Noktalı virgul ile kullanımı karıştırılan ama aralarındaki benzerliğin sadece iki noktalama işaretinin ust uste gelmesinden ibaret kaldığı iki noktanın kullanım alanları cok geniş değildir. Nitekim noktalama işaretlerinde nokta ve virgul sıkca kullanılır, diğer noktalama işaretlerinin gorev yerleri onlara gore daha kısıtlıdır.
İki nokta, acıklama cumlelerinin noktalama imidir. Noktalı virgul ise sozcuk takımları ayırma gorevindedir. Bu bakımdan aralarında fark birisinin cumle ayırması birisinin de cumlenin acıklamasını yapması olarak acıklanabilir kısaca. Dikkat edilmesi gereken nokta ise buyuk ve kucuk harf durumlarıdır.
İki nokta iminden sonra buyuk harfle başlanır. İki noktadan sonra eğer ozel isim ya da cumle yoksa sozcuğun baş harfi buyuk yazılmaz. Bu durum kuraldır ve değişmez. Ozel isim ya da bir cumle varsa cumlenin başındaki ve ismin başındaki ilk harf buyuk harfle yazılır.
İki noktanın kardeş işareti tırnak işaretidir. Genelde acıklama ve alıntı cumlelerinin imi olduğu icin, tırnak ile cok sık kullanılır. Tırnak işaretinde eğer tırnak icindeki bir cumle ise cumledeki sozcuğun ilk harfi zaten buyuk yazılır. Bu bakımdan iki nokta iminden sonra buyuk harf kullanmak kuralı pekişir.
Bu kadar acıklamada sonra iki nokta işaretinin nerelerde kullanıldığına goz gezdirelim. Orneklerle bu durumu da daha iyi anlatabileceğiz.
[h=2]İki Nokta İşaretinin Kullanım Alanları[/h]Alıntı Yapıldığında
Bilinen ilk kullanım alanı, alıntı cumlelerde olacaktır. İngilizce de “says” kalıbı olarak gorulen, Turkcede aktarma cumlesi olarak ele alınan konudur. Bir başkasının sozunu, aynen aktarma işidir. Bu aşamada tırnak işareti ile iki nokta birlikte kullanılır. Genelde “şoyledir, demiştir, diyor, dedi, şunlardır…” gibi kalıplar kullanılır. Bu aşamada iki nokta, aktaran kişiyi takdim eden cumlede, tırnak işaretinden hemen once konur.
Orneklersek:
Atiila Ozkırımlı; Abdulhak Şinasi Hisar ’ın edebi kişiliği icin şu satırları sarf etmiştir : “Romanlarında, Rumelihisarı, Buyukada ve Camlıca ’da gecen cocukluk, genclik yıllarının gozlemlerine dayanarak Osmanlı donemi ust tabakasından varlıklı, aylak kişilerin yaşayışlarını, eski İstanbul goruntuleri icinde, bir gecmiş zaman ozlemini anlattı. Marcel Proust, Maurice Barres etkisinde, uzun betimleme ve cozumlemelerin yer aldığı, uslup kaygısının ağır bastığı bir roman anlayışını savundu.”
Tırnak icindeki cumlenin uzun ya da kısa olması onemli değil. Onemli olan, başkasının sozunu aynen aktarmaktır.
Okulda ben ne zaman ukalalık yapmaya calışsam ya da ne zaman cok fazla konuşsam oğretmenim şunu derdi : “Olgun başağın boynu eğik olur.”
Yukarıdaki orneklerde gorulduğu gibi tırnak icindeki eğer cumle ise, cumlenin başındaki sozcuğun ilk harfli her daim buyuk harfle yazılmaktadır.
