Doğal afetler, insanların onleyemediği ve coğunu ongoremediği doğal olaylardır. Genellikle insan olumleri veya mal kayıpları ile sonuclanır.
Doğal afet; genellikle insanların kontrolu dışında gercekleşen ve gerekli onlemler alınmadığı takdirde buyuk can ve mal kayıplarına yol acan doğa olaylarıdır. Bu olaylar, coğunlukla kısa surelerde gercekleşir. Başladıktan sonra insanlar tarafından engellenemez. Doğal afetleri onlemek insanoğlunun elinde olan bir durum değil; fakat insanlar bazı onlemlerle can ve mal kayıplarını onleyebilir veya azaltabilir. Doğal afetler ve turleri nelerdir? İşte cevapları…
[h=3]Tanımı [/h]Doğal afet; insanlara zarar veren olayların genel adıdır. Can ve mal kaybına yol acan ve kontrol edilmeyen doğal olayları icerir. Bazı doğal afetler, yeryuzunun bazı bolgelerinde daha cok meydana gelir. Deprem, heyelan, cığ, sel ve don gibi bazı afetlerin sonucları doğrudan ve hemen ortaya cıkar. Ama kuraklık gibi bazı afetlerin sonucları ise, uzun bir zaman sonra dolaylı olarak gorulur. Doğal bir felaketin potansiyel etkisi, olayın buyukluğune ve yerine bağlıdır. Afet, yoğun nufuslu bir bolgede gercekleşirse, hem can hem de mal icin daha fazla hasara sebep olur.
[h=3]Doğal Afet Ceşitleri [/h]Doğal afetler, “jeolojik” ve “meteorolojik” olmak uzere iki gruba ayrılır. Kaynağını doğrudan yer kabuğundan ya da yerin derinliklerinden alan jeolojik doğal afetler; deprem, heyelan, yanardağ patlamaları, tsunami gibi olaylardır. Atmosferdeki doğa olayları sonucunda meydana gelen meteorolojik doğal afetler ise; sel, fırtına, tayfun, kasırga, kuraklık, cığ, erozyon ve su taşkınları gibi olaylardır.
[h=4]Jeolojik Doğal Afetler:[/h]Deprem: Turkiye de dahil olmak uzere bircok ulkede buyuk zararlara sebep olan deprem, yerkabuğu icinde meydana gelen fay kırıklarından acığa cıkan enerjinin dalgalar halinde yayılarak ani titreşimlere sebep olması ve bu titreşimlerin yeryuzunde sarsılmalar olarak hissedilmesi şeklinde oluşur. Yer katmanlarında oluşan şok dalgalarının sonucudur. Magma uzerinde yuzen levhalar, konveksiyonel akım sayesinde surekli hareket halindedir. Kıtaların hareketi ile plato sınırlarında kaynama ve ayrılmadaki surtunmeden oluşan kinetik enerji, aniden buyuk bir gucle boşalabilir. Depremin merkez ussu, nasıl oluştuğu ve buyukluğu gibi olcme ve değerlendirme yontemlerini inceleyen bilim dalına ‘Sismoloji ’ adı verilir. Şehirleşme uygulamalarında yapılan hatalar, depremin etkisini daha ağır hissettirir. Depreme uygun olmayan yapılar, depremde en cok mal ve can kaybına yol acan faktorlerdir. Depremle ilgili gerekli eğitimlerin verilmemesi sonucu ortaya cıkan bilgilenme eksiklikleri de depremin zararlarını artıran bir unsurdur.
Heyelan: Ozellikle yuksek ve eğimli bolgelerde meydana gelen gevşek toprak, kaya veya yapay dolgu malzemelerinden oluşan zeminlerin yercekimi, su ve benzeri etkenler sonucu hareket etmesi olayıdır. Kayalardan veya toprak ortusunden oluşan kutlelerin yercekiminin etkisi ile koparak yer değiştirmesi olayıdır. Yeryuzunde cok sık yaşanan bir kutle hareketidir. Hızla gercekleşebileceği gibi uzun bir zaman diliminde de meydana gelebilir. Turkiye ’de de eğim, yukselti ve yağışın fazla olduğu Karadeniz Bolgesi, heyelanların en cok gorulduğu bolgelerdir.
Yanardağ patlamaları: Dunyanın ic tabakasında bulunan erimiş kayaların (magma) yeryuvarlağının yuzeyinden dışarı puskurerek cıktığı coğrafi yer şekillerine yanardağ, buralarda meydana gelen puskurme ve hareketlenmelere de “yanardağ patlamaları” adı verilir. Aktivite bakımından ceşitlilik gosteren yanardağ patlamaları, onlarca kilometrelik alanlara yayılarak can ve mal kaybına sebep olabilirler. Yanardağların araştırıldığı bilim dalına “volkanoloji” veya “yanardağbilimi” adı verilir.
