Yerinden Yonetim Kuruluşlarının merkezi yonetim tarafından, yasal duzenlemelerle sınırlı olarak denetlenmesidir.
Vesayet denetimi, devlet kurumlarının merkez ve taşra teşkilatları arasındaki denetim mekanizmasıdır. Kanunda ongorulen denetim yetkisinin kullanılmasıdır.
Vesayet denetimi; kamu kurumlarının merkez ve taşra teşkilatları arasındaki hiyerarşinin bir gereği olarak merkezin, taşrayı denetleme yetkisidir. Yerel idareler, verimli ve etkin hizmet beklenen kuruluşlardır. Hizmetlerdeki verimlilik icin ozerk bir yapıya ihtiyacları vardır; ancak bu ozerklik merkezi idareden tamamen bağımsız olma yetkisi vermez. Yerel teşkilatların merkezi yonetimin denetimi altında tutulması işlemlerini kapsayan denetim mekanizması genel olarak “vesayet denetimi” olarak adlandırılır. Amac, merkez ve mahalli teşkilatlar arasında “idari butunluk” ve “uyum” sağlamaktır. İdarenin butunluğu uygulamaları, genellikle uniter (tekci) devletlerde gorulur. Makalemizde; bu denetim mekanizmanın ceşitlerini ve ozelliklerini irdeledik.
[h=3]Tanım [/h]Vesayet denetimi, merkezi idarenin, yerinden yonetim kuruluşlarının “sınırlı olarak” denetlenmesi işlemlerini icerir. Anayasadaki vesayet denetimi tanımı ise şoyledir; “merkezî idare, mahallî idareler uzerinde, mahallî hizmetlerin idarenin butunluğu ilkesine uygun şekilde yurutulmesi, kamu gorevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahallî ihtiyacların gereği gibi karşılanması amacıyla kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idarî vesayet yetkisine sahiptir”.
Yerel yonetimler, onemi her gecen gun artan teşkilatlardır. Merkezi yonetimin yerel teşkilatlar uzerindeki denetim yetkisi ise sınırlıdır. Bu yetki, “yapılan işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi” şeklinde dar bir cercevede verilmiştir. Anayasadaki “idarenin butunluğunun vesayet yoluyla sağlanması” şeklindeki ifade, vesayet makamlarının yerel idarelerin kararlarını yargıya taşınması şekline donuşmuştur.
Anayasanın 127. maddesinde duzenlenen vesayet denetimine tabi taşra birimleri; yerel yonetimler, il ozel idareleri, belediyeler ve koyler şeklinde sıralanmıştır. Bu birimler uzerinde merkezi yontemin “vesayet denetimi” yetkisi vardır.
[h=3]Vesayet Denetimi Yetkileri [/h]Vesayet denetiminin kişiler ve işlemler uzerinde yetkileri ve denetime tabi olmayan yetkileri de şoyledir;
Kişiler uzerindeki yetkileri: Mahalli idare ve meslek kuruluşları organlarının gecici olarak gorevden uzaklaştırılması yetkisi vardır. Hukuka gore, kişiler uzerinde vesayet yetkisi sınırlıdır. Anayasa, yerel idare birimlerinin merkezi idare tarafından secilmesine ve gorevden alınmasına olanak vermiyor. Anayasanın ilgili maddesine gore, “mahalli idarelerin secilmiş organlarının, organlık sıfatını kazanmalarına ilişkin itirazın cozumu ve kaybetmeleri konusundaki denetim yargı yolu ile gercekleşir” ifadesi yer alır. Aynı maddeye gore, merkezi yonetime yerel birimler uzerinde “gecici gorevden uzaklaştırma” yetkisi verilmiştir.
