Hayatı buyunca bircok ilke imza atmış olan ve omrunun tamamını Turk havacılığının gelişmesine ve yukselmesine adayan asker, pilot, muhendis olan Vecihi Hurkuş ’un hayatını anlatmaya calışacağız. Bu yazımızda Vecihi Hurkuş ’un hayatını, başarılarını, Turk tarihindeki ilklerini, projelerini, yaşadığı maddi manevi zorluklardan soz edeceğiz.
[h=3]Vecihi Hurkuş ’un Hayatı [/h]Vecihi Hurkuş, İstanbullu bir aileye mensup olan Gumruk Mufettişi Fahan Bey ve Vidin ’de (Bulgaristan) doğup uc yaşında İstanbul ’a gocen Zeliha Niyir Hanım ’ın ortanca cocuğu olarak 6 Ocak 1896'da İstanbul Arnavutkoy ’de dunyaya gelir. Henuz uc yaşındayken babası Fahan Bey ’i kaybeden Vecihi Hurkuş, annesi ve iki kız kardeşi ile birlikte yaşamaya devam eder. İlerleyen yıllarda amcasının evine taşınırlar. Vecihi Hurkuş ’un amcası, Harbiye ’de eskrim ve resim hocalığı yapan Ahmed Şekur Bey ’dir. Daha sonra annesi ve kız kardeşleri ile Uskudar ’a taşınan Vecihi Hurkuş, eğitim-oğrenim alacak yaşa geldiğinde Bebek ’te ilkokula başlar. Ortaokulu Uskudar ’da Fuyuzat-i Osmaniye Ruştiyesi ’nde, liseyi Uskudar Paşakapı İdadi ’sinde oğrenim gorur. Sanata ilgi duymaya başlaması sebebi ile Topkapı Sanat Okulu ’na yazılarak oğrenimini bu okulda bitirir.
Ulke 1912 yılında Balkan Savaşı ’na girer. Vecihi Hurkuş, eniştesi Kurmay Albay Kemal Bey ’in yanına katılarak Balkan Savaşı ’na dahil olur. Edirne ’de mucadele eden kuvvetlerin icinde yer alır. Balkan Savaşı ’nın sona ermesi uzerine İstanbul Ordu Kumandanlığı ’nın emri ile Beykoz ’da Serviburun Esir Kampı ’na kumandan olarak atanır. Vecihi Hurkuş, tayyareci olmak istese de henuz kucuk yaşta olması sebebi ile Makinist mektebine alınır. Makinist mektebini başarı ile bitirerek Kucuk Zabit olarak diplomasını alır. I. Dunya Savaşı ’na katılan Osmanlı Devleti ’nin Bağdat Cephesi ’ne makinist olarak gonderilir. Ancak Bağdat cephesinde bir ucak kazası gecirir. 1916 yılının Şubat ayında gercekleşen bu kaza uzerine İstanbul ’a gonderilir.
Yeşilkoy Tayyare Mektebi ’ne giren Vecihi Hurkuş, 21 Mayıs 1916 yılında pilot olarak ilk kez ucuş yapar. 15 Kasım 1916 yılında mektepten başarılı bir şekilde mezun olur. Vecihi Hurkuş artık diplomalı bir pilottur.
1917 yılında hala devam etmekte olan I. Dunya Savaşı ’nın Kafkas Cephesi ’nde Ruslar ile mucadele etmek icin gorev alır. Kafkas Cephesi, Vecihi Hurkuş ’un kendini gosterdiği ilk yer olacaktır. 7. Tayyare Boluğu ’ne atanan Vecihi Hurkuş, Ruslara karşı başarılı bombardıman ve keşif ucuşları yapar. Rusların yanlışlıkla Turk cephesine indirdiği cift motorlu bir savaş ucağını ilk denemesinde ucurarak Ordu komutanı Fevzi Paşa ’ya teslim etmesi ile ilk madalyasını hak eder. Ruslar ile girdiği hava mucadelelerinin birinde bir Rus ucağını duşurmeyi başaran Vecihi Hurkuş, tarihe adını ilk ucak duşuren Turk pilot olarak gecirir. Bu başarısının ardından Ekim 1917 tarihinde başka bir hava mucadelesinde kullandığı ucağın Ruslar tarafından vurulması sebebi ile Ruslara esir duşer. Esir olarak Hazar Denizi ’nde bulunan Nargin Adası ’na goturulur. Bolgede yaşayan Azeri Turklerinin yardımı ile esir olduğu Nargin Adası ’ndan yuzerek kacar. Baku (Azerbaycan) o sırada Rus ordusu tarafından işgal edildiği icin savaşa katılmamış olan İran topraklarından karaya cıkar. Buradan doğruca İstanbul ’a doner.