Bir Fransız raporu diyor ki :
“Lubnanlılar ihtilÂl yapmazlar. Bizden bir vakitler silÂh istediler, verdik. İsyan cıkaracakları yerde, silahları col araplarına sattılar!” ( Falih Rıfkı Atay , Zeytindağı, s. 53 )*
Soz diziminde, tırnak icindeki, cumle değerinde gorulur. Bu bakımdan tırnak icindeki cumle yuklemin genelde nesnesi olur. Nesne cumleden oluşunca tırnak icindeki cumle yeniden ogelere ayrılır.
Cumle turlerinde tırnak işareti ve iki noktanın kullanıldığında bu cumlenin tur olarak birleşik cumle kategorisine girdiğini bilmeliyiz. Bu cumlelere ic ice bileşik cumle denir cunku ic ice gecmiş iki cumleden bahsedilir.
Ornek Verildiğinde
Cumlede bahsedilen konuyla ilgili ornek verilecekse iki nokta kullanılır. Verilen ornek bir cumle veya ozel isim ise cumledeki veya ozel isimdeki ilk harf buyuk yazılır.
Tanzimat donemi iki kısımda incelenir. Birinci kısımda “Sanat toplum icindir” anlayışı hakimdi, bu isimleri sıralamak gerekirse: Şinasi, Namık Kemal, Şemsettin Sami, Ahmet Mithat Efendi ve Ahmet Vefik Paşa.
Cumle İcinde Acıklamaya İhtiyac Duyulduğunda
Cumledeki ifade ya da ustu kapalı anlatım ( acıklamaya muhtac anlatım ) icin iki nokta kullanılır. Buradaki kullanım amacı, cumledeki muphem durumu acıklamaktır.
Orneklersek:
Anası, bir koşeye buzulup melul melul oturan kızına baktı; acıyacağına ofkelendi. Ofkelenince memleket diliyle beddua ederdi: Kızıl kızıl bişesin de kızıl ataşa duşesin! İstanbul ’a gideceğine aklının bardağı kırılaydı da senden kurtulaydık. ( Refik Halid Karay, Memleket Hikayeleri – Garaz - , s. 191 )
Kişi, kendini tanıtırken iki nokta kullanabilir.
Ornek:
Ozur dilerim Madam, kendimi size takdim etmeliyim: Bendeniz Arşiduk Ferdinand.
Uzun Unluleri Belirtirken
Dil bilgisinde, uzun unluleri gostermek icin uzun okunacak sesli harfin sağına iki nokta konur. Bu, daha cok seslendirme ile alakalıdır cunku yazı dilinde bu gosterim yoktur; direk sozcuk yazılır. Turk Dil Kurumu sozluğunde, bu ibareleri gorebiliyoruz.
Turkcede aslî uzunluklar unutulduğu icin şuan Turkiye Turkcesindeki uzunluklar, sadece Doğu dillerinden alıntı sozcuklerde gorulur.
Ornekler:
di:ba:
sa:bit
a:ile
mu:cit
Diyaloglarda ( iki kişinin karşılıklı olarak konuşması anlamında gelen Batı kokenli sozcuk ) konuşma cizgisinden once iki nokta kullanılır. Tiyatro ve sinema metinlerinde, soyleşilerde cok sık gorulur bu durum.
Orneklersek:
(… ) Mehmet Raufları, Huseyin Cahitleri, Ahmet Hikmetleri kastediyordu.
Ruşen Eşraf Unaydın: Ee Cenap ?
Halide Edip Adıvar:Cenap, cok guzel bir iki aşk şiirinin dışında, guzel ve sağlam yazan bir nesirci. İyi bir yazış tarzı olan bir sohbetci ve esprisi olan bir adam.
Ruşen Eşraf Unaydın: Ya en genc nesir yazarlarımızla şairlerimiz?
Halide Edip Adıvar: En genclerden bir kısmının tesiri gayet iyidir. Ahmet Haşim, Emin Bulent, Halit Fahri bu ucu bilhassa şiirde cok buyuk yenilikler yapabilecek diye tasavvur ettiğim genclerdir. Nesirde Yakup Kadri ve Refik Halit benim icin cok sıcak, cok muhim birer kimsedir. Yakub ’u cok mukemmel bulurum. Omer Seyfettin, mizahı cok olan ve ancak zaman zaman artistleşen bir hikayecidir ve boyle dakikalarda edebiyatımıza epeyce guzel şeyler vermiştir.
