısı olarak bilinir. Zeus, Hades, Poseidon, Hestia, Demeter ve Hera ’nın babasıdır.
Rhea: Kronos ’un eşidir. Cinsel bereket ve dağlık bolgeleri temsil eder. Kronos ’un tahttan indirilmesinde oğlu Zeus ’a yardım etmesi ile bilinir.
İapetos: Okeanos ve Tethys ’in kızı olan Klymene ile evlidir. İnsanlara Ateşi veren Prometheus ve gokyuzunu taşımakla cezalandırılan Atlas ’ın babasıdır. Yaşam ve olumu temsil eder.
Okeanos: Poseidon ’dan once denizlerin tanrısı olarak bilinirdi. Gunumuzde kullanılan okyanus sozcuğu buradan gelmektedir.
Tethys: Okeanos ’un eşidir. Okeanos ile olan birlikteliğinden binlerce peri kızı doğurur. Buyuk nehirlerin ve yer altı sularının tanrıcası olarak bilinmektedir.
Hyperion: Işığın tanrısıdır. Helios (Guneş) ve Selene ’nin (Ay) babası olarak bilinir.
Theia: Değerli taşların tanrısıdır. (Altın ve gumuş vb.) Işığın tanrıı Helios ’un eşidir.
Krios: Hakkında hicbir bilgi yoktur. Krios ’un gucunden korkan titanlar, Krios hakkındakileri tum bilgileri yok ederek onun unutulmasını sağladılar. Krios ’un Savaş Tanrısı olduğu duşunuluyor.
Phoebe: Karanlık ve gizemi temsil eden titandır. Ay ile ilişkilendirilir. Koios ile olan birlikteliğinden Leto ve Asteria adında cocuklara sahip olur. Leto, Apollan ve Artemis ’in annesidir. Guclu bir kahin olduğu icin kehanet yeri olan Delphi Tapınağı ’nın ilk sahibidir. Daha sonra torunu Apollon ’a hediye eder.
Koios: Aklı temsil eden titandır. Phoebe ile evlidir.
Themis: Mutlak adaletin ve duzenin tanrıcasıdır. Themis ’in adalet anlayışında ceza yoktur. Themis, sessiz kalmayı tercih eder. Themis yerine cezalandırıcı gorevini Nemesis ustlenir. Themis ’in duzen anlayışı ve yasaları tanrılarında ustundedir. Zeus ile birlikteliğinden Horalar ve Moiraları doğurur. Cok guclu bir kahindir. Zeus ’a, Thetis ile birlikte olursa doğacak cocuğun onu tahttan devireceğini Themis haber verir.
Mnemosyne: Hafıza ve hatıraların tanrıcasıdır. Zeus ’un eşlerinden biridir. Zeus ile olan 9 gecelik birlikteliğinden ilham perileri olarak bilinen 9 Mousayı doğurmuştur. Bu periler: Calliope, (Epik Şiir) Urania, (Astronomi) Clio, (Tarih) Erato, (Aşk Şiiri) Melpomene, (Tragedya) Thalia, (Komedi) Terpsikhore, (Dans) Polyhymnia, (İlahi) Euterne, (Muzik) ’dir.
Titanların Savaşı
Her şey Titanların Tanrısı Kronos ’un, babası Uranos ’u yendikten sonra kendi cocuklarından birinin de onu tahttan indireceğinden korkması ile başlar. Tahtını kaybetmek istemeyen Kronos, cocuklarının hepsini doğar doğmaz yutar. Buna dayanamayan Rhea, Zeus ’u İda dağında doğurur. Zeus ’u yutmak icin gelen Kronos ’a kundağa sarılı bir taş yutturur. Yuttuğu taş, midesine oturduğu icin rahatsızlanan Kronos, kusturucu bir ilac almak icin annesi Gaia ’ya başvurur. Gaia ’dan aldığı kusturucu ilacı icer icmez yuttuğu taş ile birlikte daha once yuttuğu tanrılar da dışarı cıkar. Kronos ’un karnından kurtulan Poseidon, Hades, Hera, Demeter ve Hestia; ileride başlayacak olan taht mucadelesinde kardeşleri Zeus ’un safında yer alacaklardır.
Annesinin kurnazlığı ile yutulmaktan kurtulan Zeus, ilk iş olarak Kronos ’un Tartoros ’a kapattığı Kylopları ve Hekatonkheirları kurtarır. Daha sonra Demeter ve Zeus ’un Kronos ’a duzenlediği suikast girişimi titanlar ve tanrılar arasındaki savaşı resmen başlatır. Savaşta titanlardan Okeanos ve eşi Tethys tarafsız kalır. Titan İepetos ’un oğlu Prometheus, savaşta Zeus ’tan yana olur. Rhea ise gizliden gizliye cocuklarına yardım eder. Zorlu bir mucadeleden sonra savaşın galipleri Zeus ve yanında yer alan tanrılar olur. Titanlar, tanrılardan cok daha gucludurler. Zeus ve yanındaki tanrıların savaşı kazanmasındaki en buyuk etken Tartaros ’tan kurtardığı Kyklop ve Hekatonkheirlardır. Titanların yanında yer alan Gaia tum titan ve tanrılardan gucludur. Eros, Poseidon ve Demeter Gaia ’yı Uranos ’u hapis olduğu yerden cıkarmak ile tehdit ederek Gaia ’ya Kronos ’u kurtarmayacağına dair yemin ettirirler. Bu sayede Gaia savaşın dışında kalır.