İstanbul ’da Yeşilkoy 9. Harp Tayyare Boluğu ’ne katılan Vecihi Hurkuş, burada gorev aldığı zaman zarfında bir av ucağı tasarlar. Tasarladığı ucak projesi I. Dunya Savaşı ’nın sonlanması ve Mondros Ateşkes antlaşmasının imzalanması sebebi ile yarım kalır. İstanbul ’un işgal edilmesi ile esaretten donen askerlerin arasına katılarak Harem ’den kalkan bir gemiye biner ve Mudanya ’ya geciş yapar. Bursa ve Eskişehir yolunu kullanarak Konya ’ya ulaşan Vecihi Hurkuş, Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının başlattığı Kurtuluş mucadelesine dahil olur. Kurtuluş Mucadelesi ’nde pilot olarak gorev alan Vecihi Hurkuş, tum ucuş yeteneklerini Eskişehir ve İnonu seferlerinde gosterir. Ucması bile bir ihtimal olan toplama parcalar ile yapılan ucakları kullanarak başarılı keşif ucuşları gercekleştirir. Bu seferlerinden birinde Bağdat cephesinde olduğu gibi bir duşman ucağını duşurmeyi başarır. Kurtuluş Savaşı ’nın ilk ve son ucuşlarını yapan Vecihi Hurkuş, ayrıca İzmir Hava Meydanı ’na tek başına girerek burayı işgal eder. Kurtuluş Savaşı ’nda gosterdiği başarı ve cesareti ile uc kez takdirname alan Vecihi Hurkuş, kırmızı şeritli kırmızı İstiklal Madalyası ’nı hak eder. Uc defa takdirname alan tek kişi olma ozelliği ile bir ilke daha sahip olan Vecihi Hurkuş, Kurtuluş Savaşı ’nın devam ettiği yıllarda Jandarma Komutanı Ratip Bey ’in kızı Hadiye Hanım ile evlenir. Bu evlilikten Gonul ve Sevim adında iki kızı olur.
Kurtuluş Savaşı ’ndan sonra yeni kurulan devletin Seydikoy ’de (İzmir) actığı tayyare mektebinde yeni tayyareciler yetiştirmek icin gorev alır. 1923 yılında İzmit Tayyare Boluğu ’ne atanan Vecihi Hurkuş, İzmir ’de gorevli olan Binbaşı Fazıl Bey ’in bir eğitim ucuşu sırasında şehit olması uzerine yeniden İzmir ’e cağırılır. Butun bu gorevlerin yanı sıra ucak teknolojisini geliştirmeyi duşunen Vecihi Hurkuş ’a Edirne ’ye yanlışlıkla inen bir yolcu ucağı ucurması icin gorev verilir. Verilen bu gorevi başarı ile yerine getirmesi uzerine yolcu ucağına “Vecihi” adı verilir. Bu hadise sonucunda 1919 yılından bu yana yerli bir ucak tasarlama fikrini icinde barındıran Vecihi Hurkuş, Seydikoy Hava Okulu ’nda gorev aldığı donemde calışmalarını somutlaştırmaya başlar. İlk Turk yapımı ucak olan “VECİHİ K-VI” isimli ucağı Kurtuluş Savaşı sırasında duşurulen Yunan ucaklarının parcalarından yapan Vecihi Hurkuş, ucabilirlik sertifikası icin yetkililere başvuru yapar. Bu başvuru sonucu bir heyet oluşturulur. Ancak oluşturulan heyet icerisinde “VECİHİ K-VI” isimli ucağı ucurabilecek ve kontrol edebilecek vasıflara sahip kimse olmadığı icin onay gecikir. Heyet, Vecihi Hurkuş ’a yaptığı ucağı izinsiz ucurması ve ucuşun sıkıntısız bir şekilde gercekleşmesi durumunda heyetin istenilen sertifikayı vereceği soylenir. VECİHİ K-VI ile başarılı ve sorunsuz bir ucuş gercekleştiren Vecihi Hurkuş ’a istediği sertifika verilmediği gibi bir de izinsiz uctuğu icin ceza verilerek ucağına el konulur.