Ruşen Eşraf Unaydın: Yahya Kemal ’den bahsetmeyelim mi ?
Halide Edip Adıvar: Şimdi bendeniz soyleyecektim. Yahya Kemal, saydığım genclerin hepsinden enteresandır. En buyuk Turkce şiiri yazacak diye beklediğimiz ve yazmasını ozlediğimiz adam. ( Diyorlar ki, Ruşen Eşraf Unaydın , s. 163 – 164; 1972 ) ( Soyleşi turundeki eserden alıntıdır. )
Şahsın Sozleri Aktarılırken
Edebiyat eserlerinde, diyaloglarda, konuşan kişiden once, o kişinin konuştuğunu bildirmek amacıyla konur.
Maddeyle ilgili aşağıdaki ornekte noktalı virgul, virgul ve iki noktanın kullanımına dikkat edildiğinde, hepsinin ayrı ayrı bir gorev oluşturduğu fark edilecektir:
Bugunku Turk kafası, ileri bir kafadır. Bu kafanın şimdiki duşunuşu ile o zamanki Arap meselesi karar vermek yanlış olur. Şunu hesaba katmalıdır ki İttihat ve Terakki, Osmanlı İmparatorluğunun hicbir hak ve nufuzundan vazgecmeye razı olmamıştır. İttihat ve Terakki; Arnavut, Ermeni, Rum ve Arap butun azınlıkların milliyetci ve istiklÂlci unsurların cÂn duşmanı idi.
Cemal Paşa, rahmetli Mahmut Kamil Paşa hakkında bazı şupheler olduğunu, Enver Paşa ’ya yazarken:
- Eğer diyordu; Erzurum cephesinde vatana iyi hizmet ediyorsa hic kurcalamayalım.
Enver Paşa ’nın bu şifreye:
- Hicbir vatan hizmeti, vatana yapılmış olan fenalığı mazur gosteremez, vesika bulursanız hemen bana bildiriniz… diye cevap vermiş olduğunu hatırlarım. (Falih Rıfkı Atay , Zeytindağı, s. 57)
Url Adreslerinde
Web sitesi adreslerinde "http" sonrası:
https://www.makaleler.com/yazar/Diba
Bolme İşareti Olarak
Dil kuralları başka bilim dallarına da tesir etmiştir. Tıpkı matematikte noktanın carpma yerine kullanılması gibi iki nokta da bolme işlemini ifade etmek icin kullanılır matematikte.
100:50 = 2 ; 9:1 = 9
Bu işaretin alternatifleri vardır : 9 /1 = 1 vb.
Ayet-Sure Belirmek icin
Dînî metinlerde, ornek verilen ayet ya da sûrenin kutsal kitapta kolay bulunması icin ayet ya da sûre numaraları arasına iki nokta konur.
Haydi gidin! İşte kurtların arasına kuzular gibi gonderiyorum sizi. Hangi eve girerseniz once "Bu eve esenlik olsun!" deyin. Sizi dinleyen beni dinlemiş olur. Sizi reddeden beni reddetmiş olur. Beni reddeden de beni gondereni reddetmiş olur. (Luka 10 : 3-1 ) ; İncil
Not: Saat ve tarih gosterimlerinde iki nokta değil, nokta kullanılmalıdır.
Yanlış : 01:25
Doğru : 01.25
Bu yazıyı yazarken tanık olarak aldığım roman ya da hikayedeki imla kurallarını aynen aktarmaktayım. Orneğin Falih Rıfkı Atay ’daki Arap sozcuğundeki a harfinin kucuk olması, kitap kaynaklı bir durumdur; yazarlar bazen kendi imlalarını yarattıkları icin onlardan alınan hicbir şeye ( yanlış dahi olsa ) mudahale edilmemiştir. Bilginize.
