Edebi sanattır. Anlama bağlı sanat olarak gecer kaynaklarda. Amac, okuyucuyu şaşırtmaktır. Şair, muhatabı etkilemek icin bir neden – sonuc bağlantısı kurar. Bazen nedeni bazen de sonucu farklı anlamlara bağlayarak okuyucuyu şaşırtır. Bu bağlantı neden – sonuc ilişkisinden ziyade başka anlamlar da olabilir. Genelde şair, terdit ya da terdid sanatını sonda var eder.
Okuyucu icin bu durum genelde hayret ve şaşkınlık uyandırır ama coğu zaman esprilidir.
Bu sanat divan şiirinde esprili olarak değil daha cok hayret vermek icin kullanılmış ama ilerleyen donemlerde bir gulduruyu hedef almıştır. Divan şiirinden başlayarak bu sanatı orneklerle somutlaştıralım:
1.
İster olsan hasret u hurmÂna her dem duşmemek
Kes Fuzûlî dehrden ummîd u devrÂndan tam ’ ( Fuzûlî
Vezin : FÂ'ilÂtun / fÂ'ilÂtun / fÂ'ilÂtun / fÂ'ilun
Acıklama : Ey Fuzûlî ! Eğer (aşktan kaynaklı) hasrete ve umitsizliğe duşmek istemiyorsan; dunyadan umidini devrandan ( zamandan, devirden) hevesini kes.
Sanat : Burada Fuzûlî ’den bir cozum bekliyoruz hatta bir vuslat bekliyoruz ama o tam tersini yaparak bize dunyadan ve zaman umidi kesmemizi, hatta olumu sunuyor.
2.
Begligim var Âlem icre cok şukur Allah ’ıma
TÂze bir şÃ‚ha kul oldum Âlemin sultanıyÂm ( HayÂlî )
Vezin : FÂ'ilÂtun / fÂ'ilÂtun / fÂ'ilÂtun / fÂ'ilun
Acıklama : Cok şukur Allah ’ıma ki bir beyliğim var. Bu beylik, taze bir sultana kul olmaktır; artık ben alemin sultanıyım.
Sanat : İlk dizede bir beylikten bahsediyor. Biz bunu bir beylik, sultanlık sanıyoruz. Yani mal – mulk sanıyoruz; şair ikinci dizede bizi şaşırtarak bu beyliğin mal mulk olmadığını sevgili aşkı olduğu soyluyor.
3.
ALİ
Namluya dayanır yola dalarsın
Duruşun bakışın yaman be Ali !
Boşuna tetiği ne kurcalarsın
Var daha ateşe zaman be Ali !
*
Yıllanmış bir cınar pusuluk yerin
Neredeyse gelecek beklediklerin
Var iki atımlık canı kederin
Desene işleri duman be Ali !
*
O'nu sen buyut de soğut boyunca
Kendini ellere versin o gonca
Sozune kanmadın bunu duyunca
Gonlundu gozunu yuman be Ali !
*
Geldiler beklenen ciftler ormana
Duruyor iki genc ne hoş yanyana
Bir kurşun kadına bir de cobana
Cınlasın yıllarca orman be Ali !
*
Gorunce uzanmış yar kucağına
Boynunu dolamış zulfu bağına
Kurşunu kahpeye atacağına
Kendine cevirdin… Aman be Ali! ( Faruk Nafiz Camlıbel)
Acıklama : Şiir, 1986 yılında Sezen Aksu tarafından yorumlanmış, muziği Ali Kocatepe tarafından bestelenmiştir. Şiirin tamamında sadece terdid/terdit sanatı vardır.
4.
Oğut
Dişin mi ağrıyor?
Cek kurtul.
Başın mı ağrıyor ?
Bir ceyreğe iki aspirin.
Verem misin?
Uzulme, onun da caresi var,
Olur gidersin
( Sabri Soran)
Okuyucu icin bu durum genelde hayret ve şaşkınlık uyandırır ama coğu zaman esprilidir.
Bu sanat divan şiirinde esprili olarak değil daha cok hayret vermek icin kullanılmış ama ilerleyen donemlerde bir gulduruyu hedef almıştır. Divan şiirinden başlayarak bu sanatı orneklerle somutlaştıralım:
1.
İster olsan hasret u hurmÂna her dem duşmemek
Kes Fuzûlî dehrden ummîd u devrÂndan tam ’ ( Fuzûlî
Vezin : FÂ'ilÂtun / fÂ'ilÂtun / fÂ'ilÂtun / fÂ'ilun
Acıklama : Ey Fuzûlî ! Eğer (aşktan kaynaklı) hasrete ve umitsizliğe duşmek istemiyorsan; dunyadan umidini devrandan ( zamandan, devirden) hevesini kes.
Sanat : Burada Fuzûlî ’den bir cozum bekliyoruz hatta bir vuslat bekliyoruz ama o tam tersini yaparak bize dunyadan ve zaman umidi kesmemizi, hatta olumu sunuyor.
2.
Begligim var Âlem icre cok şukur Allah ’ıma
TÂze bir şÃ‚ha kul oldum Âlemin sultanıyÂm ( HayÂlî )
Vezin : FÂ'ilÂtun / fÂ'ilÂtun / fÂ'ilÂtun / fÂ'ilun
Acıklama : Cok şukur Allah ’ıma ki bir beyliğim var. Bu beylik, taze bir sultana kul olmaktır; artık ben alemin sultanıyım.
Sanat : İlk dizede bir beylikten bahsediyor. Biz bunu bir beylik, sultanlık sanıyoruz. Yani mal – mulk sanıyoruz; şair ikinci dizede bizi şaşırtarak bu beyliğin mal mulk olmadığını sevgili aşkı olduğu soyluyor.
3.
ALİ
Namluya dayanır yola dalarsın
Duruşun bakışın yaman be Ali !
Boşuna tetiği ne kurcalarsın
Var daha ateşe zaman be Ali !
*
Yıllanmış bir cınar pusuluk yerin
Neredeyse gelecek beklediklerin
Var iki atımlık canı kederin
Desene işleri duman be Ali !
*
O'nu sen buyut de soğut boyunca
Kendini ellere versin o gonca
Sozune kanmadın bunu duyunca
Gonlundu gozunu yuman be Ali !
*
Geldiler beklenen ciftler ormana
Duruyor iki genc ne hoş yanyana
Bir kurşun kadına bir de cobana
Cınlasın yıllarca orman be Ali !
*
Gorunce uzanmış yar kucağına
Boynunu dolamış zulfu bağına
Kurşunu kahpeye atacağına
Kendine cevirdin… Aman be Ali! ( Faruk Nafiz Camlıbel)
Acıklama : Şiir, 1986 yılında Sezen Aksu tarafından yorumlanmış, muziği Ali Kocatepe tarafından bestelenmiştir. Şiirin tamamında sadece terdid/terdit sanatı vardır.
4.
Oğut
Dişin mi ağrıyor?
Cek kurtul.
Başın mı ağrıyor ?
Bir ceyreğe iki aspirin.
Verem misin?
Uzulme, onun da caresi var,
Olur gidersin
( Sabri Soran)