İşlemler uzerindeki yetkileri: İptal, onama, erteleme, duzeltme, kararların yeniden goruşulmesi talebi ve yargıya başvurma yetkisi verilmiştir. “İptal etme” ve “onama” yetkilerinin kullanılabilmesi icin bu yetkilerin kanunla acıkca vesayet makamına verilmesi şartı aranır. Merkezi yonetim “kararın yeniden goruşulmesini isteme” yetkisine de sahiptir. Vesayet makamına ayrıca, yaptığı işlemler hakkında “yargıya başvurma” yetkisi de verilmiştir. Kararın uygulanmasını durdurmak icin “erteleme” talep edebilen vesayet makamı, istisnai bir karar olarak değiştirerek onama yetkisini iceren “değiştirme” de isteyebilir. Vesayete tabi makam, işlemden once vesayet makamından izin alabilir.
Vesayet denetiminin icermediği yetkiler: Kanunda ongorulen sınırlı bir yetki olan vesayet yetkisini kullanabilen vesayet makamının ikame yetkisi yoktur. Yani yerinden yonetim birimi yerine gecemez, adına işlem yapamaz. Ayrıca yerel birimlere emir ve talimat verme yetkisi de yoktur.
[h=3]İdari Vesayet Nedir? [/h]İdari vesayet, “yonetsel vesayet” olarak da bilinir. Ozellikle uniter yapılı devletlerde genel idare (merkez) sınıfı ile yerinden yonetim (mahalli) alanı arasında idari acıdan butunluk sağlamayı amaclayan denetim mekanizmasıdır. İdari vesayet, “idarenin butunluğu” ilkesi ile doğrudan bağlantılıdır. Merkezi yonetim, taşra teşkilatları ve yerinden yonetim mekanizmaları arasında bağlantı kuran denetim şeklidir. İdare hukukunda onemli bir yeri olan idari vesayetten Anayasa'nın 127. maddesinde bahsedilir. İdari vesayet merkezi yonetimi, yerel yonetimler uzerinde denetim yetkisine sahiptir.
Başka bir tanınma gore de, idari vesayet; “uniter devleti korumak ve kamu hizmetlerinin tum ulkede en iyi ve dengeli bicimde yerine getirilmesi icin merkezi yonetim organlarının -kanunların verdiği yetki dahilinde- yerel yonetimler ve hizmet yerinden yonetim kuruluşlarının organları ve işlemleri uzerindeki denetim yetkisi”dir.
[h=3]İdari Vesayetin Ozellikleri [/h]
“İdari vesayet” yetkisi, istisnai bir yetkidir. İdari bir denetim şeklidir. Bu sebeple ancak idari makamlar tarafından icra edilebilir.
Hukukun genel bir ilkesi olarak istisnai yetkiler, dar yoruma tabi tutulur. İdari vesayet de, dar yoruma tabi tutulan bir yetkidir.
Devlet menfaatlerini, birliğini, kamu hizmetlerinin ahengini ve tutarlılığını sağlamak ve korumak amacıyla uygulanır.
İdari vesayetin konusu kanuna dayanır ve kanunla sınırlıdır.
Merkezdeki bir organ, makam veya merkeze bağlı bir memura kanunla tanındığı ve merkeze ait bir yetki olduğu icin hiyerarşik tabaka ve dereceler icinde kullanılmaz.
İdari vesayet; yerel yonetim birimlerinin kararları, işlem ve eylemleri, organları ve personelleri uzerinde kullanılır.
Kanunda belirtilen “bozma, onama, erteleme ve değiştirerek onama” gibi sınırlı yetkiler icerir.
[h=4]Hiyerarşi Denetimi Nedir? [/h]Hiyerarşi Denetimi, idari vesayet denetimini tamamlayıcı denetim mekanizmasıdır. Genel idare sınıfı icerisinde yer alan merkezi yonetim ile taşra teşkilatı arasında bağ kuran bir denetim mekanizmasıdır. Kamu kurumlarında yetki ve gorevler acısından “amir-memur” şeklinde yapılan teşkilatlanmalar, hiyerarşik bir yapı ortaya cıkarmaktadır. Bu yapıda amirlerin, memurları veya ustlerin, astları denetlemesine “hiyerarşik denetim” adı verilir. Ustler; hukuka uygunluk, hukumet politikaları, verimlilik, ekonomiklik, etkililik, yerindelik, kalkınma planlarındaki hedef ve ilkeler yonunden astları uzerinde denetim yetkisine sahiptir. Astların sicilleri, atamaları, kademe yukseltme işlemleri, disiplin uygulamaları ve gorev yerini değiştirme işlemleri gibi uygulamalarda, ustlerin, “hiyerarşik” bakımdan yetkileri vardır.