* Yazıdaki bilgiler guncel TDK bilgisidir.
İki nokta, acıklama cumlelerinin noktalama imidir. Noktalı virgul ise sozcuk takımları ayırma gorevindedir. Bu bakımdan aralarında fark birisinin cumle ayırması birisinin de cumlenin acıklamasını yapması olarak acıklanabilir kısaca. Dikkat edilmesi gereken nokta ise buyuk ve kucuk harf durumlarıdır.
İki nokta iminden sonra buyuk harfle başlanır. İki noktadan sonra eğer ozel isim ya da cumle yoksa sozcuğun baş harfi buyuk yazılmaz. Bu durum kuraldır ve değişmez. Ozel isim ya da bir cumle varsa cumlenin başındaki ve ismin başındaki ilk harf buyuk harfle yazılır.
İki noktanın kardeş işareti tırnak işaretidir. Genelde acıklama ve alıntı cumlelerinin imi olduğu icin, tırnak ile cok sık kullanılır. Tırnak işaretinde eğer tırnak icindeki bir cumle ise cumledeki sozcuğun ilk harfi zaten buyuk yazılır. Bu bakımdan iki nokta iminden sonra buyuk harf kullanmak kuralı pekişir.
Bu kadar acıklamada sonra iki nokta işaretinin nerelerde kullanıldığına goz gezdirelim. Orneklerle bu durumu da daha iyi anlatabileceğiz.
[h=2]İki Nokta İşaretinin Kullanım Alanları[/h]Alıntı Yapıldığında
Bilinen ilk kullanım alanı, alıntı cumlelerde olacaktır. İngilizce de “says” kalıbı olarak gorulen, Turkcede aktarma cumlesi olarak ele alınan konudur. Bir başkasının sozunu, aynen aktarma işidir. Bu aşamada tırnak işareti ile iki nokta birlikte kullanılır. Genelde “şoyledir, demiştir, diyor, dedi, şunlardır…” gibi kalıplar kullanılır. Bu aşamada iki nokta, aktaran kişiyi takdim eden cumlede, tırnak işaretinden hemen once konur.
Orneklersek:
Atiila Ozkırımlı; Abdulhak Şinasi Hisar ’ın edebi kişiliği icin şu satırları sarf etmiştir : “Romanlarında, Rumelihisarı, Buyukada ve Camlıca ’da gecen cocukluk, genclik yıllarının gozlemlerine dayanarak Osmanlı donemi ust tabakasından varlıklı, aylak kişilerin yaşayışlarını, eski İstanbul goruntuleri icinde, bir gecmiş zaman ozlemini anlattı. Marcel Proust, Maurice Barres etkisinde, uzun betimleme ve cozumlemelerin yer aldığı, uslup kaygısının ağır bastığı bir roman anlayışını savundu.”
Tırnak icindeki cumlenin uzun ya da kısa olması onemli değil. Onemli olan, başkasının sozunu aynen aktarmaktır.
Okulda ben ne zaman ukalalık yapmaya calışsam ya da ne zaman cok fazla konuşsam oğretmenim şunu derdi : “Olgun başağın boynu eğik olur.”
Yukarıdaki orneklerde gorulduğu gibi tırnak icindeki eğer cumle ise, cumlenin başındaki sozcuğun ilk harfli her daim buyuk harfle yazılmaktadır.
Bir Fransız raporu diyor ki :
“Lubnanlılar ihtilÂl yapmazlar. Bizden bir vakitler silÂh istediler, verdik. İsyan cıkaracakları yerde, silahları col araplarına sattılar!” ( Falih Rıfkı Atay , Zeytindağı, s. 53 )*
Soz diziminde, tırnak icindeki, cumle değerinde gorulur. Bu bakımdan tırnak icindeki cumle yuklemin genelde nesnesi olur. Nesne cumleden oluşunca tırnak icindeki cumle yeniden ogelere ayrılır.
