Turkce bircok dil doneminden gecmiştir. Bu dil donemlerinde coğu zaman Arap imlası ya da Turk imlalı Arap yazısı tercih edildiği icin noktalama işaretleri ikinci plana atılmıştır. Lakin 1 Kasım 1928 tarihinde Turkcenin ses yapısına en uygun harf sistemi olan Latin alfabesine gecilince noktalama işaretleri de gundeme gelmiştir.
Noktalama işaretleri TDK tarafından hem 2009 Yazım Kılavuzunda 32. sayfada hem de resmi internet sitesinde şu şekilde tanıtılmıştır : “Duygu ve duşunceleri daha acık ifade etmek, cumlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sozun vurgu ve ton gibi ozelliklerini belirtmek uzere noktalama işaretleri kullanılır.”
Noktalama işaretleri, Turkcenin ifade gucunu pekiştiren ve ayrıca ifadelerimizdeki karmaşayı gideren imlerdir ( *İm, işaretin Turkcesidir.).Bu imler sayesinde cumlelerimiz birbirinden ayrılır.
Bugun işleyeceğimiz “Nokta” aslında en temel ve en cok bilinen noktalama işaretedir. Her donemde mutlaka kullanılan ve giderek işlevi genişleyen bir işarettir.
Noktanın gorevlerini, noktanın nerede kullanıldığını, orneklerle acıklayacağız.
Cumle Bitiminde
Nokta, bilindiği ve her daim kullanıldığı gibi cumlenin bitiminde kullanılır. Bu işlevinin bir ozelliği de, alternatifinin olmamasıdır. Ayrıca hic değişmeyen ve muhtemelen de değişimi cok zor olacak bir goreve sahiptir. Orneğin, (sayılar konusunda ayrıntılı olarak işleyeceğiz) sayıda sıralama anlamında “inci / ıncı “ gorevinde kullanılmasının alternatifi kesme işareti kullanarak “inci / ıncı” yazmakken, cumlenin bitimine konulan noktanın başka bir alternatifi yoktur.
Sona konan noktanın işlevi, cumlelerin dolayısıyla duygu ve duşuncelerin karışmamasıdır. Ayrıca metinde ve duşuncede, duşunce birliği sağlaması bakımından onemlidir.
Nokta, yazı dilinde “.” şeklinde gosterilir. Seslendirmede ise sonuna nokta konulan cumleden diğer bir cumleye gecerken bir nefeslik mola verilir. Yani nokta, sadece duygu ve duşuncelerin, cumlelerin, gruplandırılmasında değil, yazılanın sese donuşturulmesinde ve bunların okuma yonteminde de etkilidir. Bu bakımdan bahsedilen işleviyle nokta hem gorsel hem de işitsel bir işleve sahiptir.
Sonuna nokta konulan cumlelerde, noktadan sonra gelen cumlenin ilk sozcuğu buyuk harfle başlar.
Turk alfabesi soldan sağa giden bir sistem olduğu icin nokta, bitiş anlamında, cumlenin bitimine yani sola konur. Madde imi olarak konulan nokta, sadece bir simgedir, noktalama işareti değildir.
Orneklersek;
Bir yığın Anadolu cocuğunu, yurdundan kopmuş, uzak Medine icinde, iskorpite ve cole yediriyorduk. Bir sabah kumandanın odasına girdiğim zaman, gozlerinin ağlamaktan yorulmuş olduğunu gordum: Kudus, İngilizlerin elindeydi.
Oradaki son Turklerin nasıl kahramanca vuruştuklarını masanın ustunden aldığım şifreli telgraftan okudum. Kudus ’u İsrailoğulları gibi bırakmadık; Turkler gibi bıraktık. Nebi Samoil ustunden Musluman veya Hıristiyan mabetlere doğru inenler, Turklerin en son gununu hatırlayacaklardır.
(…) Artık yalnız Anadolu ’yu ve İstanbul ’u duşunuyorduk. İmparatorluğa, onun butun ruyalarına ve hayallerine, Allahısmarladık! (Falih Rufkı Atay; Zeytindağı; 128;Pozitif Yayınları)
Kısaltmaların Sonuna
Bazı kısaltmaların sonuna konur. Kısaltmalar, iki ya da daha fazla sozcukten oluşan kurum ya da unvan adlarının bize cağırışım yapacak şekilde ozetlenmesinden oluşur. Kısaltmalar “dilde az caba kanunu” cercevesinde duzenlenir ve genelde kısaltma yapılan kurumun ilk harflerinde, unvanın ilk iki sessiz harfi vardır. Kısaltmalarda sesli harfler cok fazla tercih edilmez.