Odul olarak hapse atılmasının ardından istifa eden Vecihi Hurkuş, Ankara ’ya gider. Ankara ’da yeni kurulmakta olan Turk Tayyare Cemiyeti ’ne (Bugunku adı ile Turk Hava Kurumu)uye olur. Turk milletinin havacılık sektorunde gelişmesi ve hava sektorunde faydalı olacak bir nesil yetiştirebilmek icin bir okul acmayı amac edinen Turk Tayyare Cemiyeti, yardımsever vatandaşlardan bağış toplar. Vecihi Hurkuş da Turk Tayyare Cemiyeti ’ne bağışlayabilmek icin Vecihi K-VI isimli ucağını geri almak istese de bu amacına ulaşamaz.
Avrupa ’da gelişmekte olan Havacılık sektorunun ilerlemelerini yakından takip edebilmek icin kurulan bir heyete katılan Vecihi Hurkuş, sırası ile once Almanya daha sonra da Fransa ’ya gider. Turkiye ’ye dondukten sonra 19 Ekim 1925 tarihinde Turk Tayyare Cemiyeti kurul uyeleri istifa eder. Vecihi Hurkuş her ne kadar istemese de Turk Tayyare Cemiyeti ’ndeki gorevinden istifa ederek ayrılır. İstifa eden Vecihi Hurkuş, Milli Savunma Bakanlığı ’na bağlı olan Kayseri ’deki Tayyare ve Motor Anonim Şirketi ’nin (TOMTAŞ) şef pilotluk teklifini kabul eder. Şef pilot olarak goreve başlayan Vecihi Hurkuş, TOMTAŞ ’a bağlı olan iki yolcu ucağı ile Ankara-Kayseri arasında yolcu taşımaya başlar. Vecihi Hurkuş ’un 1927 yılında gercekleştirdiği bu ucuşlar Turkiye tarihinin ilk ulaşım ucuşları olarak tarihe gecer. Turk havacılığı icin onemli bir adım olan TOMTAŞ bir yıl sonra yonetimdeki sıkıntılar yuzunden iflas ederek 1928 yılında kapanır. Vecihi Hurkuş ise Turk Tayyare Cemiyeti ’ndeki teknik şubede yeniden gorev alır. Burada yeni ucak projelerine hız kesmeden devam eder.
1930 yılında gercekleşen Sanayi Kongresi ’nde duzenlenen yerli malları sergisinde tasarladığı yeni yerli ucak projelerini ve “VECİHİ XI” adlı ucağın minyaturunu sergiler. Bu projeler insanların ilgi odağı olur. Sanayi Kongresi ’nden sonra hız kesmeden yeni ucak projelerine devam eden Vecihi Hurkuş, gorev aldığı Turk Tayyare Cemiyeti ’nden iki aylık ucretsiz bir izne cıkarak Kadıkoy ’de kiraladığı keresteci dukkanında yeni bir ucak yapmaya başlar. Kısa surede bitirdiği ve “VECİHİ K-XIV” ismini verdiği ucağı Turk tarihinin ilk sivil ucağı olur. İki kişilik eğitim ve spor ucağı olan VECİHİ K-XIV ’un ilk ucuşu16 Eylul 1930 tarihinde İstanbul Fikirtepe ’de buyuk bir kalabalık ve basın topluluğu arasında gercekleştirilir. Daha sonra ucağı ile İstanbul ’dan Ankara ’ya giden Vecihi Hurkuş, Ankara uzerinde bir gosteri ucuşu gercekleştirir. Başarısı icin Başbakan İsmet İnonu ve devlet buyukleri tarafından tebrik edilir. İktisat Bakanlığı ’na ucabilirlik sertifikası icin başvuran Vecihi Hurkuş, 14 Ekim 1930 tarihinde ucağın teknik vasıflarını inceleyebilecek bir kişi bulunmadığı icin izin verilemeyeceği cevabını alır. Olumsuz cevabın yanı sıra Vecihi Hurkuş ’un ucağına da tekrar el konulmak istenir.