[h=4]Meteorolojik (hava) Doğal Afetler:[/h]Sel: Meteorolojik doğal afetlerden olan sel, yuzeyi bir sureliğine tamamen ya da kısmen su altında bırakan, ani ve buyuk su baskınlarıdır. Ozellikle deniz, akarsu, gol gibi buyuk su birikintilerinin aşırı suyla dolması sonucu ortaya cıkan sel baskınları, meydana geldiği bolgede can ve mal kayıplarına yol acabilmektedir.
Fırtına: Kuvvetli ve hızlı esen ruzgÂrın bolgeyi etkilemesi olayıdır. Denizlerde ve okyanuslarda buyuk dalgaların oluşmasına sebep olur. Fırtına, ozellikle deniz kenarlarında yaşayanlar icin tehlikeli bir doğa olayıdır. Denizdeki gemi, tekne ve yelkenlileri de tehdit eder.
Cığ: Aşırı kar yağışının yaşanan bolgelerde meydana gelir. Eski kar tabakasının yeni kar tabakasıyla karışamaması sonucu bir ses veya hayvan veya insanların herhangi bir mudahalesi ile buyuk kar kutlelerinin yer değiştirmesi veya kayması olayıdır. Profesyonel dağcıları ve kayakcıları tehdit eden bu doğal afet, dağ veya tepelerin eteklerindeki kışlık turistik mekÂnları da etkileyebilir.
Kuraklık: Bolgenin nem miktarında yaşanan dengesizlikler ve duşuşler sonucu yaşanan doğal afettir. Uzun zaman dilimlerinde meydana gelir. Kurak iklimlerin hÂkim olduğu bolgelerde yaşam bir hayli zordur; hayvanlar ve bitkiler nem eksikliğinden ve duzensiz yağışlardan fazlasıyla etkilenir.
Hortum: Kumulus bulutları ile bağlantılı olan hortum, silindir şeklinde donerek hareket eden bir ruzgÂr turudur. Bulutlardan yeryuzune kadar uzanır. Yıkıcı gucu oldukca buyuktur. Bir denizin ya da golun uzerinde meydana gelen hortum, emdiği su ile "su hortumu" oluşturabilir.
Orman yangını: Doğal ya da insani sebeplerden ortaya cıkabilir. Ormanların kısmen veya tamamen yanması olayıdır. Genellikle yıldırım duşmesi, yanardağ patlaması ve yuksek sıcaklık gibi doğal sebeplerle ortaya cıkar. İnsanları attığı sigaralar, cam parcaları ve tarımsal uygulamalar sonucu da ortaya cıkabilir. Ekolojik olarak bircok zarara yol acan orman yangınları, kuraklık ve iklim değişikliklerinin de sebepleri arasındadır.
Teknolojik doğal afetler:
Baraj patlamaları
Sınaî patlamalar
İnsan kokenli doğal afetler:
Ceşitli yangınlar
Hava, su, toprak ve cevre kirlenmeleri
Ulaşım kazaları [h=3]Doğal Afetlerin Ozellikleri [/h]Afetlerin en buyuk ozellikleri şunlardır; doğal veya doğa ile bağlantılı olaylardır, can ve mal kaybına yol acar, cok kısa zamanda meydana gelir, başladıktan sonra insanlar tarafından engellenemez.
Doğal afetlerle ilgili diğer bazı spesifik ozellikleri şoyle sıralayabiliriz;
Doğal afetler; onceden kestirilemeyen ceşitli guc ve genişlikte olabilir
Meydana geldikleri bolgenin alt yapısını ve ekonomik duzenini bozar
İnsanlar uzerinde şok tesiri bırakır, travmalara yol acar
Olum, yaralanma, sakatlanma gibi sonuclar doğurur
Bulaşıcı ve salgın hastalıklara yol acabilir.
Devletin planlı yatırımlarını geciktirir veya durdurur.[h=4]Gunumuzde Doğal Afetler [/h]Her gun, mevcut ekolojik dengenin bozulması sonucu doğal felaketler oluşturabilen jeolojik surecler yaşanıyor. Ancak bu olaylar, insan nufusunun yoğun olduğu bir alanda gercekleşirse ve can ve mal kayıplarına yol acarsa “felaket” olarak tanımlanıyor. Bu tur olaylar son yıllarda artış gostermektedir. Bazı doğal afetler arasında bağlantı vardır. Orneğin; gecmişte yaşanan bir sel, fay hatları uzerinde tahribat yaparak gunumuzdeki bir depremin başlangıc noktası olabilir. Bu sebeple doğal afetler arasındaki bağlantılar tam olarak tespit edilemez ve tahmin edilemez. Bu gercekten hareketle, doğal afet tehdidine ve etkilerine karşı insanların savunmasız olduğunu soyleyebiliriz.
