Biyom; yeryuzunde veya yerin altındaki bitki, hayvan ve mikrobik canlıların ceşitli etkenlere gore farklılaşan yaşam alanlarını tanımlayan terimdir.
Biyom, bir cevrebilim terimidir. “Tur toplulukları birliği” şeklinde tanımlanabilir. Bitki ortusu, bitki ve hayvan yaşam alanları, iklim, jeoloji, yukseklik ve yağış ile karakterize edilen bir ekosistem ve ekosistem grubudur. Buyuk ekosistem birimleridir. Canlıların yaşayabildiği alanlardaki iklim şartlarına gore farklılaşan bolgeleri ifade eder. Her biyom, her bitki ve canlı turu icin ozeldir. Başka bir ifadeyle, bitki ve hayvan ceşitleri biyomlara gore farklılaşır. O bolgeye ozgu, başka bolgelerde gorulmeyen canlı turlerinin adlandırılmasında kullanılan genel bir tanımdır. Benzer turde bitki ve hayvan turlerinin yaşadığı bolgelerdir. Bitki ve hayvan toplulukları, iklim koşullarına uygun ozellikler taşır. Turkiye, “ılıman cayır biyomu” adı verilen bolgede bulunur. Biyom bolgeleri, cevrebilimcilere gore farklılaşabiliyor. Ancak iklim, yağış, sıcaklı ve yukseklik gibi etkenlerin biyomları oluşturduğu konusunda fikir birliği var. Detaylar makalemizde…
[h=3]Tanımı [/h]Biyom, ilk olarak Amerikalı bitki ve ekoloji uzmanı Frederic Edward Clements tarafından 1916 yılında ortaya atılan bir terimdir. Canlıların yaşayabildiği alanda veya tabakada, aynı bitki ortusunun egemen olduğu bolgelere verilen bir addır. Bu bolgelerde aynı iklim koşulları hakimdir. Birbirine bitişik, benzer şekilde yayılmış yaşam alanlarıdır. Bu bolgelerde cok fazla ekosistem bulunabilir. Her biyom, bunyesinde, o bolgeye ozgu bitki ortusu ve hayvan topluluğu barındırır. Bu bolgelerdeki bitkiler ve hayvanların benzer ozellikleri vardır. Biyomlarda, daha kucuk birimlerden oluşan daha ozel organizmaların yaşadığı “yaşam cevreleri” de vardır. Biyomlardaki yaşam bicimlerini bolgede hakim olan iklim belirler.
[h=4]Biyosfer Nedir? [/h]Biyosfer, kısaca canlıların yaşayabildiği “yaşam alanı”dır. “Canlı yuzey” veya “canlı kure” olarak da bilinen bir tabakadır. Atmosfer icindeki yuksekliği 10 kilometreye kadar ulaşabilir. Bu yukseklikten daha otede canlı izine rastlanmaz. Bu tabakanın toplam kalınlığı 16 ila 20 kilometredir. Biyosfer kalınlıkları kara hayvanları icin 6,5 ila 6,8 kilometre, bitkiler icin 6,2 kilometreye kadar cıkabilir. Biyosferin en alt noktası da, canlıların yaşayabildiği denizin 5 kilometre derinliği olarak kabul edilir. Daha derinlerdeki mikrobik yaşam alanları da, son yıllarda biyom olarak değerlendirilmektedir.
[h=4]Biyom ve İklim [/h]İklim şartları, biyomdaki bitki ve hayvanların o bolgeye ozgu bicimlenmesinin ana etkenidir. İklim, bir nevi biyomlar arasındaki farkları oluşturan etkendir. Orneğin; yağmur ormanlarındaki 20 ila 30 derece arasındaki sıcaklık ve bol yağmur, bitkiler icin cok ideal bir ortam oluşturur. Normal ormanlarda ise yazın kurak, kışın soğuk hava koşullarına uygun bitki ortusu ve hayvan ceşitleri gorulur. Bitki ve hayvan toplulukları, o bolgenin iklim şartlarına uygun ozellikler barındırır. Orneğin, bazı hayvanlar kurak ormanlarda yaşayabileceği organlarla donatılmış, uygun deriyle kaplanmıştır. Bitkiler de, iklimin sağladığı koşullara uygun olarak buyur, gelişir ve yaşar. Alcak boylu bitkiler, sert ve dondurucu iklimlere uyumludur. Ortamın nemi, besin imkÂnları, toprağın yapısı gibi unsurlar, iklimden direkt ve dolaylı olarak etkilenir.