Turkiye ’de sertifika alamayan Vecihi Hurkuş, o yıllarda ucak uretimi yapmakta olan Cekoslovakya ’ya giderek ucağını orada sertifikalandırma kararı alır. VECİHİ K-XIV isimli ucağını parcalayarak demiryolları uzerinden Cekoslovakya ’nın başkenti olan Prag ’a gonderir. Ucaktan once Prag ’a varan Vecihi Hurkuş, VECİHİ K-XIV ’un talimatları olduğu belgeleri Cekce ’ye cevirterek hazırlıklarını tamamlar. Bircok deneme ve test ucuşundan sonra ucabilirlik sertifikasını almayı başarır. 25 Nisan 1931 tarihinde Cekoslovakya ’dan havalanan Vecihi Hurkuş, 10 gunluk bir ucuşun ardından 10 Mayıs 1931 tarihinde Turkiye ’ye ulaşır.
Vecihi Hurkuş, ucuş izni aldığı ucağı ile Turk Hava Kurumu adına bircok ucuş gercekleştirir. Bu ucuşlarda da Turk Hava Kurumu ’nun tanıtım broşurlerini dağıtır. Vecihi Hurkuş ve VECİHİ K-XIV ’un ucuşları şu şekildedir. 2 Eylul 1931 yılında yaptığı birinci ucuşta; Ankara, Kızılcahamam, Gerede, Bolu, Ereğli, Zonguldak, Cide, Sinop, Samsun, Trabzon, Of, Rize, Gumuşhane, Bayburt, Suşehri, Zara, Hafik, Sivas, Şarkışla, Akdağmadeni, Sorgun, Yozgat, Sungurlu, Kalecik, Ankara turunu gercekleştirir. 9 Kasım 1931 yılında gercekleştirdiği 2. ucuşunda ise Ankara, Golbaşı, Bağla, Şereflikochisar, Aksaray, Konya, Beyşehir, Seydişehir, Alanya, Manavgat, Antalya, Fethiye, Koyceğiz, Muğla, Goktepe, Kale, Tavas, Karacasu, Babadağ, Denizli, Cal, Civril, Karahallı, Ulubey, Uşak, Kutahya, Eskişehir, Cukurhisar, İnonu, Bozuyuk, Karakoy, Soğut, Geyve, Adapazarı, İzmit, İstanbul turunu gercekleştirir. Bu tanıtım ucuşları Turk Hava Kurumu ’nun ulke capında duyulmasında etkili olur. Turk Hava Kurumu adına yararlı calışmalarını surduren Vecihi Hurkuş, kurum icinde cıkan anlaşmazlıklar sebebi ile kurumdan tekrar ayrılma kararı alır.
O yıllarda İstanbul ’da bulunan Belcikalı unlu bir paraşutcu ile anlaşan Vecihi Hurkuş, kendi ucağından atlamasını sağlar. Bu sayede Vecihi Hurkuş icin bir ilk daha gercekleşir. Turk havacılığının gelişmesi icin omrunu adayan Vecihi Hurkuş, bir ilke daha imza atarak ilk Turk sivil havacılık okulu olan Vecihi Sivil Tayyare Mektebi ’ni 21 Nisan 1932 yılında kurar. İki kız 10 erkek oğrencisi ile eğitime başlayan bu okulda ilk Turk kadın pilot olan Bedriye Gokmen ’de vardır. Oğretim hayatına başlayan okulda maddi sıkıntılar, bazı yetkili kuruluşların bağışları ve Tekel İdaresi, İş Bankası gibi yerlerin reklamları yapılarak atlatılır. Vecihi Sivil Tayyare Mektebi ’nde VECİHİ XV ve ucak motoru kullanılarak uretilen VECİHİ SK-X adında bir deniz botu uretilir. Nuri Demirağ ’ın verdiği para (5000 TL) ile yapılan VECİHİ XVI kabin ucağı yapılır. Bu ucağa “NURİ BEY” adı verilir. Vecihi Hurkuş ve oğrencileri uretilen ucaklar ile İstanbul goklerinde deneme ucuşları yapar. Vecihi Sivil Tayyare Mektebi ’nin yetiştirdiği oğrencilerin diplomalarına denklik verilmez. Bunun yanı sıra parasal sıkıntılar ceken okul kapanmak zorunda kalır.