Cumle turlerinde tırnak işareti ve iki noktanın kullanıldığında bu cumlenin tur olarak birleşik cumle kategorisine girdiğini bilmeliyiz. Bu cumlelere ic ice bileşik cumle denir cunku ic ice gecmiş iki cumleden bahsedilir.
Ornek Verildiğinde
Cumlede bahsedilen konuyla ilgili ornek verilecekse iki nokta kullanılır. Verilen ornek bir cumle veya ozel isim ise cumledeki veya ozel isimdeki ilk harf buyuk yazılır.
Tanzimat donemi iki kısımda incelenir. Birinci kısımda “Sanat toplum icindir” anlayışı hakimdi, bu isimleri sıralamak gerekirse: Şinasi, Namık Kemal, Şemsettin Sami, Ahmet Mithat Efendi ve Ahmet Vefik Paşa.
Cumle İcinde Acıklamaya İhtiyac Duyulduğunda
Cumledeki ifade ya da ustu kapalı anlatım ( acıklamaya muhtac anlatım ) icin iki nokta kullanılır. Buradaki kullanım amacı, cumledeki muphem durumu acıklamaktır.
Orneklersek:
Anası, bir koşeye buzulup melul melul oturan kızına baktı; acıyacağına ofkelendi. Ofkelenince memleket diliyle beddua ederdi: Kızıl kızıl bişesin de kızıl ataşa duşesin! İstanbul ’a gideceğine aklının bardağı kırılaydı da senden kurtulaydık. ( Refik Halid Karay, Memleket Hikayeleri – Garaz - , s. 191 )
Kişi, kendini tanıtırken iki nokta kullanabilir.
Ornek:
Ozur dilerim Madam, kendimi size takdim etmeliyim: Bendeniz Arşiduk Ferdinand.
Uzun Unluleri Belirtirken
Dil bilgisinde, uzun unluleri gostermek icin uzun okunacak sesli harfin sağına iki nokta konur. Bu, daha cok seslendirme ile alakalıdır cunku yazı dilinde bu gosterim yoktur; direk sozcuk yazılır. Turk Dil Kurumu sozluğunde, bu ibareleri gorebiliyoruz.
Turkcede aslî uzunluklar unutulduğu icin şuan Turkiye Turkcesindeki uzunluklar, sadece Doğu dillerinden alıntı sozcuklerde gorulur.
Ornekler:
di:ba:
sa:bit
a:ile
mu:cit
Diyaloglarda ( iki kişinin karşılıklı olarak konuşması anlamında gelen Batı kokenli sozcuk ) konuşma cizgisinden once iki nokta kullanılır. Tiyatro ve sinema metinlerinde, soyleşilerde cok sık gorulur bu durum.
Orneklersek:
(… ) Mehmet Raufları, Huseyin Cahitleri, Ahmet Hikmetleri kastediyordu.
Ruşen Eşraf Unaydın: Ee Cenap ?
Halide Edip Adıvar:Cenap, cok guzel bir iki aşk şiirinin dışında, guzel ve sağlam yazan bir nesirci. İyi bir yazış tarzı olan bir sohbetci ve esprisi olan bir adam.
Ruşen Eşraf Unaydın: Ya en genc nesir yazarlarımızla şairlerimiz?
Halide Edip Adıvar: En genclerden bir kısmının tesiri gayet iyidir. Ahmet Haşim, Emin Bulent, Halit Fahri bu ucu bilhassa şiirde cok buyuk yenilikler yapabilecek diye tasavvur ettiğim genclerdir. Nesirde Yakup Kadri ve Refik Halit benim icin cok sıcak, cok muhim birer kimsedir. Yakub ’u cok mukemmel bulurum. Omer Seyfettin, mizahı cok olan ve ancak zaman zaman artistleşen bir hikayecidir ve boyle dakikalarda edebiyatımıza epeyce guzel şeyler vermiştir.