[h=4]Biyom Ceşitleri Nelerdir? [/h]Biyom, karasal ve su biyomları olmak uzere iki ana ceşit altında toplanır. Birbirine benzeyen ozelliklerdeki biyomlar da vardır. Karasal biyomlarda bitki ortuleri, su biyomlarında da tatlı ve tuzlu sular dikkate alınır.
Karasal biyom ceşitlerinin bunyesinde iklimlere şartlarına gore oluşmuş biyom bolgeleri şunlardır; Tundralar, ılıman bozkırlar, cimenli savan, ağaclı savan, kurak col, kutup colu, buz tabakası, yarı tropik nemli orman, yarı kurak col, kurakcıl fundalık ve calılık, yarı tropik kuru orman, Alp tundraları, tayga (iğne yapraklı ormanlar), kuru bozkır, Akdeniz bitki ortusudur, dağ ormanları, ılıman geniş yapraklı ormanlar, Muson ormanları, tropik yağmur ormanları, bataklık, cayırlar…
Biyosferdeki karasal ve su biyomlarının bulunduğu bolgeleri şoyle sıralayabiliriz;
[h=4]Karasal Biyomlar [/h]Ilıman Cayır Biyomu: Turkiye ’nin tamamı (Anadolu), Turkî cumhuriyetler, Avrupa ’nın doğusu, Arjantin ’in tamamı, Avustralya ’nın batısı ve ABD ’nin doğu sahillerini iceren biyomdur. Yazları sıcak ve kurak olan bolgelerde bozkır bitki ortusu gorulur. Yazları serin ve nemli havalarda ise cayırlık bitki ortusu hakimdir. Ormanlarında kucuk ve hızlı hareket eden hayvan turleri bulunur. Kucuk kuşlar, geyikler, yer sincapları ve kanguru gibi hayvanların gorulduğu biyomdur.
Kutup biyomu: Antarktika ve Gronland ’ı da iceren kutup bolgeleridir. Sıcaklık yılın her doneminde son derece duşuktur. Yağışlar yetersizdir. Bu sebeple belirgin bir bitki ortusu yoktur. Kurklu ve soğuk hava şartlarına uyumlu hayvan toplulukları bulunur. Kutup ayıları, penguenler, foklar gibi hayvanlar, kutup biyomlarına uygun donanımlar taşır.
Col biyomu: Amerika Birleşik Devletleri ’nin (ABD) orta bolgeleri, Avustralya ’nın orta bolgeleri, Afrika ’nın kuzeyi, Arap Yarımadası ’nın batısı, İran ’ın orta bolgeleri col biyomlarının bulunduğu bolgelerdir. Aşırı sıcaklıklar gorulur. Bu sebeple belirgin ve duzenli bir bitki ortusu yoktur. Bitkiler, su kaynaklarına ulaşabilen uzun kokludur. Su depolayan kaktusler, bu bolgelerin en onemli bitkileri olarak bilinir. Hayvan turleri de, col şartlarına uygun olarak acık renkli, susuzluğa dayanıklı, su depolayabilen ozelliktedir. Surungenler, yaygın olarak gorulur. Akrepler, kertenkeleler, yılanlar, orumcekler, fareler, akbabalar ve develer, col biyomlarında yaşayabilen ozellikteki hayvan turleridir. Buyuk Sahra Colu, Gobi Colu, Kalahari Colu gibi bolgeler ornek verilebilir.
Tropikal yağmur ormanları biyomu: Amazon, Kongo ve Endonezya adalarında gorulen Ekvator ’a yakın bolgelerin bulunduğu bir biyom ceşididir. Ağaclar sık ve geniş yapraklıdır. Yıl boyu yaprak dokmez. Ormanların ust kesimlerinde yağmur isteği fazla olan bitkiler gorulur. Alt kesimlerde de ışığa daha az ihtiyac duyan bitki turlerine rastlanır. Canlı turleri cok fazladır. Duzenli ve yağmurlu bir iklim hakimdir. Hava sıcaklıkları 20 ila 30 derece arasında değişir. Yaşam turleri icin ideal bir ortam sunar. Hızlı ve hareketli hayvan turleri vardır. Maymunlar, şempanzeler, orangutan, kaplanlar, yılan turleri, başka bolgelerde gorulmeyen kuş ve kelebek turlerine rastlanabilir.
Savan biyomu: Avustralya ’nın guney doğusu, Brezilya ’nın guneyi, Afrika ’nın doğusu ve batısını iceren bolgelerdir. Uzun boylu otlar ve calılıklar gorulur. Seyrek ağaclar vardır. Akasya ve baobap gibi ağac turleri gorulur. Hızlı ve uzun boylu hayvan turleri ağırlıktadır. Cita, sırtlan, aslan, leopar, zebra, zurafa, timsah, babun, devekuşu gibi hayvan turlerinin sık gorulduğu yaşam alanlarıdır.