Orneklersek:
Bcvş. Başcavuş
biy. Biyoloji
bk. Bakınız
Bşk. Başkan, başkanlık, başkanı, başkanlığı
T.C Turkiye Cumhuriyeti
Tb. Tabur
Vs. Vesaire
age. Adı gecen eser
agm. Adı gecen makale
agy. Adı gecen yayınDikkat edilmesi gerekir ki maddede “bazı” ibaresini kullandık. Evet, yukarıda gorulduğu gibi bazı kısaltmaların sonuna nokta konur ama bazı kısaltmaların arasına da sonuna da nokta konmaz. Bu nokta konulmayan kısaltmalar, nokta konulan kısaltmalara gore daha kolay kavradığımız, aklımıza hemen gelen kurumların kısaltmalarıdır.
TBMM Turkiye Buyuk Millet Meclisi
TCDD Turkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
TCK Turkiye Cumhuriyeti Karayolları
TCMB Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
TCZB Turkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası
TDİ Turkiye Denizcilik İşletmeleri
TDK Turk Dil Kurumu
TEAŞ Turkiye Elektrik Uretim Anonim Şirketi
TEDAŞ Turkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi
TRT Turkiye Radyo ve Televizyon Kurumu
TSE Turk Standartları Enstitusu
TSK Turk Silahlı Kuvvetleri
TSKB Turkiye Sanayi Kalkınma Bankası
TT Turkiye Turkcesi
TTB Turk Tabipleri Birliği
TTK 1. Turk Tarih Kurumu 2.Turkiye Taşkomuru Kurumu( Kaynak, TDK Kısaltmalar Sozluğu; 2009 , Ankara. )
*Bu ornekler aynı zamanda sıkca karıştırılan kısaltmalardır. Dikkat edilmesi gerekir.
Rakamların Sonuna (Sıra Belirtmek icin)
Nokta, rakam şeklinde yazılan sayılardan sonra sıra bildirmek icin konulur; eğer sayılar yazıyla yazılıyorsa nokta konmaz, +inci / +ıncı eki getirilir. Sayıların Romen rakamıyla, Arap rakamıyla ya da Latin rakamıyla yazılması fark etmez.
Eğer, nokta kullanmak istemez ama yine de rakamla yazmak istersek sıra anlamı vermek icin bu rakamı yazdıktan sonra kesme işareti koyup ondan sonra rakama +inci / +ıncı ekini getirmeliyiz.
Ornekler:
21.yuzyılda meydana gelen teknolojik gelişmeler, oncelikle cocukların daha sonra da velilerin ruh sağlıklarını olumsuz yonde etkiledi.
Sana birinci olamazsın demedik, birinci olmak icin cok calışman gerektiğini soyledik ve sende bunu yapıp birinci olmayı başardın.
Tarihte iki Mehmet vardır, I.Mehmet ve II.Mehmet. I.Mehmet Fetret Devri padişahlarındandır; II.Mehmet ise İstanbul ’u fetheden Fatih Sultan Mehmet ’tir.
Ayşe, 1 ’inci olamadığı icin ağlarken; Sevgi 2 ’inci olduğu icin seviniyordu.
***Rakamlar arda arda yazılırsa aralarına virgul konulup son rakama nokta konulur ve tum rakamlara sıra anlamı verilebilir. Ayrıca virgul yerine tire “ – “ imi de kullanılabilir.
Ornek:
Osmanlı Devleti 13 – 15. yy arasında kuruluş devrini; 16, 17. yy arasında duraklama devrini, 17 – 18. yy arasında gerileme ve cokuş devrini yaşamıştır.
Maddeler Halinde Sıralama icin
Bir metindeki maddeleri belirtmek icin rakamların sonuna konur.
Ornek:
Edebiyatta, duygu ve duşunceleri yazılı ya da sozlu ifade etme sanatıdır. Bu işi yaparken de şu yazın turlerini kullanırız:
1. Deneme
2. Oyku
3. Makale
4. Biyografi
5. Otobiyografi
Tarih Rakamları Arasında
Tarihlendirmelerde gun, ay ve yılı ayırmak icin nokta kullanılır. Nokta yerine taksim “/ “ ya da “-“ konulabilir: GG/AA/YY, GG.AA.YY, GG-AA-YY. Bahsedilen noktalama kullanımı, rakamla verilen tarihler icin gecerlidir. Yazıyla yazılan ay adlarının sonuna ya da başına nokta konmaz.
