Bağımsızlığını ilan ettiğinden beri Avrupa Birliği (AB) ve NATO'ya uye olmayı stratejik bir hedef olarak belirleyen Kuzey Makedonya, 2005 yılı Kasım ayında AB uyeliğinde aday ulke statusu kazanırken, soz konusu statunun kazanılmasının ardından 15 yılı aşkın bir sure gecmesine rağmen AB uyelik muzakerelerinin başlatılması icin halen tarih alamadı.
Bu stratejik hedeflere ulaşma yolunda surekli engellerle karşılaşan Kuzey Makedonya, guney komşusu Yunanistan ile yaşadığı isim sorunu nedeniyle 2008 yılında Bukreş'teki NATO zirvesinde Yunanistan tarafından veto edilmiş, boylece ittifaka uye olamamıştı. Bu adım Kuzey Makedonya'nın AB entegrasyon surecinde de bir engel olarak onune cıkmıştı.

Soz konusu olaydan tam 10 yıl sonra, Kuzey Makedonya ve Yunanistan siyasileri Birleşmiş Milletler (BM) onculuğunde Prespa Anlaşmasını imzalayarak yıllardır suren isim sorununa nokta koydu. Bu kapsamda "Makedonya" ismini "Kuzey Makedonya" olarak değiştirdikten sonra Yunanistan artık Kuzey Makedonya'nın Avrupa entegrasyonu yolunda engel olmaktan cıktı; Kuzey Makedonya da bu sayede 2020 yılı Mart ayında NATO'nun 30. uyesi oldu.
Kuzey Makedonya'nın stratejik hedeflerine ulaşmasında komşu engeli
Kuzey Makedonya AB ile uyelik muzakerelerine bir adım daha yaklaşmışken bu sefer doğu komşusu Bulgaristan, 2017 yılında iki ulke arasında imzalanan dostluk, iyi komşuluk ve işbirliği anlaşmasını anımsatarak Sofya'nın ısrar ettiği şartların yerine getirilmediği gerekcesiyle Kuzey Makedonya'nın onune engel cıkarıyor.
2017 yılının Ağustos ayında iki ulke hukumetleri arasında duzenlenen toplantıda Kuzey Makedonya Başbakanı Zoran Zaev ve Bulgaristan Başbakanı Boyko Borisov tarafından dostluk, iyi komşuluk ve işbirliği anlaşması imzalanmıştı. Anlaşma kapsamında tarihi konular ve eğitim gibi meseleler icin Ortak Uzman Komisyonu da kurulmuştu.
Yunanistan ile de 2018 yılında anlaşmaya varmasının ardından Kuzey Makedonya bu kez iki ulke arasındaki tarihi ve kimlik meselelerinin cozulmesi yonunde Bulgaristan'ın baskılarını hissetmeye başladı. Bulgaristan meclisi 2019 yılının Ekim ayında AB'nin Kuzey Makedonya ile muzakereleri başlatması yonundeki deklarasyonunu onayladı. Bu deklarasyonda, "Avrupa entegrasyonuna yonelik destek, tarihi olaylar, belgeler ve eserler ile Bulgar tarihindeki şahsiyetlerin rolu ve goruşlerinin zararına olmamalıdır" ifadeleri yer alıyor.
AB uyesi olabilmesi icin Kuzey Makedonya'nın yerine getirmesi gereken ve aralarında "Makedon dili" ve "Bulgar faşist işgalcisi" ifadelerinden bahsedilmemesi meselesi de bulunan 20 civarında şart bulunuyor. Şartlar, ulke ve vatandaşların kimlikleri ile tarihi meseleleri iceriyor.
Bulgaristan'ın, Kuzey Makedonya'nın AB uyeliğini desteklemek icin talep ettiği bu şartlar, 2019 yılı Ekim ayında Fransa'nın AB'nin genişlemesine karşı cıkması ve uyelik muzakereleri icin yeni metodoloji talep etmesi meselesinin ardından golgede kaldı. Soz konusu yeni metodolojinin onaylanmasının ardından gecen yılın Mart ayında AB Kuzey Makedonya ve Arnavutluk'la uyelik muzakerelerinin başlatılması kararı aldı, ancak bu yonde herhangi bir tarih belirlenmedi.