Tundra biyomu: Rusya ’nın kuzey bolgeleri, Alaska ’nın kuzeyi, Kanada ’nın kuzeyi ve İskandinav Yarımadası ’nın kuzeyini iceren bolgelerdir. Soğuk iklim şartlarına dayanıklı bitki ortusu vardır. Kara yosunları ve likenler, bu bitkilere ornek olarak verilebilir. Kış uykusuna yatan kalın kurklu hayvan toplulukları gorulur. Soğuk iklimlere dayanıklı kutup ayıları, kutup tilkisi ve ren geyikleri bu bolgelerde gorulen hayvan turlerine ornektir.
İğne yapraklı orman biyomu: Doğu Avrupa ’nın soğuk bolgeleri, İskandinav Yarımadası ’nın guneyi, Kanada ’nın guneyi, Alaska ’nın guneyi ve Sibirya ’nın guneyi iğne yapraklı ormanların yaygın olarak gorulduğu bolgelerdir. Bu bolgelerde iklimler arası sıcaklık farkları fazladır. Kış mevsimleri daha uzun surer. Bu sebeple bitkilerin tohumlanma sureleri kısadır. Soğuğa dayanıklı hayvan toplulukları gorulur. Ayılar, kurtlar, geyikler, kostebek, su samurları ve kunduzların yaşadığı bolgelerdir.
Yapraklarını doken orman biyomu: Cin ’in tamamı, Kanada ’nın batı bolgeleri, Avrupa ’nın orta ve batı bolgeleri ve Avustralya ’nın doğusundaki ılıman kuşaklarda gorulur. Ağaclar, geniş ve iğne yapraklıdır. Geniş yapraklı ağaclar sonbaharda yaprak doker. Farklı hayvan turlerini barındırır. Buyuk kuşlar, ilginc bocekler, sincaplar ve samurlar gibi evcilleştirilemeyen hayvanların sık gorulduğu bolgelerdir.
Calılık biyomu: Guney Afrika Cape Town (Kap) bolgesi, Akdeniz ’e kıyısı olan bolgeler, Avustralya ’nın guney batısı, ABD ’nin Kaliforniya eyaleti, Orta Şili ve cevresindeki bolgeleri icerir. Kısa ve kokleri uzun, yaprak dokmeyen bitkiler bulunur. Maki, meşe ve garig turu bitkiler ornek olarak verilebilir. Dağ kecileri, cakallar, tavşan turleri ve calıkuşları gibi hayvanların yaşayabildiği bolgelerdir.
Dağ biyomu: Himalaya Dağları, Alp Dağları, And Dağları, Kafkas Dağları ve kayalık alanları iceren yuksek kesimlerdeki bolgelerdir. Duşuk sıcaklıklar ve engebeli ve eğimli araziler gorulur. Bu sebeple seyrek bitki ortusu vardır. Cayırlar ve iğne yapraklı ağaclar gorulur. Tibet okuzu ve kartallar gibi yırtıcı kuşların sık gorulduğu biyom turudur.
[h=4]Su Biyomları [/h]Su biyomları, tatlı ve tuzlu su iceriklerine gore ayrılır. Gol biyomları (tatlı su) ve akarsu biyomları (tatlı su), okyanus biyomları (tuzlu su) ve deniz biyomları (tuzlu su) olarak sınıflandırılır.
Tuzlu su biyomları (Deniz ve okyanuslar): Tuzlu sulardaki canlı yaşamları, suyun sıcaklığı, tuz ve oksijen oranı, besin kaynakları ve suyun derinliği ve hareketliliğine bağlı olarak değişir. Yuzeyden 200 metre derinliğe kadar olan kıta sahanlığı alanlarında canlı yaşamı ve biyoceşitlilik daha fazladır. Tropikal kesimlerdeki tuzlu sularda, besin kaynaklarının sınırlı olması sebebiyle canlı sayısı azdır; ancak biyoceşitlilik bakımından zengin sulardır. Canlı turunun az olduğu soğuk tuzlu sular ise, besin maddeleri ve oksijen bakımından zengin olduğu icin canlı sayısı fazla gorulur. Deniz yosunları ve deniz sarmaşığı gibi bitki turlerine rastlanır. Yunuslar, balinalar, ahtapotlar, midyeler ve yengeclerin yaşam alanlarıdır.