Ornek:
1960 doğumluların kimliklerinde genelde 01.01.1960 yazar. Sorarsınız kendinize bu 1 Ocak 1960 nedir diye; nedenini yine kimlik sahibi soyler size: Memur oyle kaydetmiş!
Saat ile Dakika Arasında
Zaman kavramlarında saat ve dakika gosterimi icin nokta kullanılır. Saat ve dakikaların arasına nokta konur; nokta yerine iki nokta konulması yanlıştır.
Ornek kullanım:
O gece terleyerek uyandı. Saatine baktı, saat 04.36 ’yı gosteriyordu. İşe gitmek icin erken yeniden uykuya dalmak icin gecti. Birden hayatındaki tum dortlerden nefretti.
Adana - İstanbul treni 16.00 ’da kalkacaktı.
Kaynakca Kısmında
Makale ya da bilimsel yazılardaki kaynakca bolumundeki kunyelerin sonuna nokta konur.
AHMAD, S. Maqbul, Coğrafya Turkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, yıl: 1993, cilt: 8, sayfa: 50-62.
AK, Mahmut, Coğrafya, Turkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, yıl:1993, cilt: 8, sayfa: 62-66.
AKGUNDUZ, Ahmet, Gedik, Turkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, yıl: 1996, cilt: 13, sayfa: 541-543.
Sayılarda Basamak Belirtmek icin
Binler basamağı ve ustu onluk basamakları ayırmak icin nokta kullanılır. Dort ve dortten cok rakamlı sayılarda, sayılar sondan uclu gruplara ayrılırken araya nokta konur: 10.000 ,14.000, 72.168.5247
İnternet Adreslerinde
Bilişim dunyasında, internet (url) adreslerinin arasında nokta kullanılır:
www.makaleler.com/yazar/Diba
Carpma İşlemi Yerine
Son olarak matematik alanında carpma işlemi “x” ile gosterilmek yerine “.” ile gosterilebilir: 7.3 = 21 ; 7x3 = 21
Makale yazımında 2009 TDK Yazım Kılavuzu esasları dikkate alınmıştır.
Noktalama işaretleri TDK tarafından hem 2009 Yazım Kılavuzunda 32. sayfada hem de resmi internet sitesinde şu şekilde tanıtılmıştır : “Duygu ve duşunceleri daha acık ifade etmek, cumlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sozun vurgu ve ton gibi ozelliklerini belirtmek uzere noktalama işaretleri kullanılır.”
Noktalama işaretleri, Turkcenin ifade gucunu pekiştiren ve ayrıca ifadelerimizdeki karmaşayı gideren imlerdir ( *İm, işaretin Turkcesidir.).Bu imler sayesinde cumlelerimiz birbirinden ayrılır.
Bugun işleyeceğimiz “Nokta” aslında en temel ve en cok bilinen noktalama işaretedir. Her donemde mutlaka kullanılan ve giderek işlevi genişleyen bir işarettir.
Noktanın gorevlerini, noktanın nerede kullanıldığını, orneklerle acıklayacağız.
Cumle Bitiminde
Nokta, bilindiği ve her daim kullanıldığı gibi cumlenin bitiminde kullanılır. Bu işlevinin bir ozelliği de, alternatifinin olmamasıdır. Ayrıca hic değişmeyen ve muhtemelen de değişimi cok zor olacak bir goreve sahiptir. Orneğin, (sayılar konusunda ayrıntılı olarak işleyeceğiz) sayıda sıralama anlamında “inci / ıncı “ gorevinde kullanılmasının alternatifi kesme işareti kullanarak “inci / ıncı” yazmakken, cumlenin bitimine konulan noktanın başka bir alternatifi yoktur.
Sona konan noktanın işlevi, cumlelerin dolayısıyla duygu ve duşuncelerin karışmamasıdır. Ayrıca metinde ve duşuncede, duşunce birliği sağlaması bakımından onemlidir.
