Turkiye genelinde yapılan bir araştırmaya gore ulkemizde 'gorucu usulu'nden oldu bittiye kadar birbirinden ilginc 30 ceşit evlilik var. Kulturler arasında değişen evlilik bicimlerinin coğu da kadına soz hakkı tanımıyor


İki yetişkinin birlikte yaşamaları icin evlilik kararı vermeleri hic de zor değil. Bunun icin de bir nikah dairesine başvurmak gerekiyor. Fakat ulkemizde bu sanıldığı kadar kolay gelişmiyor. Ataturk Universitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakultesi Turkce Bolumu oğretim uyesi Yard. Doc. Dr. Lutfi Sezen, ulkemizde birbirinden ilginc 30 ceşit evlenme turu olduğunu ortaya cıkardı. Turkiye genelinde araştırma yapan Yar. Doc. Dr. Sezen, evlenme turlerini sıraladığı "Turkiye'de Evlenme Bicimi" konulu calışmasında, Turkiye'deki evlilik bicimlerinin coğunun kadına soz hakkı tanımayan evlilikler olduğunu ve geleneklerin devam ettiği yorelerde yaygın olduğunu acıklıyor. Birbirinden ilginc evlenme yontemleri şoyle sıralanıyor:



1 . Gorucu usuluyle evlenme: Gelenekselliğin ağır bastığı yorelerde gorulen evlenme bicimidir. Bunda kız secme girişimi, doğrudan doğruya evlenecek gencin annesi, babası veya yakınları tarafından başlatılır. Gencin kızı beğenmesi yeterli değildir.



2 . Kız kacırma (Duğunsuz evlenme): Ailelerin evliliğe kesin karşı cıkması durumunda kız kacırma olayı gundeme gelir. Bu durum, sosyo-ekonomik ve diğer sebeplerle en cok kız tarafının engellemesiyle ortaya cıkar. Bu engeller arasında kız tarafının başlık parası istemesi onemli bir yer tutuyor.



3 . Başlık parasıyla evlenme: Başlık, evlenecek gencin kız tarafına odediği paraya denir. Bu nakit para yanında; altın, ev, bahce, tarla veya hayvan olarak da gercekleşebilir. Doğu ve Guneydoğu kırsalında yaygın olan başlık parası uzerinde yapılan pazarlığın sonuclanmasına "başlık kesme" denir. Başlık, kadını bir mal olarak goren anlayışın urunu olması yonuyle ilkel bir zihniyetin devamıdır.



4 . Oturak alma evlilik : Erkeğin kızı zorla kacırması yanında, kızın bohcasını alarak oğlan evine gidip oturması durumu vardır ki buna bazı yorelerde, 'oturak alma' denilir. Bir kızın bazen gozunu tuttuğu herhangi bir erkeğe kactığı gorulur.



5 . Baş ortusu kacırma yoluyla evlilik: HakkÂri, Van, Ağrı ve Erzurum'un ilcelerinde rastlanılan bu evliliğin gercekleştirilmesinde; kıza ait bir eşyanın kacırılması, kızı kacırmakla eş tutulmaktadır. Oğlanın ailesi, kız tarafıyla anlaşmak zorundadır.



6 . Beşik kertme evliliği: Birbirini cok seven eş-dost, komşu veya yakınlar, cocukları beşikteyken, beşiklerine birer kertme vurarak nişanı gercekleştirilir.



7 . Tay geldi evlilik: Dul bir kadının, eski kocasından olan cocuklarını da alarak dul bir erkekle ya da dul bir erkeğin eski karısından olan cocuklarını alarak dul bir kadınla yaşamasından doğan evliliğe denir. Kadın veya kocanın yanında getirdikleri cocuklar, 'tay geldi' olarak adlandırılırlar."



8 . Kuma getirme evliliği: Cumhuriyetten once, karısı kısır olan veya erkek cocuk doğuramayan erkek, yeniden evlenirdi. Gunumuzde Doğu ve Guneydoğu'nun kırsal kesimlerinde hÂl devam etmektedir. Bu gibi evlenmelerde ilk kadın, sonradan gelenin yanında ikinci plana duşer.



9 . Berdel (bedel) evliliği: Doğu v e Guneydoğu Anadolu'da uygulanır. Başlık sorununu ortadan kaldıran bu tur evlilik; hem kızı hem de oğlu bulunan iki ailenin, karşılıklı olarak hem kızlarını hem de oğullarını evlendirmeleriyle gercekleştirilir.



10 . Kepir (yaban değişimi) evliliği: Zor kullanılarak gercekleştirilen evlilik bicimidir. Evlenmek isteyen fakat başlık ve duğun masraflarını karşılayacak kadar paraları olmayan ya da ailelerin cıkardıkları zorluklardan cekinen bekÂr iki arkadaş, kız kardeşlerini kendi aralarında değiştirirler.



11 . Olen kardeşin karısıyla evlenme (Levirat evlenme): Doğu ve Guneydoğu'da rastlanılan ve torelerden kaynaklanan bu evlilik bicimi, "namusu başkalarına kaptırmamak" anlayışıyla gercekleştirilir. Olen kardeşin karısı, bekÂr olan erkek kardeşle evlendirilir veya evli olan erkek kardeşin ikinci eşi olması yoluna gidilir.



12 . Baldızla evlilik (Sorarat evlilik): Ozel kulturel bir Âdettir. Dul kalan kocanın, eşinin olumunden sonra baldızıyla evlenmesidir. Oksuz kalan cocuklara "uvey anne" olarak secilen teyzenin daha hoşgorulu davranabileceği duşuncesi bu evlenme biciminin tercih edilmesinde etkili olmaktadır.