Tatlı su biyomları (Goller, akarsular): Goller, akarsular, halicler, bataklıklar gibi su alanlarını icerir. Tatlı su biyomlardaki canlı turleri suyun sıcaklığı ile doğrudan bağlantılıdır. Soğuk bolgelerde iğne yapraklı bitkiler ve kalın derili ve cok yağlı hayvanlar gorulurken; sıcak bolgelerde geniş yapraklı bitkiler ve ince derili ve az yağlı hayvanlar gorulur. Akarsularda, geniş ve akış hızı yavaş bolgelerde canlı turu daha fazladır. Alabalık, sazan, somon ve yumuşakcalar gibi hayvan turlerinin gorulduğu sulardır. Sazlık ve yosun gibi bitkiler de akarsularda gorulen bitki ceşitlerindendir. Gollerde ise, besin kaynaklarının yoğunluğuna gore canlı turleri ve ceşitliliği değişir. Gollerin sığ kesimleri canlı bakımından zengindir. Kurbağa, solucan, sazan ve su yılanları gorulur. Su kamışı ve nilufer gibi bitki turlerinin sık rastlandığı sulardır.
[h=4]Diğer Biyomlar [/h]Endolitik biyomlar: Son yıllarda keşfedilen bir yaşam alanını ifade eder. Kaya gozenekleri ve catlaklar gibi ortamlardaki mikroskobik yaşamı ifade eden biyom alanına verilen isimdir. Yeryuzunun kilometrelerce derinliğinde bulunan yaşam alanlarını da icerir.
Antropojenik biyomlar: Tarım, insan yerleşimleri, şehirleşme, ormancılık ve diğer arazi kullanımlarını iceren ekosistemlerle doğrudan etkileşimde olan karasal biyosferin alternatif bir gorunumudur. Yerleşim alanları, meralar, ekim alanları gibi alanları icerir.
Dermal biyom: İnsan ve hayvanlar uzerinde yaşayan mikrobik canlıların yaşadığı ekosistemleri ifade eder. Proteinler, yağ bezleri, sac, cilt ve ter bezleri gibi bolgelerle ilişkili mikrobik canlıları icerir.
Benzer biyomlar: Aynı enlemlerde bulunan biyomlar, benzer biyomlardır. İğne yapraklı kuzey ormanlarında (tayga, tundra) gorulur. Enlem ve yukseklikteki benzerlikler, biyomların oluşumuna etkileyen faktorlerdir. Bir dağın zirvesinde daha soğuk ve sert iklim şartları hakimdir. Eteklerinde ise daha ılıman hava şartları gorulur. Bu sebeple dağın zirvesinde ve eteklerinde farklı yaşam turleri, farklı bitki ortuleri gorulebilir.
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]Cevre bilimciler ve jeologlar tarafından farklı yıllarda farklı biyom tanımları yapılmış; biyom bolgeleri de farklı olarak sınıflandırılmıştır.
Tropikal yağmur ormanları ile iğne yapraklı ormanların iklimleri birbirinden cok farklıdır ve bu ormanların yapısı iklimlerine bağlıdır.
Yeryuzundeki canlı turlerinin yuzde 50 ila 70 ’i tropikal yağmur ormanlarında yaşar ve dunyanın oksijen ihtiyacının yuzde 50 ’si bu bolgelerden karşılanır.
Biyomları ve doğal olarak biyoceşitliliği olumsuz etkileyen en onemli faktorler; sanayileşme, bolgedeki insan nufusu, cevre kirliliği ve bilincsiz avlanma gibi “insan” odaklı faktorlerdir.
Jeolojik sureclerde kıtaların birbirine yaklaşması veya uzaklaşması hayvan goclerine, bir arada bulunmayan canlılar arasında etkileşime yol acmıştır.
Biyomların oluşmasında en onemli etken yağış ve sıcaklıktır. Bu faktorlere gore bitkilerin ve hayvanların turleri farklılaşır.
Kuresel iklim değişiklikleri, biyomları doğrudan etkilemiş; canlı turlerinin yok olmasına veya goc etmelerine yol acmıştır.
Bazı biyomlar, diğer biyomlardan net bir şekilde ayrılamaz, ic icedir.
Bir su birikintisi ekosistem, Pasifik Okyanusu biyom olarak değerlendirilir.
Ekolojistler, belirli bir bitki ve hayvan turunu incelediğinde dolaylı olarak biyomunu da incelemiş olur ve topluluktaki rolunu anlamaya calışırlar.