Kuzey Makedonya AB uyelik muzakerelerinin başlatılması sureci eşiğindeyken, Bulgaristan 2019 yılı Eylul ayında AB ulkelerine mektup gondererek, Kuzey Makedonya'daki "Bulgar karşıtı devlet ideolojisi" hakkında tarihi gerekceler sunup Makedon kimliği ve diline yonelik tutumu icin destek istedi.
Uyeliğe aday ulkelerin AB'ye cozulmemiş sorunlar getirmemesi gerektiği belirtilen mektupta, Uskup'le olan anlaşmazlıkların cozulmemiş cekişmeler olduğu ve butun bunların, Kuzey Makedonya'nın uyeliğine ilişkin AB'de karar alma surecine olumsuz etki edebileceği vurgulandı. Bu durum, Bulgaristan'ın Kuzey Makedonya'nın AB'ye entegrasyonu yolunda bir engel daha oluşturacağı sinyalini vermiş oldu.
Kuzey Makedonya Başbakanı Zoran Zaev 6 Kasım 2020'de yaptığı acıklamada, AB Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER) toplantısında Bulgaristan'ın, Kuzey Makedonya'nın AB uyelik muzakerelerinin başlatılmasına yonelik muzakere cercevesinin birinci aşamasını bloke ettiğini ifade etti. Zaev, bu şekilde Kuzey Makedonya ve Bulgaristan arasında varılan dostluk, iyi komşuluk ve işbirliği anlaşmasının ikinci maddesinin ihlal edildiğini soyledi.
Bulgaristan'ın bu yondeki resmi vetosu 17 Kasım 2019'da yayınlanırken, Bulgaristan Dışişleri Bakanı Ekaterina Zaharieva, ulkesinin Kuzey Makedonya'nın AB katılım muzakere cercevesini onaylamadığını belirtti. Kuzey Makedonya'nın AB'ye entegrasyon yolunun uzun olduğunu dile getiren Zaharieva, "Bulgaristan duşmanlığı temelli bir ideolojiye dayanan bir devletin AB'de yeri yok" goruşunu paylaştı. Ayrıca Zaharieva, Kuzey Makedonya'nın 1999 yılında uzlaştığı resmi dil konusundaki formulu desteklememesi, Bulgaristan ile dostluk, iyi komşuluk ve işbirliği anlaşmasının uygulanması icin yol haritasının yerine getirilmemesi ve Kuzey Makedonya'nın Bulgaristan'da sozde Makedon azınlığının bulunmasıyla ilgili iddialarının Bulgaristan'ın veto kararının ana nedenlerinin arasında yer aldığını soyledi.
Diplomatik temaslar
Bulgaristan'ın bu kararının ardından iki ulke arasındaki diplomatik muzakereler devam etti ancak Bulgaristan 10-11 Aralık 2020'de yapılan AB Liderler Zirvesinde bile bu yondeki muzakere cercevesine onay vermedi. Ote yandan, Kuzey Makedonya'da iktidarda bulunan siyasiler, bu yonde bir cozumun var olduğuna dair iyimser goruş sergiliyor.
Kuzey Makedonya Başbakanı Zoran Zaev Bulgar medyasına yaptığı acıklamada, toprak iddiasında bulunmadıklarını, icişlerine karışmayacaklarını ve azınlıklara yonelik talepleri olmadığına dair bir evrak gonderdiklerini ifade etti.
Kuzey Makedonya Dışişleri Bakanı Buyar Osmani sorunun giderilmesi icin Uskup ve Sofya arasında diplomatik bir kanalın mevcut olduğunu, cozumun ise Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Anlaşmasına olan guvenin geri getirilmesinde yattığını kaydetti. Ayrıca, Kuzey Makedonya hukumeti gecen yılın Aralık ayında, iki ulke arasında tarih ve kimlik alanındaki acık meselelerin cozume kavuşması icin eski Başbakan Vlado Buckovski'yi Bulgaristan Ozel Temsilcisi olarak gorevlendirdi.