13 . İcguveyi evliliği: Erkek cocuğu olmayan, ekonomik durumu iyi bazı aileler, kızı dışarı verme yerine, damadı "icguveyi" olarak eve almaktadırlar. Ozellikle tek kız cocuğu olan bazı aileler bu yola başvurmaktadır.



14 . Yetim evliliği: Anne ve babası olmuş, kardeşleri olmayan bir delikanlı veya kızın, ileride kimsesiz kalmaması icin yakın akrabalarından biriyle evlendirilmesidir. Bu evliliğin temelinde yardımseverlik ve sosyal dayanışma arzusu yatmaktadır.



15 . Yakın akraba evliliği: Turkiye'de evli ciftlerin yaklaşık dortte birinin akraba ve eşlerin yuzde 80'inin kardeş cocukları oldukları belirtilmektedir.



16 . Oldu bitti evlilik: Bir oldu bitti sonucu, bir kişinin diğerini evliliğe zorladığı evliliktir. Kızın erkeğin zayıf tarafını yakalayıp onunla ilişkiye girmesi veya erkeğin kızın zayıf tarafını yakalayıp iğfal etmesi sonucunda bu yola başvurulmaktadır.



17 . Para karşılığı evlenme: Doğu ve Guneydoğu Anadolu'nun kırsalındaki yoksul ve eğitimsiz cevrelerde gercekleşir. İlkoğretim cağındaki cocukların okula gonderilmeyerek veya okuldan alınarak para karşılığında evlendirilmesidir.



18 . Kan parası karşılığı evlenme: Doğu ve Guneydoğunun kırsalında, oldurulen kişinin kan bedeli olarak para, altın, ev ve tarla yanında kız verildiği de gorulmektedir. Temelinde eğitimsizlik olan ilkel bir evlenme bicimidir.



19 . Tanışıp anlaşarak evlenme: Buyuk kentlerde ve eğitim duzeyinin yukseldiği cevrelerde en yaygın olan evlenme bicimidir. Kız ve erkek belli bir sure arkadaşlık yaparak birbirlerini iyice tanıdıktan sonra gercekleştirdikleri evlenme bicimidir. Kişiliğini bulmuş, ekonomik ozgurluğu olan eğitim duzeyi yuksek gencler, bu yolla evliliği tercih etmektedirler.



20 . Cok eşli evlilik: Cumhuriyetten sonra yasaklanmış ama eğitim duzeyi duşuk kırsal kesimlerde devam etmektedir. Daha cok erkek cocuk sahibi olup bulunduğu cevreye hukmetmek amacı on planda gelmektedir.



21 . Anlaşmalı evlilik: Dul kalan kadın veya erkeklerin yaşlılık doneminde gercekleştirdikleri evlenme bicimidir. Yaşlı erkeğin bakımı icin muhtac dul veya evlenmemiş bir kadınla anlaşılarak dini nikah yapılır. NikÂhlanan kadına para ve altın gibi ekonomik destek sağlanılır. Yaşlı erkek olunce, evlendiği kadın resmi nikahlı olmadığı icin kendisine verilenlerle yetinir. Kalan miras, erkeğin varisleri tarafından paylaşılır



22 . Rastlantı evliliği: Rastlantı sonucu, sonu duşunulmeden gercekleştirilen evliliktir. Bir yolculuk sırasında veya arkadaş, eş dost, akraba evinde karşılaşma, telefon konuşması sırasında sesten etkilenme, gozden, bacaktan goğusten etkilenme gibi nedenlerle bu evliliğe kısa bir surede karar vermektedir.



23 . Tercihli evlilik: Bu tur evlilik, genellikle ana baba, buyukanne, buyukbaba gibi aile buyuklerinin onayı ile gercekleştirilmektedir. Genellikle komşu ve yakın akraba grupları arasında gercekleşir. Topluluk icinde ekonomik gucleri aynı olan aileler arasında bu evlenme bicimi yaygındır.



24 . Yabancıyla evlilik: Yurtdışında calışanların gercekleştirdikleri evlenme bicimidir. Bu evlilik, yabancıdan kız alma veya yabancıya kız verme şeklinde gorulmektedir. Birtakım hoşlukları, boşlukları ve problemleri olan evliliklerdendir.



25 . Farklı mezhep evliliği: Evliliklerin gercekleştirilmesi sırasında karşılaşılan engellerin başında din ve mezhep farklılıkları gelmektedir.



26 . Metres edinme evliliği: Buyuk kentlerde yaşayan eğitimsiz zenginler arasında; refah ve zenginlik gostergesi olarak "metres edinme" modası gorulmektedir. Her turlu bakım ve masrafı ustlenilen başka bir evde ikame ettirilen ikinci bir kadınla surdurulen gayr-i meşru ilişkidir.



27 . Muta evliliği: Gecici bir sure icin yapılan evliliktir. Daha cok İran'da uygulanan bu evlenme biciminin, Turkiye'de de bazı cevrelerde gercekleştirildiği gorulmektedir.



28 . Oc alma karşılığı evlenme: Aralarında kan davası bulunan feodal donem kalıntısı kimi aileler, karşı tarafın onurunu incitip saygınlığını zedelemek amacı ile bu yola başvurur.



29 . Dış guveyi evliliği: Son gunlerde, bir Japon televizyonunun copcatan aracılığı ile Turkiye'ye eş secmeye gelen Kuni Nakazon'a gosterilen aşırı ilgi, Turk erkeklerinin "dış guveyilik" konusuna ilgi duyduğunu ortaya cıkardı.



30 . İlan yoluyla eş secme: Son zamanlarda, gazete, dergi, televizyonların teletex sayfalarına ve internete ilan vererek eş secme yoluna gidildiği sıkca gorulmektedir.