Dunya yuzeyinin ve derinliğinin her bir santimi, bir veya daha fazla biyomun bir parcasıdır.
Biyom, bir cevrebilim terimidir. “Tur toplulukları birliği” şeklinde tanımlanabilir. Bitki ortusu, bitki ve hayvan yaşam alanları, iklim, jeoloji, yukseklik ve yağış ile karakterize edilen bir ekosistem ve ekosistem grubudur. Buyuk ekosistem birimleridir. Canlıların yaşayabildiği alanlardaki iklim şartlarına gore farklılaşan bolgeleri ifade eder. Her biyom, her bitki ve canlı turu icin ozeldir. Başka bir ifadeyle, bitki ve hayvan ceşitleri biyomlara gore farklılaşır. O bolgeye ozgu, başka bolgelerde gorulmeyen canlı turlerinin adlandırılmasında kullanılan genel bir tanımdır. Benzer turde bitki ve hayvan turlerinin yaşadığı bolgelerdir. Bitki ve hayvan toplulukları, iklim koşullarına uygun ozellikler taşır. Turkiye, “ılıman cayır biyomu” adı verilen bolgede bulunur. Biyom bolgeleri, cevrebilimcilere gore farklılaşabiliyor. Ancak iklim, yağış, sıcaklı ve yukseklik gibi etkenlerin biyomları oluşturduğu konusunda fikir birliği var. Detaylar makalemizde… [h=3]Tanımı [/h]Biyom, ilk olarak Amerikalı bitki ve ekoloji uzmanı Frederic Edward Clements tarafından 1916 yılında ortaya atılan bir terimdir. Canlıların yaşayabildiği alanda veya tabakada, aynı bitki ortusunun egemen olduğu bolgelere verilen bir addır. Bu bolgelerde aynı iklim koşulları hakimdir. Birbirine bitişik, benzer şekilde yayılmış yaşam alanlarıdır. Bu bolgelerde cok fazla ekosistem bulunabilir. Her biyom, bunyesinde, o bolgeye ozgu bitki ortusu ve hayvan topluluğu barındırır. Bu bolgelerdeki bitkiler ve hayvanların benzer ozellikleri vardır. Biyomlarda, daha kucuk birimlerden oluşan daha ozel organizmaların yaşadığı “yaşam cevreleri” de vardır. Biyomlardaki yaşam bicimlerini bolgede hakim olan iklim belirler.
[h=4]Biyosfer Nedir? [/h]Biyosfer, kısaca canlıların yaşayabildiği “yaşam alanı”dır. “Canlı yuzey” veya “canlı kure” olarak da bilinen bir tabakadır. Atmosfer icindeki yuksekliği 10 kilometreye kadar ulaşabilir. Bu yukseklikten daha otede canlı izine rastlanmaz. Bu tabakanın toplam kalınlığı 16 ila 20 kilometredir. Biyosfer kalınlıkları kara hayvanları icin 6,5 ila 6,8 kilometre, bitkiler icin 6,2 kilometreye kadar cıkabilir. Biyosferin en alt noktası da, canlıların yaşayabildiği denizin 5 kilometre derinliği olarak kabul edilir. Daha derinlerdeki mikrobik yaşam alanları da, son yıllarda biyom olarak değerlendirilmektedir.
[h=4]Biyom ve İklim [/h]İklim şartları, biyomdaki bitki ve hayvanların o bolgeye ozgu bicimlenmesinin ana etkenidir. İklim, bir nevi biyomlar arasındaki farkları oluşturan etkendir. Orneğin; yağmur ormanlarındaki 20 ila 30 derece arasındaki sıcaklık ve bol yağmur, bitkiler icin cok ideal bir ortam oluşturur. Normal ormanlarda ise yazın kurak, kışın soğuk hava koşullarına uygun bitki ortusu ve hayvan ceşitleri gorulur. Bitki ve hayvan toplulukları, o bolgenin iklim şartlarına uygun ozellikler barındırır. Orneğin, bazı hayvanlar kurak ormanlarda yaşayabileceği organlarla donatılmış, uygun deriyle kaplanmıştır. Bitkiler de, iklimin sağladığı koşullara uygun olarak buyur, gelişir ve yaşar. Alcak boylu bitkiler, sert ve dondurucu iklimlere uyumludur. Ortamın nemi, besin imkÂnları, toprağın yapısı gibi unsurlar, iklimden direkt ve dolaylı olarak etkilenir.
[h=4]Biyom Ceşitleri Nelerdir? [/h]Biyom, karasal ve su biyomları olmak uzere iki ana ceşit altında toplanır. Birbirine benzeyen ozelliklerdeki biyomlar da vardır. Karasal biyomlarda bitki ortuleri, su biyomlarında da tatlı ve tuzlu sular dikkate alınır.