[h=4]İdari Vesayet ile Hiyerarşik Denetim Arasındaki Farklar Nelerdir?[/h]
İdari vesayet “istisnai”; hiyerarşik denetim “genel” bir yetkidir.
İdari vesayet “dar”; hiyerarşik denetim “geniş” olarak yorumlanır.
İdari vesayette emir ve talimat verme yetkisi yoktur; hiyerarşik denetimde bu yetki verilmiştir.
İdari vesayet denetiminde, merkezden yonetim ve yerel yonetim birimi olmak uzere iki ayrı kamu tuzel kişiliği soz konusudur. Hiyerarşik denetimde ise, tek bir tuzel kişilik icerisindeki ast-ust ilişkisidir. Denetimi yapan ust ile denetlenen ast, aynı kuruluş icindedir.
İdari vesayet, merkezin kanundan doğan sınırlı bir yetkisidir ve belli işlemlere aittir. Hiyerarşik denetim, sınırlı ve belli olmayan geniş bir yetkidir; bir kanun olmasa bile uygulanabilen mevcut bir yetkidir.
İdari vesayette karar tasdik edilmiş olsa bile tasdik işleminin unsuru olmadığı icin işlemden cıkan uyuşmazlık yerel yonetim birimine aittir. Hiyerarşik denetimde tek karar olduğu icin karardan cıkan butun uyuşmazlıklardan doğan sorunlar devlet kişiliğine aittir.
Mali sorumluluk, idari vesayet denetiminde yerel yonetim birimine; hiyerarşik denetimde devlet hazinesine aittir.
İdari vesayet yetkisinin kullanımında sadece hukuka uygunluk; hiyerarşi denetiminde hem hukuka uygunluk hem de yerindelik denetimi aranır.
İdari vesayete tabi birimler idari yargıya başvurabilir; hiyerarşi denetim yetkisinin kullanılması sonucu astlara yargıya başvurma hakları verilmemiştir.
[h=4]Vesayet Denetimi Hakkında Kısa Notlar [/h]
Merkezi yonetimin yerel yonetimler uzerindeki vesayet denetimi aynı ağırlıkta değildir. Bu denetim ceşitli şekillerde kendini gosterebilir.
Koy yonetimleri uzerindeki vesayet denetimi diğer yerel yonetimlere nazaran daha azdır.
Belediye yonetimleri daha geniş bir vesayet denetimi altına alınmıştır. Belediye meclisi kararlarının bir kısmı, butceleri ve kadroları vesayet makamlarının tasdikine tabidir.
İl Ozel İdareleri uzerindeki vesayet denetimi daha ağırdır.
İl encumeninin başkanı validir. Valinin, il genel meclisinin butun kararlarına itiraz etme hakkı vardır.
İl Ozel İdarelerinin butceleri ve kadroları, belediye yonetimlerinde olduğu gibi merkezi yonetim onayına tabidir.
Merkezi yonetim; sorumlu olduğu gorev ve hizmetleri yerine getirebilmek icin coğrafik durum, ekonomik şartlar ve kamu hizmetlerinin gereklerine gore il, ilce ve bucak şeklinde teşkilatlanır.
Merkezi yonetimin temel taşra birimi illerdir. Bakanlıklar, hemen hemen her ilde hizmet birimleri ve bazı bolge kuruluşları oluşturur. İller, bu acıdan merkezi yonetimin kucultulmuş bir bicimidir.
Bakanlıklar, kuruluş amacları ve gorevleri doğrultusunda taşrada şu kurumlarla orgutlenir; valiye bağlı il kurumları, kaymakama bağlı ilce kurumları, merkeze bağlı taşra kurumları...
