MevlÂn CelÂleddîn-i Rûmî'nin altı cilt (defter) ve yaklaşık 25.700 beyitten meydana gelen Farsca eserine Mes_nevî adını vermesi, onun oncelikle kitabın nazım şekline dayanarak bir isimlendirmede bulunduğunu gostermektedir. Aynı zamanda Mesnevi Arap, Fars ve Osmanlı edebiyatında kendi aralarında uyaklı beyitlerden oluşan ve aruz olcusuyle yazılan divan edebiyatı şiir bicimidir. İşte Mesnevi hakkında tum detaylar...
[h=3]MESNEVİ NEDİR?[/h]Mesnevi, ozellikle Arap, Fars ve Osmanlı edebiyatında kendi aralarında uyaklı beyitlerden oluşan ve aruz olcusuyle yazılan divan edebiyatı şiir bicimidir.

[h=3]MESNEVİ OZELLİKLERİ NEDİR?[/h] Divan edebiyatının nazım şekillerinden birisi olan mesnevinin sozluk anlamı "ikişer, ikişerli" demektir. Edebiyat terimi olarak anlamı ise, her beyiti kendi arasında kafiyeli iki beyitten binlerce kadar uzanan bir nazım şeklidir. "aa bb cc dd vs." şeklinde kafiyelenir.
-Mesnevi aruzun kısa kalıpları ile yazılır.
-Her beyit kendi icinde kafiyelidir.
-Divan şiirinin en uzun şiirlerinde yazılış ve kafiyeleniş kolaylığı nedeni ile mesnevi kullanılmıştır.
-Her konuda yazılabilir.
-Kafiye şeması; aa/ bb/ cc/ dd … şeklindedir.
-Beyit sınırlaması yoktur.
-Mesneviler neden uzundur: Mesnevilerin uzun olmasının sebebi kafiyelenişinin buna elverişli olmasıdır. Zira şair ne kadar uzun şiir yazarsa yazsın kafiye bulma sıkıntısı cekmez.
-Mevlana'nın unlu eseri "Mesnevi" aynı zamanda nazım biciminin adıdır. Bu eser 25.700 beyitten oluşur.
-İran edebiyatının unlu destanı Şehname mesnevi nazım bicimi ile yazılmıştır.
-Divan şiirinde 5 mesnevinin toplandığı kitaba " Hamse" ismi verilir.
Mesneviler de tıpkı kasideler gibi bolumlere ayrılır.
Beyitlerin ayrı ayrı olması yanında, her beyitin anlamının kendi icinde tamamlanması ve oteki beyitlere gecmemesi mecburidir. Beyitler arasında yalnızca konu butunluğune dikkat edilmiştir.
Mesnevi aruzun kısa kalıplarıyla yazılır; daha cok şu kalıplar kullanılmıştır:
mefÂ'îlun mefÂ'îlun fe'ûlunmef'ûlu mefÂ'ilun fe'ûlunfÂ'ilÂtun fÂ'ilÂtun fÂ'ilunFe'ilÂtun Fe'ilÂtun Fe'ilunHamse
Aynı şair tarafından kaleme alınmış beş mesneviye hamse denir.
Hamse geleneğini başlatan sanatcı Genceli Nizami'dir. Nizami, mesnevide Azerbaycan edebiyatının en buyuk şairlerinden biridir.
Nizami'nin hamsesini oluşturan beş mesnevi:
-Mahzenu'l-EsrÂr
-Leylî vu Mecnûn
-Husrev u Şirin
-Heft-peyker
-İskender-nÂme
Mesnevinin ana bolumler hÂlinde kurgulanmış kendine ozgu bir mimarisi vardır. İlk doneme ait Turkce mesnevîlerde her şairin riayet ettiği bir mesnevî formundan soz etmek mumkun değildir. Nazım biciminin kullanımı edebiyatta yaygınlaştıkca mesnevi formu da belli bir sistematik kazanmıştır.