Karasal biyom ceşitlerinin bunyesinde iklimlere şartlarına gore oluşmuş biyom bolgeleri şunlardır; Tundralar, ılıman bozkırlar, cimenli savan, ağaclı savan, kurak col, kutup colu, buz tabakası, yarı tropik nemli orman, yarı kurak col, kurakcıl fundalık ve calılık, yarı tropik kuru orman, Alp tundraları, tayga (iğne yapraklı ormanlar), kuru bozkır, Akdeniz bitki ortusudur, dağ ormanları, ılıman geniş yapraklı ormanlar, Muson ormanları, tropik yağmur ormanları, bataklık, cayırlar…
Biyosferdeki karasal ve su biyomlarının bulunduğu bolgeleri şoyle sıralayabiliriz;
[h=4]Karasal Biyomlar [/h]Ilıman Cayır Biyomu: Turkiye ’nin tamamı (Anadolu), Turkî cumhuriyetler, Avrupa ’nın doğusu, Arjantin ’in tamamı, Avustralya ’nın batısı ve ABD ’nin doğu sahillerini iceren biyomdur. Yazları sıcak ve kurak olan bolgelerde bozkır bitki ortusu gorulur. Yazları serin ve nemli havalarda ise cayırlık bitki ortusu hakimdir. Ormanlarında kucuk ve hızlı hareket eden hayvan turleri bulunur. Kucuk kuşlar, geyikler, yer sincapları ve kanguru gibi hayvanların gorulduğu biyomdur.
Kutup biyomu: Antarktika ve Gronland ’ı da iceren kutup bolgeleridir. Sıcaklık yılın her doneminde son derece duşuktur. Yağışlar yetersizdir. Bu sebeple belirgin bir bitki ortusu yoktur. Kurklu ve soğuk hava şartlarına uyumlu hayvan toplulukları bulunur. Kutup ayıları, penguenler, foklar gibi hayvanlar, kutup biyomlarına uygun donanımlar taşır.
Col biyomu: Amerika Birleşik Devletleri ’nin (ABD) orta bolgeleri, Avustralya ’nın orta bolgeleri, Afrika ’nın kuzeyi, Arap Yarımadası ’nın batısı, İran ’ın orta bolgeleri col biyomlarının bulunduğu bolgelerdir. Aşırı sıcaklıklar gorulur. Bu sebeple belirgin ve duzenli bir bitki ortusu yoktur. Bitkiler, su kaynaklarına ulaşabilen uzun kokludur. Su depolayan kaktusler, bu bolgelerin en onemli bitkileri olarak bilinir. Hayvan turleri de, col şartlarına uygun olarak acık renkli, susuzluğa dayanıklı, su depolayabilen ozelliktedir. Surungenler, yaygın olarak gorulur. Akrepler, kertenkeleler, yılanlar, orumcekler, fareler, akbabalar ve develer, col biyomlarında yaşayabilen ozellikteki hayvan turleridir. Buyuk Sahra Colu, Gobi Colu, Kalahari Colu gibi bolgeler ornek verilebilir.
Tropikal yağmur ormanları biyomu: Amazon, Kongo ve Endonezya adalarında gorulen Ekvator ’a yakın bolgelerin bulunduğu bir biyom ceşididir. Ağaclar sık ve geniş yapraklıdır. Yıl boyu yaprak dokmez. Ormanların ust kesimlerinde yağmur isteği fazla olan bitkiler gorulur. Alt kesimlerde de ışığa daha az ihtiyac duyan bitki turlerine rastlanır. Canlı turleri cok fazladır. Duzenli ve yağmurlu bir iklim hakimdir. Hava sıcaklıkları 20 ila 30 derece arasında değişir. Yaşam turleri icin ideal bir ortam sunar. Hızlı ve hareketli hayvan turleri vardır. Maymunlar, şempanzeler, orangutan, kaplanlar, yılan turleri, başka bolgelerde gorulmeyen kuş ve kelebek turlerine rastlanabilir.
Savan biyomu: Avustralya ’nın guney doğusu, Brezilya ’nın guneyi, Afrika ’nın doğusu ve batısını iceren bolgelerdir. Uzun boylu otlar ve calılıklar gorulur. Seyrek ağaclar vardır. Akasya ve baobap gibi ağac turleri gorulur. Hızlı ve uzun boylu hayvan turleri ağırlıktadır. Cita, sırtlan, aslan, leopar, zebra, zurafa, timsah, babun, devekuşu gibi hayvan turlerinin sık gorulduğu yaşam alanlarıdır.