Gectiğimiz donemde Bulgaristan'ı ziyaret edip ilgili yetkililerle goruşen Buckovski, surecin onundeki engeli kaldıracak ve aynı zamanda Avrupa değerleri ruhuna uygun olacak bir cozume ulaşılmasının mumkun olduğunu belirtti. Bu yonde ek sureye ihtiyac duyulabileceğinin altını cizen Buckovski, doğru yolda olduklarını ifade etti.
Kuzey Makedonya Dışişleri Bakanlığı, Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Anlaşmasının uygulanmasına yonelik eylem planını 2020 yılı sonlarına doğru Bulgar tarafına ilettiklerini acıkladı. Osmani ve Zaharieva tarafından yapılan goruşmelerde goruş, fikir ve uygun oneri paylaşımında bulunulması hususlarında uzlaşı sağlandı.
Kuzey Makedonya hukumeti: Bulgaristan'ın vetosu jeostratejik bir hata
Bulgaristan'ın Kuzey Makedonya'nın Avrupa entegrasyonunu engelleme kararına tepki gosteren Kuzey Makedonya hukumeti yetkilileri, soz konusu kararı "sorumsuz ve jeostratejik hata" olarak nitelendirerek Kuzey Makedonya'nın geleceğinin Avrupa'da olduğunu vurguladı.
Hukumet organları tarafından yapılan acıklamalarda "Makedon ulusal kimliği, muzakere konusu olmadı, muzakere konusu değildir ve olması mumkun değildir. Makedon halkı ve Makedon dili, Makedon kimliğinin sutunlarıdır. Bunlar gecmişten gelmektedir ve bizim Avrupa'daki geleceğimizin de sutunlarıdır. AB'nin stratejik hedefi olan genişleme surecini AB uyesi olan Bulgaristan durdurdu. Burada sorumsuz ve ağır bir jeostratejik hata soz konusu," ifadeleri kullanıldı.
Ote yandan, ulkedeki İc Makedon Devrimci Orgutu-Makedonya'nın Ulusal Birliği Demokratik Partisi (VMRO-DPMNE) onculuğundeki muhalefet ise "Makedon kimliğinin geleceği icin muzakere edeceğini" soyleyerek Başbakan Zaev'in istifasını talep eden protestolar duzenledi.
Yeni bir kriz ihtimali
AB ulkeleri arasında bircok diplomatik girişime rağmen Kuzey Makedonya ile Bulgaristan arasındaki acık meselelerin cozumu ufukta gorunmuyor. Avrupa entegrasyonu ve reform ihtiyacına olan bağlılığını surdurduğunu dile getiren Kuzey Makedonya hukumeti, Bulgaristan'la olan sorunun cozume kavuşturulması icin muzakerelere hazır olduğunu ifade ediyor. Ancak, surecin ne şekilde işleyeceğine dair Bulgaristan tarafından henuz net sinyaller verilmiyor.
Bulgaristan ve Kuzey Makedonya arasındaki sorunun cozumune dair ilkbahara doğru ilerleme kaydedileceği şeklinde bir umut bulunuyor. Bu donemde Bulgaristan'da yapılacak genel secimlerin ardından Bulgaristan'daki siyasi durumun dengelenmesi, bu sayede de komşu ulke Kuzey Makedonya ila acık sorunların cozume kavuşturulmasına daha fazla odaklanması bekleniyor.
Bulgaristan'ın Kuzey Makedonya'ya yonelik vetosu, muhalefetin ara sıra duzenlediği protestolar, yeni tip koronavirus (Kovid-19) salgınının oluşturduğu krizle mucadele ve ekonomik gerileme, Kuzey Makedonya'nın halihazırda bulunduğu karmaşık durumu daha da karmaşık hale getiren şeylerden birkacı. Soz konusu koşulların ongorulebilir bir vakitte değişmemesi durumunda Kuzey Makedonya'nın yeni bir siyasi krize suruklenmesi an meselesi.
Mutercim: Furkan Abdulla???????
Kaynak: Anadolu Ajansı / Admir Fazlagikj