Nokta, yazı dilinde “.” şeklinde gosterilir. Seslendirmede ise sonuna nokta konulan cumleden diğer bir cumleye gecerken bir nefeslik mola verilir. Yani nokta, sadece duygu ve duşuncelerin, cumlelerin, gruplandırılmasında değil, yazılanın sese donuşturulmesinde ve bunların okuma yonteminde de etkilidir. Bu bakımdan bahsedilen işleviyle nokta hem gorsel hem de işitsel bir işleve sahiptir.
Sonuna nokta konulan cumlelerde, noktadan sonra gelen cumlenin ilk sozcuğu buyuk harfle başlar.
Turk alfabesi soldan sağa giden bir sistem olduğu icin nokta, bitiş anlamında, cumlenin bitimine yani sola konur. Madde imi olarak konulan nokta, sadece bir simgedir, noktalama işareti değildir.
Orneklersek;
Bir yığın Anadolu cocuğunu, yurdundan kopmuş, uzak Medine icinde, iskorpite ve cole yediriyorduk. Bir sabah kumandanın odasına girdiğim zaman, gozlerinin ağlamaktan yorulmuş olduğunu gordum: Kudus, İngilizlerin elindeydi.
Oradaki son Turklerin nasıl kahramanca vuruştuklarını masanın ustunden aldığım şifreli telgraftan okudum. Kudus ’u İsrailoğulları gibi bırakmadık; Turkler gibi bıraktık. Nebi Samoil ustunden Musluman veya Hıristiyan mabetlere doğru inenler, Turklerin en son gununu hatırlayacaklardır.
(…) Artık yalnız Anadolu ’yu ve İstanbul ’u duşunuyorduk. İmparatorluğa, onun butun ruyalarına ve hayallerine, Allahısmarladık! (Falih Rufkı Atay; Zeytindağı; 128;Pozitif Yayınları)
Kısaltmaların Sonuna
Bazı kısaltmaların sonuna konur. Kısaltmalar, iki ya da daha fazla sozcukten oluşan kurum ya da unvan adlarının bize cağırışım yapacak şekilde ozetlenmesinden oluşur. Kısaltmalar “dilde az caba kanunu” cercevesinde duzenlenir ve genelde kısaltma yapılan kurumun ilk harflerinde, unvanın ilk iki sessiz harfi vardır. Kısaltmalarda sesli harfler cok fazla tercih edilmez.
Orneklersek:
Bcvş. Başcavuş
biy. Biyoloji
bk. Bakınız
Bşk. Başkan, başkanlık, başkanı, başkanlığı
T.C Turkiye Cumhuriyeti
Tb. Tabur
Vs. Vesaire
age. Adı gecen eser
agm. Adı gecen makale
agy. Adı gecen yayınDikkat edilmesi gerekir ki maddede “bazı” ibaresini kullandık. Evet, yukarıda gorulduğu gibi bazı kısaltmaların sonuna nokta konur ama bazı kısaltmaların arasına da sonuna da nokta konmaz. Bu nokta konulmayan kısaltmalar, nokta konulan kısaltmalara gore daha kolay kavradığımız, aklımıza hemen gelen kurumların kısaltmalarıdır.
TBMM Turkiye Buyuk Millet Meclisi
TCDD Turkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
TCK Turkiye Cumhuriyeti Karayolları
TCMB Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
TCZB Turkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası
TDİ Turkiye Denizcilik İşletmeleri
TDK Turk Dil Kurumu
TEAŞ Turkiye Elektrik Uretim Anonim Şirketi
TEDAŞ Turkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi
TRT Turkiye Radyo ve Televizyon Kurumu
TSE Turk Standartları Enstitusu
TSK Turk Silahlı Kuvvetleri
TSKB Turkiye Sanayi Kalkınma Bankası
TT Turkiye Turkcesi
TTB Turk Tabipleri Birliği
TTK 1. Turk Tarih Kurumu 2.Turkiye Taşkomuru Kurumu( Kaynak, TDK Kısaltmalar Sozluğu; 2009 , Ankara. )
*Bu ornekler aynı zamanda sıkca karıştırılan kısaltmalardır. Dikkat edilmesi gerekir.
Rakamların Sonuna (Sıra Belirtmek icin)
Nokta, rakam şeklinde yazılan sayılardan sonra sıra bildirmek icin konulur; eğer sayılar yazıyla yazılıyorsa nokta konmaz, +inci / +ıncı eki getirilir. Sayıların Romen rakamıyla, Arap rakamıyla ya da Latin rakamıyla yazılması fark etmez.