Tundra biyomu: Rusya ’nın kuzey bolgeleri, Alaska ’nın kuzeyi, Kanada ’nın kuzeyi ve İskandinav Yarımadası ’nın kuzeyini iceren bolgelerdir. Soğuk iklim şartlarına dayanıklı bitki ortusu vardır. Kara yosunları ve likenler, bu bitkilere ornek olarak verilebilir. Kış uykusuna yatan kalın kurklu hayvan toplulukları gorulur. Soğuk iklimlere dayanıklı kutup ayıları, kutup tilkisi ve ren geyikleri bu bolgelerde gorulen hayvan turlerine ornektir.
İğne yapraklı orman biyomu: Doğu Avrupa ’nın soğuk bolgeleri, İskandinav Yarımadası ’nın guneyi, Kanada ’nın guneyi, Alaska ’nın guneyi ve Sibirya ’nın guneyi iğne yapraklı ormanların yaygın olarak gorulduğu bolgelerdir. Bu bolgelerde iklimler arası sıcaklık farkları fazladır. Kış mevsimleri daha uzun surer. Bu sebeple bitkilerin tohumlanma sureleri kısadır. Soğuğa dayanıklı hayvan toplulukları gorulur. Ayılar, kurtlar, geyikler, kostebek, su samurları ve kunduzların yaşadığı bolgelerdir.
Yapraklarını doken orman biyomu: Cin ’in tamamı, Kanada ’nın batı bolgeleri, Avrupa ’nın orta ve batı bolgeleri ve Avustralya ’nın doğusundaki ılıman kuşaklarda gorulur. Ağaclar, geniş ve iğne yapraklıdır. Geniş yapraklı ağaclar sonbaharda yaprak doker. Farklı hayvan turlerini barındırır. Buyuk kuşlar, ilginc bocekler, sincaplar ve samurlar gibi evcilleştirilemeyen hayvanların sık gorulduğu bolgelerdir.
Calılık biyomu: Guney Afrika Cape Town (Kap) bolgesi, Akdeniz ’e kıyısı olan bolgeler, Avustralya ’nın guney batısı, ABD ’nin Kaliforniya eyaleti, Orta Şili ve cevresindeki bolgeleri icerir. Kısa ve kokleri uzun, yaprak dokmeyen bitkiler bulunur. Maki, meşe ve garig turu bitkiler ornek olarak verilebilir. Dağ kecileri, cakallar, tavşan turleri ve calıkuşları gibi hayvanların yaşayabildiği bolgelerdir.
Dağ biyomu: Himalaya Dağları, Alp Dağları, And Dağları, Kafkas Dağları ve kayalık alanları iceren yuksek kesimlerdeki bolgelerdir. Duşuk sıcaklıklar ve engebeli ve eğimli araziler gorulur. Bu sebeple seyrek bitki ortusu vardır. Cayırlar ve iğne yapraklı ağaclar gorulur. Tibet okuzu ve kartallar gibi yırtıcı kuşların sık gorulduğu biyom turudur.
[h=4]Su Biyomları [/h]Su biyomları, tatlı ve tuzlu su iceriklerine gore ayrılır. Gol biyomları (tatlı su) ve akarsu biyomları (tatlı su), okyanus biyomları (tuzlu su) ve deniz biyomları (tuzlu su) olarak sınıflandırılır.
Tuzlu su biyomları (Deniz ve okyanuslar): Tuzlu sulardaki canlı yaşamları, suyun sıcaklığı, tuz ve oksijen oranı, besin kaynakları ve suyun derinliği ve hareketliliğine bağlı olarak değişir. Yuzeyden 200 metre derinliğe kadar olan kıta sahanlığı alanlarında canlı yaşamı ve biyoceşitlilik daha fazladır. Tropikal kesimlerdeki tuzlu sularda, besin kaynaklarının sınırlı olması sebebiyle canlı sayısı azdır; ancak biyoceşitlilik bakımından zengin sulardır. Canlı turunun az olduğu soğuk tuzlu sular ise, besin maddeleri ve oksijen bakımından zengin olduğu icin canlı sayısı fazla gorulur. Deniz yosunları ve deniz sarmaşığı gibi bitki turlerine rastlanır. Yunuslar, balinalar, ahtapotlar, midyeler ve yengeclerin yaşam alanlarıdır.