Vesayet denetimi, devlet kurumlarının merkez ve taşra teşkilatları arasındaki denetim mekanizmasıdır. Kanunda ongorulen denetim yetkisinin kullanılmasıdır. Vesayet denetimi; kamu kurumlarının merkez ve taşra teşkilatları arasındaki hiyerarşinin bir gereği olarak merkezin, taşrayı denetleme yetkisidir. Yerel idareler, verimli ve etkin hizmet beklenen kuruluşlardır. Hizmetlerdeki verimlilik icin ozerk bir yapıya ihtiyacları vardır; ancak bu ozerklik merkezi idareden tamamen bağımsız olma yetkisi vermez. Yerel teşkilatların merkezi yonetimin denetimi altında tutulması işlemlerini kapsayan denetim mekanizması genel olarak “vesayet denetimi” olarak adlandırılır. Amac, merkez ve mahalli teşkilatlar arasında “idari butunluk” ve “uyum” sağlamaktır. İdarenin butunluğu uygulamaları, genellikle uniter (tekci) devletlerde gorulur. Makalemizde; bu denetim mekanizmanın ceşitlerini ve ozelliklerini irdeledik.
[h=3]Tanım [/h]Vesayet denetimi, merkezi idarenin, yerinden yonetim kuruluşlarının “sınırlı olarak” denetlenmesi işlemlerini icerir. Anayasadaki vesayet denetimi tanımı ise şoyledir; “merkezî idare, mahallî idareler uzerinde, mahallî hizmetlerin idarenin butunluğu ilkesine uygun şekilde yurutulmesi, kamu gorevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahallî ihtiyacların gereği gibi karşılanması amacıyla kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idarî vesayet yetkisine sahiptir”.
Yerel yonetimler, onemi her gecen gun artan teşkilatlardır. Merkezi yonetimin yerel teşkilatlar uzerindeki denetim yetkisi ise sınırlıdır. Bu yetki, “yapılan işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi” şeklinde dar bir cercevede verilmiştir. Anayasadaki “idarenin butunluğunun vesayet yoluyla sağlanması” şeklindeki ifade, vesayet makamlarının yerel idarelerin kararlarını yargıya taşınması şekline donuşmuştur.
Anayasanın 127. maddesinde duzenlenen vesayet denetimine tabi taşra birimleri; yerel yonetimler, il ozel idareleri, belediyeler ve koyler şeklinde sıralanmıştır. Bu birimler uzerinde merkezi yontemin “vesayet denetimi” yetkisi vardır.
[h=3]Vesayet Denetimi Yetkileri [/h]Vesayet denetiminin kişiler ve işlemler uzerinde yetkileri ve denetime tabi olmayan yetkileri de şoyledir;
Kişiler uzerindeki yetkileri: Mahalli idare ve meslek kuruluşları organlarının gecici olarak gorevden uzaklaştırılması yetkisi vardır. Hukuka gore, kişiler uzerinde vesayet yetkisi sınırlıdır. Anayasa, yerel idare birimlerinin merkezi idare tarafından secilmesine ve gorevden alınmasına olanak vermiyor. Anayasanın ilgili maddesine gore, “mahalli idarelerin secilmiş organlarının, organlık sıfatını kazanmalarına ilişkin itirazın cozumu ve kaybetmeleri konusundaki denetim yargı yolu ile gercekleşir” ifadesi yer alır. Aynı maddeye gore, merkezi yonetime yerel birimler uzerinde “gecici gorevden uzaklaştırma” yetkisi verilmiştir.