Klasik mesnevi formunun unsurları şu şekildedir:
-Besmele
-DibÂce (on soz)
-Tevhîd
-MunÂcÂt
-Mi'rÂciye (Mi'rÂc-ı Nebi)
-Medh-i CihÂr-YÂr-ı Guzîn
-Sebeb-i te'lîf (eserin yazılış sebebi)
-ÂgÂz-ı DÂstÂn (konuya başlangıc),
HÂtime (sonuc).
Bu unsurlara dair bazı acıklamalar:
Sebeb-i te'lîf: Eserin yazılış nedeninin anlatıldığı bolumdur. Bu bolum icin "sebeb-i nazm-ı kitÂb" şeklinde adlandırmalar vardır.
ÂgÂz-ı dÂstÂn: Esas konunun işlendiği bolumdur. Mesnevinin en hacimli bolumudur. Bu bolum icin ÂgÂz-ı kitÂb, ÂgÂz-ı kıssa şeklinde adlandırmalar da vardır.
HÂtime: Mesnevilerin bitiş bolumudur. Bu bolumun edebiyat tarihi acısından en onemli yonu, mesnevinin adı, kac beyit olduğu, nerede ve ne zaman yazıldığı gibi bircok birincil derecede onemli bilgileri icermesidir.
Konu ne olursa olsun bir mesnevide bu bolumlerin pek coğu bulunur.
Mesnevide olaylar bir masal anlatımı ile surer. Anlatış ve tasvirler akıl ve mantık sınırından taşarlar. Yer ve zaman belirsizdir. Tasvirlerde aşırı abartmalar goze carpar. HikÂye kahramanları olağanustu davranışlarda bulunurlar. Ağırlık merkezi aşk olan mesnevilerde cin, peri, dev, cadı, ejderha gibi masal motifleri cok bulunur. Bazan bu aşk ve imajlar, tasavvufi veya alegorik-sembolik nitelikler gosterebilirler.
[h=3]MESNEVİ KONULARI NEDİR?[/h]Mesnevide konu her ne olursa olsun, ilk dikkati ceken ozellik olayın bir masal havasında anlatılmasıdır. Akıl ve mantık olculerini aşan bir suru olay birbirini izler. Olayın gectiği yer ve zaman belirsizdir. Konuda birlik sağlanamamıştır. HikÂyenin bolumleri birbirine eklenmiş ilgisiz parcalar gibi gorunur. Cevre tasvirleri gerceğe uygun değildir, hikÂye kahramanları doğaustu davranışlarda bulunur. HikÂyelerde cinler, periler, devler, cadılar, ejderhalar gibi masal motifleri sık sık işlenir.
Her beyti kendi icinde uyaklı uzun nazım bicimidir. Bir anlamda Divan edebiyatında manzum hikÂyelerin yazıldığı bir bicim olarak da tanımlayabiliriz. MevlÂnÂ'nın unlu tasavvufi mesnevisi 25.700 beyitten oluşmuştur. Mevlana eserine ayrı bir isim koymamıştır; eser, nazım turu olan mesnevi adı ile bilinir.
Mesneviler aşk, dini ve tasavvufi, ahlaki-oğretici, savaş ve kahramanlık, bir şehri ve şehrin guzelliklerini anlatma, mizah gibi turlu konularda yazılmıştır. Divan edebiyatında roman ve hikÂye gibi turler olmadığı icin mesneviler bir bakıma bu turlerin yerini tutmuşlardır.
On bolumden oluşur.
Aynı şair tarafından yazılmış beş mesneviye "Hamse" adı verilir. Hamse sahibi olmak bir itibar kaynağıdır. Hamse sahibi olarak tanınmış onemli divan şairleri: Ali Şir NevÂi, Taşlıcalı Yahya, Nev'i-zÂde AtÂi'dir.
Mesnevilerde konu değişik olabilir:
1-Aşk: En guzel mesneviler aşk konulu mesnevilerdir. Buyuk şairlerin coğu herkesce bilinen aşk hikayelerini mesnevi biciminde kaleme almıştır:
Ornekler icin Aşk konulu mesnevilere bakınız(Leyla vu Mecnun, Yusuf u Zuleyha).
