İran'ın ceşitli şehirlerinde son haftalarda elektrik kesintileri ve hava kirliliğinin zirveye cıkması uzerine gozler, uretimde kullanılan cihazların yuksek elektrik enerjisi harcaması nedeniyle bu duruma dolaylı olarak etki ettiği duşunulen kripto para madenciliğine cevrildi.
Kamuoyunda artan tepkilerin ardından hukumet, ulkede 1600'den fazla kripto para ciftliğini kapatarak 45 binden fazla cihaza el koydu.

İran medyasının gundemini son gunlerde, buyuk şehirlerdeki hava kirliliği ve plansız elektrik kesintileri meşgul etti. Ulkenin en cok okunan gazeteleri manşetlerine başkent Tahran'ın karanlık ve kirli havasını gosteren fotoğrafları taşıdı.
Reformistlere yakın Hemşehri gazetesi 13 Ocak Cuma gunu "20 gun dumanda yaşam" başlığıyla okurlarının karşısına cıktı. İtimad gazetesi de "Kirlilik ve Karanlık" başlığını atarken, Devrim Muhafızları Ordusuna yakınlığıyla bilinen "Cevan" gazetesi "Tahran'ın havası hukumetin rengine burundu" manşeti ile hukumeti eleştirilerinin odağına aldı.
Gazetelerde cıkan yazılar, elektrik kesintilerinin ve hava kirliliğinin nedenlerini sorgularken, İranlılar da sosyal medyadaki paylaşımlarında bu duruma buyuk tepki gosterdi.
Elektrik ve doğalgaz tuketiminde artış yaşandı
İran'da, bu yıl yeni tip koronavirus (Kovid-19) nedeniyle halkın evde daha fazla zaman harcaması ic piyasadaki elektrik ve doğalgaz tuketimini artırdı.
Buna bir de uretimde kullanılan cihazların yuksek enerji harcadığı kripto para madenciliği de eklenince, enerji santralleri talebi karşılamakta zorluk yaşadı ve ulke genelinde bircok şehirde sık sık elektrik kesintileri goruldu.
Hukumet de oluşan enerji acığını kapatmak icin enerji santrallerinde duşuk kalitede akaryakıt kullanmaya başladı. Bu duruma enerji santrallerine aşırı yuk yuklediği duşuncesiyle dolaylı olarak katkı sağladığı varsayılan kripto para madenciliği de eleştirilerin odak noktası haline geldi.
"Akaryakıt kullanmaktan başka caremiz yok"
İranlı Oğrenciler Haber Ajansına (ISNA) gore, oluşan enerji acığını kapatmak icin kışın en soğuk gunlerinde enerji santrallerinde kullanılan akaryakıt miktarı gunluk 35 milyon litreye kadar cıkıyor.
İran medyasına konuşan uzmanlara gore, santrallerde filtreleme gibi teknolojik eksiklikler de hesaba katılınca son haftalarda hava kirliliğinin artmasındaki en onemli etken kullanılan duşuk kaliteli akaryakıt. Uzmanlar, soz konusu yakıtların Avrupa ulkelerinde kullanılan yakıtlardan cok daha kalitesiz olduğunu ifade ediyor.
Bu yondeki tum eleştirilere rağmen, İran Petrol Bakanı Bijen Namdar Zengene, 3 Ocak'ta yaptığı acıklamada sadece başkent Tahran'da elektrik kullanımının yuzde 15 arttığını belirterek, oluşan acığı telafi etmek icin enerji santrallerinde akaryakıt kullanmaktan başka carelerinin olmadığını soyledi.
Bununla beraber, İranlı yetkililer yaptıkları acıklamalarda, Kovid-19 nedeniyle evlerin havalandırılması icin pencerelerin sık sık acılmasının enerji kaybını artırdığını belirterek, halka tasarruf cağrısı yaptı.
ISNA'ya gore, Ulusal İran Gaz Şirketi yetkililerinden Muhammed Rıza Culayi, ulkede doğal gaz uretiminin artmasına rağmen ic piyasadaki tuketimin uyarı seviyesine geldiğini kaydederek, gaz ihtiyacının sağlanabilmesi icin vatandaşlardan tasarruf etmesini istedi.