Ruşen Eşraf Unaydın: Yahya Kemal ’den bahsetmeyelim mi ?
Halide Edip Adıvar: Şimdi bendeniz soyleyecektim. Yahya Kemal, saydığım genclerin hepsinden enteresandır. En buyuk Turkce şiiri yazacak diye beklediğimiz ve yazmasını ozlediğimiz adam. ( Diyorlar ki, Ruşen Eşraf Unaydın , s. 163 – 164; 1972 ) ( Soyleşi turundeki eserden alıntıdır. )
Şahsın Sozleri Aktarılırken
Edebiyat eserlerinde, diyaloglarda, konuşan kişiden once, o kişinin konuştuğunu bildirmek amacıyla konur.
Maddeyle ilgili aşağıdaki ornekte noktalı virgul, virgul ve iki noktanın kullanımına dikkat edildiğinde, hepsinin ayrı ayrı bir gorev oluşturduğu fark edilecektir:
Bugunku Turk kafası, ileri bir kafadır. Bu kafanın şimdiki duşunuşu ile o zamanki Arap meselesi karar vermek yanlış olur. Şunu hesaba katmalıdır ki İttihat ve Terakki, Osmanlı İmparatorluğunun hicbir hak ve nufuzundan vazgecmeye razı olmamıştır. İttihat ve Terakki; Arnavut, Ermeni, Rum ve Arap butun azınlıkların milliyetci ve istiklÂlci unsurların cÂn duşmanı idi.
Cemal Paşa, rahmetli Mahmut Kamil Paşa hakkında bazı şupheler olduğunu, Enver Paşa ’ya yazarken:
- Eğer diyordu; Erzurum cephesinde vatana iyi hizmet ediyorsa hic kurcalamayalım.
Enver Paşa ’nın bu şifreye:
- Hicbir vatan hizmeti, vatana yapılmış olan fenalığı mazur gosteremez, vesika bulursanız hemen bana bildiriniz… diye cevap vermiş olduğunu hatırlarım. (Falih Rıfkı Atay , Zeytindağı, s. 57)
Url Adreslerinde
Web sitesi adreslerinde "http" sonrası:
https://www.makaleler.com/yazar/Diba
Bolme İşareti Olarak
Dil kuralları başka bilim dallarına da tesir etmiştir. Tıpkı matematikte noktanın carpma yerine kullanılması gibi iki nokta da bolme işlemini ifade etmek icin kullanılır matematikte.
100:50 = 2 ; 9:1 = 9
Bu işaretin alternatifleri vardır : 9 /1 = 1 vb.
Ayet-Sure Belirmek icin
Dînî metinlerde, ornek verilen ayet ya da sûrenin kutsal kitapta kolay bulunması icin ayet ya da sûre numaraları arasına iki nokta konur.
Haydi gidin! İşte kurtların arasına kuzular gibi gonderiyorum sizi. Hangi eve girerseniz once "Bu eve esenlik olsun!" deyin. Sizi dinleyen beni dinlemiş olur. Sizi reddeden beni reddetmiş olur. Beni reddeden de beni gondereni reddetmiş olur. (Luka 10 : 3-1 ) ; İncil
Not: Saat ve tarih gosterimlerinde iki nokta değil, nokta kullanılmalıdır.
Yanlış : 01:25
Doğru : 01.25
Bu yazıyı yazarken tanık olarak aldığım roman ya da hikayedeki imla kurallarını aynen aktarmaktayım. Orneğin Falih Rıfkı Atay ’daki Arap sozcuğundeki a harfinin kucuk olması, kitap kaynaklı bir durumdur; yazarlar bazen kendi imlalarını yarattıkları icin onlardan alınan hicbir şeye ( yanlış dahi olsa ) mudahale edilmemiştir. Bilginize.
* Yazıdaki bilgiler guncel TDK bilgisidir.