İşlemler uzerindeki yetkileri: İptal, onama, erteleme, duzeltme, kararların yeniden goruşulmesi talebi ve yargıya başvurma yetkisi verilmiştir. “İptal etme” ve “onama” yetkilerinin kullanılabilmesi icin bu yetkilerin kanunla acıkca vesayet makamına verilmesi şartı aranır. Merkezi yonetim “kararın yeniden goruşulmesini isteme” yetkisine de sahiptir. Vesayet makamına ayrıca, yaptığı işlemler hakkında “yargıya başvurma” yetkisi de verilmiştir. Kararın uygulanmasını durdurmak icin “erteleme” talep edebilen vesayet makamı, istisnai bir karar olarak değiştirerek onama yetkisini iceren “değiştirme” de isteyebilir. Vesayete tabi makam, işlemden once vesayet makamından izin alabilir.
Vesayet denetiminin icermediği yetkiler: Kanunda ongorulen sınırlı bir yetki olan vesayet yetkisini kullanabilen vesayet makamının ikame yetkisi yoktur. Yani yerinden yonetim birimi yerine gecemez, adına işlem yapamaz. Ayrıca yerel birimlere emir ve talimat verme yetkisi de yoktur.
[h=3]İdari Vesayet Nedir? [/h]İdari vesayet, “yonetsel vesayet” olarak da bilinir. Ozellikle uniter yapılı devletlerde genel idare (merkez) sınıfı ile yerinden yonetim (mahalli) alanı arasında idari acıdan butunluk sağlamayı amaclayan denetim mekanizmasıdır. İdari vesayet, “idarenin butunluğu” ilkesi ile doğrudan bağlantılıdır. Merkezi yonetim, taşra teşkilatları ve yerinden yonetim mekanizmaları arasında bağlantı kuran denetim şeklidir. İdare hukukunda onemli bir yeri olan idari vesayetten Anayasa'nın 127. maddesinde bahsedilir. İdari vesayet merkezi yonetimi, yerel yonetimler uzerinde denetim yetkisine sahiptir.
Başka bir tanınma gore de, idari vesayet; “uniter devleti korumak ve kamu hizmetlerinin tum ulkede en iyi ve dengeli bicimde yerine getirilmesi icin merkezi yonetim organlarının -kanunların verdiği yetki dahilinde- yerel yonetimler ve hizmet yerinden yonetim kuruluşlarının organları ve işlemleri uzerindeki denetim yetkisi”dir.
[h=3]İdari Vesayetin Ozellikleri [/h]
“İdari vesayet” yetkisi, istisnai bir yetkidir. İdari bir denetim şeklidir. Bu sebeple ancak idari makamlar tarafından icra edilebilir.
Hukukun genel bir ilkesi olarak istisnai yetkiler, dar yoruma tabi tutulur. İdari vesayet de, dar yoruma tabi tutulan bir yetkidir.
Devlet menfaatlerini, birliğini, kamu hizmetlerinin ahengini ve tutarlılığını sağlamak ve korumak amacıyla uygulanır.
İdari vesayetin konusu kanuna dayanır ve kanunla sınırlıdır.
Merkezdeki bir organ, makam veya merkeze bağlı bir memura kanunla tanındığı ve merkeze ait bir yetki olduğu icin hiyerarşik tabaka ve dereceler icinde kullanılmaz.
İdari vesayet; yerel yonetim birimlerinin kararları, işlem ve eylemleri, organları ve personelleri uzerinde kullanılır.
Kanunda belirtilen “bozma, onama, erteleme ve değiştirerek onama” gibi sınırlı yetkiler icerir.
[h=4]Hiyerarşi Denetimi Nedir? [/h]Hiyerarşi Denetimi, idari vesayet denetimini tamamlayıcı denetim mekanizmasıdır. Genel idare sınıfı icerisinde yer alan merkezi yonetim ile taşra teşkilatı arasında bağ kuran bir denetim mekanizmasıdır. Kamu kurumlarında yetki ve gorevler acısından “amir-memur” şeklinde yapılan teşkilatlanmalar, hiyerarşik bir yapı ortaya cıkarmaktadır. Bu yapıda amirlerin, memurları veya ustlerin, astları denetlemesine “hiyerarşik denetim” adı verilir. Ustler; hukuka uygunluk, hukumet politikaları, verimlilik, ekonomiklik, etkililik, yerindelik, kalkınma planlarındaki hedef ve ilkeler yonunden astları uzerinde denetim yetkisine sahiptir. Astların sicilleri, atamaları, kademe yukseltme işlemleri, disiplin uygulamaları ve gorev yerini değiştirme işlemleri gibi uygulamalarda, ustlerin, “hiyerarşik” bakımdan yetkileri vardır.