Tatlı su biyomları (Goller, akarsular): Goller, akarsular, halicler, bataklıklar gibi su alanlarını icerir. Tatlı su biyomlardaki canlı turleri suyun sıcaklığı ile doğrudan bağlantılıdır. Soğuk bolgelerde iğne yapraklı bitkiler ve kalın derili ve cok yağlı hayvanlar gorulurken; sıcak bolgelerde geniş yapraklı bitkiler ve ince derili ve az yağlı hayvanlar gorulur. Akarsularda, geniş ve akış hızı yavaş bolgelerde canlı turu daha fazladır. Alabalık, sazan, somon ve yumuşakcalar gibi hayvan turlerinin gorulduğu sulardır. Sazlık ve yosun gibi bitkiler de akarsularda gorulen bitki ceşitlerindendir. Gollerde ise, besin kaynaklarının yoğunluğuna gore canlı turleri ve ceşitliliği değişir. Gollerin sığ kesimleri canlı bakımından zengindir. Kurbağa, solucan, sazan ve su yılanları gorulur. Su kamışı ve nilufer gibi bitki turlerinin sık rastlandığı sulardır.
[h=4]Diğer Biyomlar [/h]Endolitik biyomlar: Son yıllarda keşfedilen bir yaşam alanını ifade eder. Kaya gozenekleri ve catlaklar gibi ortamlardaki mikroskobik yaşamı ifade eden biyom alanına verilen isimdir. Yeryuzunun kilometrelerce derinliğinde bulunan yaşam alanlarını da icerir.
Antropojenik biyomlar: Tarım, insan yerleşimleri, şehirleşme, ormancılık ve diğer arazi kullanımlarını iceren ekosistemlerle doğrudan etkileşimde olan karasal biyosferin alternatif bir gorunumudur. Yerleşim alanları, meralar, ekim alanları gibi alanları icerir.
Dermal biyom: İnsan ve hayvanlar uzerinde yaşayan mikrobik canlıların yaşadığı ekosistemleri ifade eder. Proteinler, yağ bezleri, sac, cilt ve ter bezleri gibi bolgelerle ilişkili mikrobik canlıları icerir.
Benzer biyomlar: Aynı enlemlerde bulunan biyomlar, benzer biyomlardır. İğne yapraklı kuzey ormanlarında (tayga, tundra) gorulur. Enlem ve yukseklikteki benzerlikler, biyomların oluşumuna etkileyen faktorlerdir. Bir dağın zirvesinde daha soğuk ve sert iklim şartları hakimdir. Eteklerinde ise daha ılıman hava şartları gorulur. Bu sebeple dağın zirvesinde ve eteklerinde farklı yaşam turleri, farklı bitki ortuleri gorulebilir.
[h=4]Bunları Biliyor Musunuz? [/h]Cevre bilimciler ve jeologlar tarafından farklı yıllarda farklı biyom tanımları yapılmış; biyom bolgeleri de farklı olarak sınıflandırılmıştır.
Tropikal yağmur ormanları ile iğne yapraklı ormanların iklimleri birbirinden cok farklıdır ve bu ormanların yapısı iklimlerine bağlıdır.
Yeryuzundeki canlı turlerinin yuzde 50 ila 70 ’i tropikal yağmur ormanlarında yaşar ve dunyanın oksijen ihtiyacının yuzde 50 ’si bu bolgelerden karşılanır.
Biyomları ve doğal olarak biyoceşitliliği olumsuz etkileyen en onemli faktorler; sanayileşme, bolgedeki insan nufusu, cevre kirliliği ve bilincsiz avlanma gibi “insan” odaklı faktorlerdir.
Jeolojik sureclerde kıtaların birbirine yaklaşması veya uzaklaşması hayvan goclerine, bir arada bulunmayan canlılar arasında etkileşime yol acmıştır.
Biyomların oluşmasında en onemli etken yağış ve sıcaklıktır. Bu faktorlere gore bitkilerin ve hayvanların turleri farklılaşır.
Kuresel iklim değişiklikleri, biyomları doğrudan etkilemiş; canlı turlerinin yok olmasına veya goc etmelerine yol acmıştır.
Bazı biyomlar, diğer biyomlardan net bir şekilde ayrılamaz, ic icedir.
Bir su birikintisi ekosistem, Pasifik Okyanusu biyom olarak değerlendirilir.
Ekolojistler, belirli bir bitki ve hayvan turunu incelediğinde dolaylı olarak biyomunu da incelemiş olur ve topluluktaki rolunu anlamaya calışırlar.
Dunya yuzeyinin ve derinliğinin her bir santimi, bir veya daha fazla biyomun bir parcasıdır.