İnsan etkinlikleri sonucu ortaya cıkan doğal afetler, bir takım onlemlerle azaltılabilir veya etkilerinden korunabilinir. Orneğin; orman yangınlarına yol acan unsurlar ortadan kaldırılabilir, kuraklığı onlemek icin daha fazla ağac dikilebilir, depremden korunmak icin dayanıklı binalar inşa edilebilir, kasırga yaşanan bolgelerde binaların catıları dayanıklı hale getirilebilir. Bu ornekleri benzer durumlarla coğaltabiliriz. Ancak yağmur sonucu ortaya cıkan seli, don olaylarını, yanardağ patlamalarını onlemek imkÂnsızdır. İnsanlara duşen, doğal afet gerceğini kabullenip hazırlıklı olmaktır.
[h=4]Dunyadaki En Kotu ve En Olumcul 10 Doğal Afet [/h]Dunya tarihinde meydana gelen felaketlerdeki olu sayılarında buyuk tutarsızlıklar var. Bu sebeple tum zamanların en olumcul doğal afetlerinin neler olduğu konusunda tartışmalar var. Tarihte kaydedilen en olumcul felaketlerin 10 ’unu sıraladık. Bu felaketlerde olen insanların sayıları net olarak bilinmemektedir. Bu sebeple yaklaşık rakamlar verilmiştir.
Sarı Nehir Seli (Yıl 1931 - Cin) – 1 ila 4 milyon olu
Sarı Nehir Tufanı (Yıl 1887 - Cin) – 900 bin ila 2 milyon olu
Bhola Kasırgası (Yıl 1970 - Bangladeş) – 500 bin ila 1 milyon olu
Shaanxi Depremi (Yıl 1556 - Cin) – 830 bin olu
Hindistan Hortumu (Yıl 1839 - Hindistan) – 300 bin olu
Antakya Depremi (Yıl 526 - Suriye ve Turkiye) – 250 bin olu
Tangshan Depremi (Yıl 1976 - Cin) – 242 bin olu
Haiyun Depremi (Yıl 1920 - Cin) – 240 bin olu
Hint Okyanusu Depremi / Tsunami (Yıl 2004 - Hint Okyanusu) – 230 bin olu
Halep Depremi (Yıl 1138 – Suriye) – 230 bin olu [h=4]Doğal Afetler Hakkında Kısa Bilgiler [/h]Dunya genelinde etkili olan 30 farklı doğal afet turu vardır.
En cok yaşanan doğal afetler şunlardır; deprem, sel, heyelan, erozyon, kuraklık, kıtlık, cığ, don, fırtına, kasırga, tayfun, hortum, yanardağ patlamaları, orman yangınları, tsunami, yıldırım, asit yağmuru, iklim değişikliği, ozon tabakasının delinmesi, kuresel ısınma, sis…
Hayvanların gelişmiş avlanma duyularının deprem başta olmak uzere bazı doğal felaketleri onceden hissedebildikleri belirtiliyor.
Tarihteki en buyuk orman yangını, Amerika ’nın Colorado eyaletinde Haziran 2002 tarihinde yaşandı. “Hayman” adı verilen yangın felaketinde 7,2 milyon donumluk alan etkilendi; yangınla mucadelede 1 milyar doların uzerinde para harcandı.
1883 yılında Endonezya ’daki Krakatoa Yanardağı patlaması, son 200 yıl icindeki en buyuk yanardağ patlaması olarak biliniyor. Hidrojen bombasının 26 katı buyuklukte olduğu tahmin edilen yanardağ patlamasının sesi dunyanın yaklaşık 10 ’da 1 ’i tarafından duyuldu; 163 koy haritadan silindi; 36 bin 380 kişi oldu.
Birleşmiş Milletler afet izleme sistemine gore, 1995-2015 yılları arasında en buyuk ve fazla doğal afetler Amerika, Cin ve Hindistan'da meydana geldi.
2012 yılında dunya genelinde 905 doğal afet meydana geldi. Bunların yuzde 93'u meteorolojik afetlerdi. Bu afetlerin zararının 170 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.
1980-2011 yılları arasında tum doğal felaketlerin yuzde 14'unu jeolojik afetler oluşturdu.