Tahran'da son 10 yılın en kirli ayı yaşandı
Tahran Hava Kalitesi Olcme Şirketi verilerine gore, Tahran'da İran takviminde 21 Aralık-19 Ocak tarihlerine rastlayan "Dey" ayı son on yılın en kirli ayı olarak kayıtlara gecti.
İstatistiklere gore Tahranlılar Dey ayında, "tum gruplar ve hassas gruplar icin sağlıksız" olmak uzere en az 24 gun yaşadı. Tahran dışında Elburz, İsfahan, Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Huzistan, Merkezi, Rezevi Horasanı gibi yoğun nufus ve sanayi kollarını barındıran eyaletlerdeki şehirlerde de hava kirliliği yoğundu. Bu eyaletlerde hava kirliliğine sık sık yaşanan elektrik kesintileri de eşlik etti.
"Kripto para madenciliğinin elektrik kesintileri ve hava kirliliğine dolaylı etki ettiği duşunuluyor"
Son haftalarda Bitcoin değerinin rekor kırması ile İran şehirlerindeki hava kirliliğinin ve elektrik kesintilerinin zirveye cıkması birbirine yakın bir zamana denk geldi. Bu durum, "madencilerin de faaliyetlerini hızlandırdığı" eleştirilerini beraberinde getirdi.
Bu nedenle, İran kamuoyunda bir kesim elektrik kesintileri ve hava kirliliğindeki artışa yuksek enerji harcayan kripto para madenciliğinin de etki ettiğini duşunurken, bir kesim de madenciliğin onemli bir etken olduğunu ancak liyakatsiz yoneticiler, sanayi merkezlerinin şehirlere yakın yerde olması, trafikteki eski model araclar, teknolojik ve yasal eksiklikler gibi kronik nedenlere vurgu yaptı.
ISNA'ya gore, ulkede yaşanan elektrik kesintileri nedeniyle eleştirilerin hedefi olan Cinli şirketlerin İran'daki kripto para sektorundeki faaliyetleri hakkında 12 Ocak'ta acıklama yapan İran Enerji Bakanı Rıza Erdekaniyan, "Lisansı olan herkes, lisansına gore kripto para uretebilir. Lisansı olmayan yabancı veya yerli kim olursa olsun, yasaya gore muamele gorur." diyerek eleştirileri dolaylı olarak kabul etti.
Devlet televizyonuna gore, İran Elektrik Uretim ve Dağıtım (TAVANIR) Elektrik Endustrisi Sozcusu Mustafa Recebi Meşhedi, ulkedeki kripto para madencilerinin gunluk yaklaşık 300 megavat elektrik enerjisi harcadığını ifade etti.
IRNA'ya konuşan Cevre Uzmanı Muhammed Reza Mahbubfer, sayısı yuz binleri bulan kripto para cihazlarının harcadığı yuksek enerjiye dikkati cekerek, ulkenin elektrik endustrisinin "yıpranmış" olduğunu soyledi. Mahbubfer, oluşan acığın kapanması icin enerji tesislerinde ve diğer sanayi kollarında duşuk kalitede akaryakıt kullanılmasının hava kirliliğinin en onemli sebebi olduğunu kaydetti.
Yaptırımlar ve ucuz elektrik, kripto para madenciliğinin gelişmesine katkı sundu
İran'da son yıllarda kripto para madenciliğinin populerliği onemli olcude artış gosterdi.
Ulkede elektrik ucretinin Orta Doğu ulkelerine gore ucuz olması ve ABD yaptırımlarının getirdiği kısıtlamaları hem devletin hem halkın aşma ihtiyacı bu artışın onemli nedenleri arasında sayılıyor. 2019'un Temmuz ayında kripto para birimi Bitcoin ile yapılan işlemlerin yasaklandığı acıklanırken, uretimi ise "yeni bir endustri" olduğu gerekcesi ile yasaklanmadı.
Bu kararla beraber, İran kripto para sektorunu kayıt altında tutmaya calıştı ve bu doğrultuda madencilere cağrılarda bulundu. İranlı yetkililere gore, ulkede lisansı olan herkes kripto para uretebilir. Bunun yanında İran'da, kripto para madenciliği yaptırımlar nedeniyle uluslararası finans ve bankacılık piyasasından soyutlanan İran icin avantajlı bir yontem olarak goruluyor.