Savaş bittikten sonra Zeus dunyayı kardeşleri arasında boluşur. Kura cekilir ve Zeus gokyuzunu, Poseidon denizleri ve Hades yeraltını altını alır. Tanrılar duzeni sağladıktan sonra hakimiyetleri, Gaia ’nın cocukları olan Gigantlar (Gigantların nasıl doğduğundan yukarıda bahsettik) ve yuz başlı Typhon tarafından tehdit edilmiştir.
Olimposta Yaşayan Tanrılar
Olimpos Yunanistan ’ın en buyuk dağıdır. Tanrıların sarayı Olimpos dağında kuruludur. Tanrılar Olimpos dağında yaşarlar. Poseidon, Olimposlu tanrıların icinde sayılsa da denizlerin altında kendine ait bir sarayı vardır. Hades ’in sarayı yeraltındadır. Hades, 12 Olimposlu tanrıların icinde yer almaz.
Olimpos ’da bulunan tanrı sayısı daima 12 ’dir. Olimpos ’da bulunan tanrılar değişse bile sayı hep aynı kalır. 13 sayısının uğursuzluk getirdiği inancından kaynaklandığı duşunuluyor. Olimpos ’a yeni bir tanrı geldiğinde iclerinden biri cıkar. Şarap tanrısı Dionisos, Olimposlu tanrıların arasına dahil olduğunda aile tanrıcası olan Hestia, 13 tanrı olmasını istemediği icin kendi isteği ile Olimpos dağından ayrılır ve insanların arasına karışır.
Olimpos dağında yaşayan tanrılar şunlardır:
Zeus: Tanrıların, insanların, gokyuzunun ve şimşeklerin tanrısıdır. Capkınlıkları ile ilgili bircok hikaye vardır. Tanrıcalar dışında olumlu kadınlarla da ilişkileri olur. Hatta erkek guzeli olan Ganymedes ’e ilgi duyduğu biliniyor. Bircok tanrının yanı sıra yarı-tanrının da babasıdır. İnsanlardan olan cocuklarından Herakles (Herkul) ve Perseus en bilinenleridir. Şekil değiştirme yeteneği olan Zeus, bu gucunu coğunlukla kadınlar ile olan birlikteliklerinde kullanır.
Hera: Zeus ’un eşi olarak baş tanrıca statusune sahiptir. Evlilik, kadın ve bereket tanrıcasıdır. Capkın eşi Zeus ’u kıskanması ile tanınır. Argos adında yuz gozlu bir deve sahiptir. Argos ’u Zeus ’un sevgililerinden İo ’nun başına bekci olarak diker. Ancak tanrıların habercisi Hermes onu oldurerek İo ’yu kurtarır. Zeus ile birlikteliğinden Ares, Hebe ve Eileithyia ’yı doğurur. Tek başına Hephaistos ’u doğurur.
Poseidon: Denizlerin, depremlerin ve atların tanrısıdır. Uc dişli bir mızrak kullanır. Atina şehri icin Athena ile girdiği yarış ve Medusa ile olan ilişkisi en bilinen hikayelerdir. Bu iki olay yuzunden Athena ile pek anlaşamazlar. Periler ile olan birlikteliğinden tek gozlu devler olarak bilinen kykloplar doğmuştur. Homeros ’un anlattığı Odysseia destanında Truva savaşından sonra geri donuş yolunu tutan Odysseus, bir kyklop olan Polyphemus ’un gozunu kor etmesi uzerine Polyphemus, Babası Poseidon ’a Odysseus ’un evine donememesi icin dua eder. Oğlunun duasını duyan Poseidon, Odysseus ’un yoluna bircok engel koyar. Ancak diğer tanrıların yardımı ile gemisini ve tum tayfasını kaybetmiş bir şekilde evine doner.
Aphrodith: Aşk tanrıcasıdır. Aphrodith ’in doğuşu ile ilgili iki ayrı hikaye vardır. Birinci hikayede Aphrodith ’in Zeus ve Dione ’nin kızı olduğu yonundedir. İkinci hikayede ise Uranos ’un hayalarından akan damlaların etrafında oluşan kopukten doğduğu soylenir. Aphrodith, Hephaistos ’un eşidir. Bu evliliği istemeden yapar. Bu yuzden eşini sık sık aldatır. Ares, Hermes gibi tanrıların yanı sıra olumlu erkeklerle de birlikte olur. Paris tarafından dunyanın en guzel kadın secilir.