1937 yılında Turk Hava Kurumu Vecihi Hurkuş ’u ucak Muhendisi olabilmesi icin Almanya ’daki muhendislik okuluna gonderir. Eğitimini iki yılda tamamlayan Vecihi Hurkuş 42 yaşında ucak muhendisi olarak yurda doner. İki yılda muhendis olunamayacağı gerekcesi ile Vecihi Hurkuş ’a muhendislik sertifikası verilmez. Bu arada M. Kemal Ataturk, gazete ve dergilerde cıkan haberler ile uzaktan takip ettiği Vecihi Hurkuş hakkında Turk Hava Kurumu ’ndan ayrıntılı bilgi ister. M. Kemal Ataturk, Vecihi Hurkuş hakkında aldığı bilgiler sonucu “Turk Kuşu” adlı bir proje acılması ve Vecihi Hurkuş ’tan yararlanılması icin emir verir. Turk Kuşu projesi Vecihi Hurkuş ’un butun hayallerini kapsamaktadır. Proje dahilinde Turk havacılığının gelişmesi yonunde onemli başarılar elde edilir. Ataturk ’un kızı Sabiha Gokcen ’in de dahil olduğu oğrenci grubu Rusya ’ya eğitime gonderilir. Vecihi Hurkuş ve oğrencileri rekor denemeleri yapmaya başlar. İlk rekor 6 saat havada kalabilen Vecihi Hurkuş, ikinci rekor 9 saat ile Tevfik Aytan, ucuncu rekor ise Rauf Orbay ’ın 12 saatlik rekorudur. Son olarak uzun yıllarca kırılamayan 18 saatlik dunya rekorunun sahibi olan Ali Yıldız olur.
1947 yılında Kanatlılar Birliği ’ni kuran Vecihi Hurkuş, genclerin ilgisini cekmeyi başarır. “Kanatlılar” isimli bir dergi cıkarılsa da Kanatlılar Birliliği uzun omurlu bir girişim olmaz. 1951 yılında Vecihi Hurkuş ve 5 arkadaşı Turk Kanadı isimli bir şirket kurar. Bu şirketin ucak ile havadan zirai ilaclama yapması planlanır. İngiltere ’den uc ucak alan Vecihi Hurkuş ’un ulkeye donmesinin hemen ardından ortaklar arasında anlaşmazlıklar meydana gelir. Vecihi Hurkuş, şirket uzerindeki haklarını Turk Kuşu ’na bırakarak ortaklıktan ayrılır. 1952 yılında reklam işi icin İngiltere ’den kucuk bir tayyare satın alır. Bu ucak ile firmaların (Sabun, cocuk mama vb.) reklamlarını yapmaya başlar. 1954 yılına gelindiğinde ilk sivil havayolu şirketi olan Hurkuş Havayolları ’nı kurarak tekrar bir ilke imza atar. Ancak bankadan kredi alarak satın aldığı bu ucaklar ceşitli sebeplerden (sabotaj, kaza, kacırılma vb.) dolayı ucuş yasağı alır. Vecihi Hurkuş elinde kalan son ucağını da Maden Tetkik Arama Enstitusu ’nun calışmaları icin kullanır. Guney Doğu Anadolu bolgesinde maden (Toryum, fosfat, uranyum) aramalarına katılır.
Omrunun geri kalan yıllarında maddi sıkıntılar ceken Vecihi Hurkuş, bircok borcu yuzunden devletin ustun hizmetleri icin verdiği maaşını bile kaybeder. Omru boyunca sıkıntılar cekmesine rağmen hayalleri ve ideallerinden vazgecmeyen Vecihi Hurkuş, Turk tarihinde bircok ilki gercekleştirerek Turk tarihine ismini yazar. Vecihi Hurkuş, 73 yaşında 16 Temmuz 1969 tarihinde Gulhane Askeri Tıp Akademi Hastanesi ’nde (GATA) bu dunyadan gocer. Ankara ’da bulunan Cebeci Asri Mezarlığı ’nda son yolculuğuna uğurlanır.