Binlerce cihaz kacak yollardan ulkeye sokuldu
İran medyasında yayımlanan haberlere gore, kripto para ureticilerini birkac gruba ayırmak mumkun. İlki, bizzat devlet ve devlete bağlı kurumlar. Devrim Muhafızları Ordusu başta olmak uzere, ulkenin bircok bolgesinde devlet kurumlarına ait kripto para ciftliklerinin olduğu belirtiliyor.
İkincisi, yabancı yatırımcılar. Cin, bu alanda onde geliyor. İddialara gore, İran'da elektriğin ucuz olmasının da etkisiyle ulkenin muhtelif yerlerinde Cin'e ait yasal kripto para uretim ciftlikleri bulunuyor. Bir diğer grubu ise ozel şirketler ve bireysel olarak kripto para ureten İranlı vatandaşlar oluşturuyor.
Kripto para madenciliğinde uretimin nasıl olacağına dair yasalardaki belirsizliklerin de etkisiyle, İranlı madenciler son iki yılda, binlerce kripto para uretim cihazını ulkeye kacak yollardan sokmayı başardı.
IRNA'ya konuşan İran Blockchain Derneği Uretim Grubu Başkanı Muhammed Rıza Şarki, ulkedeki kripto para uretim cihazlarının sayısı hakkında resmi bir bilginin olmadığını fakat iki yıl once yapılan tahminlere gore ulkede yaklaşık 500 bin cihazın bulunduğunu aktardı.
Hukumet madencileri baskılama yoluna gitti
Eleştirilerin ardından acıklama yapan Cumhurbaşkanlığı Ofisi Başkanı Mahmud Vaizi, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin, İstihbarat Bakanlığı ve İcişleri Bakanlığını "Bitcoin icin kayıt dışı elektrik tuketenleri" tespit etmekle gorevlendirdiğini duyurdu.
Ozellikle son donemde, hukumet kripto para madencilerine yonelik baskısını artırdı. İran medyasından elde edilen bilgilere gore, ulke genelinde yapılan operasyonlarda 1600'den fazla kripto para ciftliği kapatılırken, kripto para uretiminde kullanılan 45 binden fazla cihaz ele gecirildi.
Yasa dışı kripto para madenciliği ile mucadele kapsamında İranlı yetkililer, kripto para uretenlerin guvenlik birimlerine ihbar edilmesi karşılığında odul verileceğini acıkladı.
ISNA'ya gore, İran Elektrik Uretim ve Dağıtım (TAVANIR) Genel Muduru Muhammed Hasan Mutevalizade, elektrik kesintilerinin onune gecmek icin Kirman eyaletine bağlı Refsencan ilcesinde bulunan, İran-Cin ortaklığına ait, 54 bin kripto para uretim cihazı ile ulkenin en buyuk Bitcoin uretim ciftliğinin faaliyetinin iki hafta sureyle durdurulduğunu acıkladı.
Hukumetin, elektrik kesintileri ve hava kirliliğinin ardından kripto para "madencilerini" kısıtlama yoluna gitmesinde halkın tepkisini yatıştırma amacını taşıdığı ifade ediliyor.
"Yeni kesintiler olabilir" uyarısı
TAVANIR'dan dun yapılan acıklamada, ozellikle ulkenin nufus yoğunluğunun olduğu kuzey bolgelerinde yeni elektrik kesintilerinin olabileceği uyarısında bulunuldu.
Acıklamada, hizmetlerin aksamadan devam edebilmesi icin halktan gaz ve elektrik kullanımını yuzde 10 civarında azaltmaları istendi.
"Kovid-19 ile mucadele de olumsuz etkilendi"
İranlı uzmanlar, ulke genelindeki elektrik kesintisinin, sağlık sistemi uzerindeki olumsuz etkisinin yanı sıra hava kirliliğinin Kovid-19 salgını ile mucadelede ozellikle hastalığı olan gruplar icin olumsuz etkilediğini vurguladı.
Uzmanlara gore, hava kirliliği nedeniyle akciğer ve solunum sistemi zarar goren kişiler, salgına karşı daha savunmasız oluyor.
Kaynak: Anadolu Ajansı / Eisa Mohammadi