Eğer, nokta kullanmak istemez ama yine de rakamla yazmak istersek sıra anlamı vermek icin bu rakamı yazdıktan sonra kesme işareti koyup ondan sonra rakama +inci / +ıncı ekini getirmeliyiz.
Ornekler:
21.yuzyılda meydana gelen teknolojik gelişmeler, oncelikle cocukların daha sonra da velilerin ruh sağlıklarını olumsuz yonde etkiledi.
Sana birinci olamazsın demedik, birinci olmak icin cok calışman gerektiğini soyledik ve sende bunu yapıp birinci olmayı başardın.
Tarihte iki Mehmet vardır, I.Mehmet ve II.Mehmet. I.Mehmet Fetret Devri padişahlarındandır; II.Mehmet ise İstanbul ’u fetheden Fatih Sultan Mehmet ’tir.
Ayşe, 1 ’inci olamadığı icin ağlarken; Sevgi 2 ’inci olduğu icin seviniyordu.
***Rakamlar arda arda yazılırsa aralarına virgul konulup son rakama nokta konulur ve tum rakamlara sıra anlamı verilebilir. Ayrıca virgul yerine tire “ – “ imi de kullanılabilir.
Ornek:
Osmanlı Devleti 13 – 15. yy arasında kuruluş devrini; 16, 17. yy arasında duraklama devrini, 17 – 18. yy arasında gerileme ve cokuş devrini yaşamıştır.
Maddeler Halinde Sıralama icin
Bir metindeki maddeleri belirtmek icin rakamların sonuna konur.
Ornek:
Edebiyatta, duygu ve duşunceleri yazılı ya da sozlu ifade etme sanatıdır. Bu işi yaparken de şu yazın turlerini kullanırız:
1. Deneme
2. Oyku
3. Makale
4. Biyografi
5. Otobiyografi
Tarih Rakamları Arasında
Tarihlendirmelerde gun, ay ve yılı ayırmak icin nokta kullanılır. Nokta yerine taksim “/ “ ya da “-“ konulabilir: GG/AA/YY, GG.AA.YY, GG-AA-YY. Bahsedilen noktalama kullanımı, rakamla verilen tarihler icin gecerlidir. Yazıyla yazılan ay adlarının sonuna ya da başına nokta konmaz.
Ornek:
1960 doğumluların kimliklerinde genelde 01.01.1960 yazar. Sorarsınız kendinize bu 1 Ocak 1960 nedir diye; nedenini yine kimlik sahibi soyler size: Memur oyle kaydetmiş!
Saat ile Dakika Arasında
Zaman kavramlarında saat ve dakika gosterimi icin nokta kullanılır. Saat ve dakikaların arasına nokta konur; nokta yerine iki nokta konulması yanlıştır.
Ornek kullanım:
O gece terleyerek uyandı. Saatine baktı, saat 04.36 ’yı gosteriyordu. İşe gitmek icin erken yeniden uykuya dalmak icin gecti. Birden hayatındaki tum dortlerden nefretti.
Adana - İstanbul treni 16.00 ’da kalkacaktı.
Kaynakca Kısmında
Makale ya da bilimsel yazılardaki kaynakca bolumundeki kunyelerin sonuna nokta konur.
AHMAD, S. Maqbul, Coğrafya Turkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, yıl: 1993, cilt: 8, sayfa: 50-62.
AK, Mahmut, Coğrafya, Turkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, yıl:1993, cilt: 8, sayfa: 62-66.
AKGUNDUZ, Ahmet, Gedik, Turkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, yıl: 1996, cilt: 13, sayfa: 541-543.
Sayılarda Basamak Belirtmek icin
Binler basamağı ve ustu onluk basamakları ayırmak icin nokta kullanılır. Dort ve dortten cok rakamlı sayılarda, sayılar sondan uclu gruplara ayrılırken araya nokta konur: 10.000 ,14.000, 72.168.5247
İnternet Adreslerinde
Bilişim dunyasında, internet (url) adreslerinin arasında nokta kullanılır:
www.makaleler.com/yazar/Diba
Carpma İşlemi Yerine
Son olarak matematik alanında carpma işlemi “x” ile gosterilmek yerine “.” ile gosterilebilir: 7.3 = 21 ; 7x3 = 21
Makale yazımında 2009 TDK Yazım Kılavuzu esasları dikkate alınmıştır.