Athena: Bilgeliğin ve savaş stratejilerinin tanrıcasıdır. Zeus ’un Metis ’ten doğan kızıdır. Zeus, babası Kronos gibi tahtını kaybetme korkusu duyduğunda Athena ’ya hamile olan Metis ’i yutar. Ancak Athena savaş zırhı ve mızrağı ile Zeus ’un başından doğar. Bir başka goruşe gore Athena ’yı yutan Zeus, Athena ’dan ozur dilemek icin ona zırh ve mızrak hediye eder. Bakireliği ile ovunen Athena, Zeus ’un en sevdiği cocuğudur.
Ares: Savaş tanrısıdır. Athena, strateji ile yapılan savaşları temsil ederken Ares, guce dayalı ve koru korune savaşı temsil eden tanrıdır. Zeus ve Hera ’nın oğludur. Tanrılar arasında en nefret edilen ve en cok rezil olan tanrıdır.
Apollon: Guneş, sanat, kehanet tanrısıdır. Okculuğu ile unludur. Elinde tuttuğu ok guneş ışıklarını temsil eder. Zeus ve Leto ’nun oğludur. Ay tanrıcası Artemis ’in ikiz kardeşidir. Daphne ’ye olan aşkı unludur. Delphi tapınağının tanrısıdır.
Artemis: Ay, avcılık, ve okculuğun tanrıcasıdır. Zeus ve Leto ’nun kızıdır. İkiz kardeşi Apollon gibi onun oku da Ay ışıklarını temsil eder. Hic evlenmeyen tanrıca bakire olmayan kadınlara karşıda cok katıdır.
Hephaistos: Demircilik, madencilik ve ateş tanrısıdır. Tanrıların ve kahramanların zırhlarını Hephaistos yapar. Hera ’nın oğludur. Tanrılar arasında en cirkin tanrıdır. Zeus ’un Athena ’yı kendi başına doğurmasına sinirlenen Hera, Hephaistos ’u tek başına doğurur. Ancak cok cirkin ve topal olan Hephaistos ’u Olimpostan aşağı atar. En yetenekli tanrılardan olduğu icin Olimpos ’a geri alınır. Burada tanrılar icin cok guzel saraylar inşa eder. Eşi Aphrodith tarafından Ares ile aldatılır. Hazırladığı tuzak sayesinde Aphrodith ve Ares ’in rezilliğini ortaya cıkarır.
Hermes: Tanrıların habercisi ve ticaretin tanrısıdır. Kurnazlığı ve hızı konusunda hicbir tanrı onu yenemez. Zeus ve Maia ’nın oğludur. Hades ’in hukum surduğu oluler diyarına girip cıkabilen nadir kişilerdendir.
Demeter: Tarım ve bereket tanrıcasıdır. Zeus ’un eşlerinden biridir. Hades ’in, kızı Persephone ’yi kacırması ve ona kavuşmasını anlatan hikaye Demeter ’in en bilinen hikayesidir. Kızına kavuşması ile toprak bereketlenir. Kızının yeniden Hades ’in yanına donmesi ile kış mevsimi başlar.
Dionysos: Şarap ve Bereket tanrısıdır. Zeus ve Semele ’nin oğludur. Zeus ’u tum ihtişamı ile goren Semele ’nin yanması ile karnındaki Dionysos yanmaktan kurtulur. Zeus Dionysos ’u baldırında saklar ve Dionysos Zeus ’un baldırından doğar.
Bu 12 Olimposlu tanrının dışında bu listeden ayrılmış ya da hic girmemiş olan tanrılarda vardır. Bunlar:
Hades: Yeraltının ve oluler diyarının tanrısıdır. Kronos ve Rhea ’nın oğludur. Yer altı zenginlikleri de Hades ’e aittir. Gorunmezlik miğferine sahiptir. Homeros tarafından kotu bir imaj cizilse de Romalılar tarafından zengin anlamına gelen Pluton adıyla anılmıştır. Demeter ’in kızı Persephone ile evlidir. Kerberos adlı uc başlı bir kopeği yer altı dunyasına bekcilik eder.
Hestia: Kronos ve Rhea ’nın kızıdır. Ev bereketinin tanrıcasıdır.
Sonuc
Yunan mitolojisi, her bir karakter icin ayrı bir yazı yazılması gerekecek kadar geniş bir konudur. Bu geniş karakter kadrosu ve birbirleri ile olan ilişkileri: resim, heykel, mimari vb. bircok sanatsal alanda batı kulturune ilham kaynağı olmuştur. Bu ilham kaynağı gunumuzde sinema ve kitaplarda da buyuk olcude kendisini gosterir. Gunumuz insanı bu konulara oldukca fazla ilgi gostermektedir.