[h=4]İdari Vesayet ile Hiyerarşik Denetim Arasındaki Farklar Nelerdir?[/h]
İdari vesayet “istisnai”; hiyerarşik denetim “genel” bir yetkidir.
İdari vesayet “dar”; hiyerarşik denetim “geniş” olarak yorumlanır.
İdari vesayette emir ve talimat verme yetkisi yoktur; hiyerarşik denetimde bu yetki verilmiştir.
İdari vesayet denetiminde, merkezden yonetim ve yerel yonetim birimi olmak uzere iki ayrı kamu tuzel kişiliği soz konusudur. Hiyerarşik denetimde ise, tek bir tuzel kişilik icerisindeki ast-ust ilişkisidir. Denetimi yapan ust ile denetlenen ast, aynı kuruluş icindedir.
İdari vesayet, merkezin kanundan doğan sınırlı bir yetkisidir ve belli işlemlere aittir. Hiyerarşik denetim, sınırlı ve belli olmayan geniş bir yetkidir; bir kanun olmasa bile uygulanabilen mevcut bir yetkidir.
İdari vesayette karar tasdik edilmiş olsa bile tasdik işleminin unsuru olmadığı icin işlemden cıkan uyuşmazlık yerel yonetim birimine aittir. Hiyerarşik denetimde tek karar olduğu icin karardan cıkan butun uyuşmazlıklardan doğan sorunlar devlet kişiliğine aittir.
Mali sorumluluk, idari vesayet denetiminde yerel yonetim birimine; hiyerarşik denetimde devlet hazinesine aittir.
İdari vesayet yetkisinin kullanımında sadece hukuka uygunluk; hiyerarşi denetiminde hem hukuka uygunluk hem de yerindelik denetimi aranır.
İdari vesayete tabi birimler idari yargıya başvurabilir; hiyerarşi denetim yetkisinin kullanılması sonucu astlara yargıya başvurma hakları verilmemiştir.
[h=4]Vesayet Denetimi Hakkında Kısa Notlar [/h]
Merkezi yonetimin yerel yonetimler uzerindeki vesayet denetimi aynı ağırlıkta değildir. Bu denetim ceşitli şekillerde kendini gosterebilir.
Koy yonetimleri uzerindeki vesayet denetimi diğer yerel yonetimlere nazaran daha azdır.
Belediye yonetimleri daha geniş bir vesayet denetimi altına alınmıştır. Belediye meclisi kararlarının bir kısmı, butceleri ve kadroları vesayet makamlarının tasdikine tabidir.
İl Ozel İdareleri uzerindeki vesayet denetimi daha ağırdır.
İl encumeninin başkanı validir. Valinin, il genel meclisinin butun kararlarına itiraz etme hakkı vardır.
İl Ozel İdarelerinin butceleri ve kadroları, belediye yonetimlerinde olduğu gibi merkezi yonetim onayına tabidir.
Merkezi yonetim; sorumlu olduğu gorev ve hizmetleri yerine getirebilmek icin coğrafik durum, ekonomik şartlar ve kamu hizmetlerinin gereklerine gore il, ilce ve bucak şeklinde teşkilatlanır.
Merkezi yonetimin temel taşra birimi illerdir. Bakanlıklar, hemen hemen her ilde hizmet birimleri ve bazı bolge kuruluşları oluşturur. İller, bu acıdan merkezi yonetimin kucultulmuş bir bicimidir.
Bakanlıklar, kuruluş amacları ve gorevleri doğrultusunda taşrada şu kurumlarla orgutlenir; valiye bağlı il kurumları, kaymakama bağlı ilce kurumları, merkeze bağlı taşra kurumları...