Diğer mesnevi konuları:
2-Din Tasavvuf
Ornek icin Suleyman Celebi'nin Mevlit adlı eserini inceleyiniz.
Not:16. Yuzyılda Peygamber Efendimizin fiziksel ozelliklerinin anlatıldığı "Hilye" isimli bir nazım bicimi ortaya cıkmıştır. Bu turde en guzel ornekler Hakani Mehmet Efendi tarafından verilmiştir.
Ornekler icin Hakani Mehmet Efendi "Hilye"lerini inceleyiniz.
3- Ahlaki Oğretici Mesneviler:
4-Yiğitlik savaş ve kahramanlık konulu mesneviler: (din duşmanları ile yapılan mucadele anlatılır)
Bu mesneviler gazavat-name (gaza-name) fetih- name gibi isimlerle anılır.
5-Bir şehrin guzelliğini anlatan mesneviler:
Bu mesneviler şehr-engiz (şehrengiz) olarak adlandırılır.
6-Hicvi Mizahi Mesneviler:
Şeyhi'nin Har-name isimli eserini inceleyiniz
Mesnevilerde her beyitin ayrı kafiyeli olması nedeniyle buyuk bir yazma kolaylığı vardır. Bu yuzden anlatım esasına dayanan, hikÂye niteliği taşıyan destanlar, uzun aşk hikÂyeleri, şehrengizler, didaktik(oğretici), dini-ahlaki konular mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmıştır. Bunun yanında divan şairleri arasında mesneviye hic iltifat etmeyenler de vardır (msl. Bakî, Nedim).
Eski edebiyatımızda mesnevi asla gazel ve kaside gibi on planda tutulmamış, hatta yalnızca mesnevi yazan şairlerin sanatı kucumsenmiştir.
[h=3]MESNEVİ BOLUMLERİ NEDİR?[/h]1-Dibace –şiir ya da duz yazı- (onsoz)

Mesneviler bir onsoz ile başlar. Şair bazen bu bolumu duz yazı bazen de şiir biciminde yazar. Bu bolumde mesnevinin yazılış amacından bahsedilir. Dua edilir.
Ornek icin Fuzuli'nin "Leyla ve Mecnun" (Leyla vu Mecnun) adlı eserine bakınız…
Diğer Bolumler:
2-Tevhit (Birlik)
Allah'ın varlığının birliğinin anlatıldığı bolumdur. Tevhit bir tasavvufi duşuncedir. Kainatın parca parca; ama aslında bir butun olduğu vurgulanır.
3-Munacaat
Allah'ın turlu vasıfları ile ovulduğu bir bolumdur.
4-Nat
Peygamber Efendimizin turlu vasıfları ile ovulduğu bolumdur.
5-Miraciye
Peygamberimizin Miraca cıkması olayının anlatıldığı bolumdur.
Miraciye her mesnevide bulunmayabilir.
6-Medh-i Cihar-yar-ı Guzin (Dort halifenin ovulmesi)
Dort halifenin (Hz. Omer, Hz Osman, Hz. Ali, Hz Ebu Bekir) turlu vasıfları ile ovulduğu bolumdur. Bu bolum her mesnevide bulunmaz.
7-Eserin Sunulduğu Kişiye Ovgu:
Eser kim icin yazılmışsa –kimin takdirine sunulmuşsa o kişinin ovulduğu bolumdur.
8-Eserin yazılış nedeni:
Bu bolum bazı mesnevilerde bulunur. Her eserin bir yazılış amacı bulunur. Şair bazen bu bolumde amacından bahseder.
Ornek icin Şeyh Galip'in unlu eseri Husn u Aşk'ı inceleyiniz.
9-Asıl Konu: (Agaz-ı Destan)
Yapıtın esas konun işlendiği bolumdur. Kendi icinde bolumlere ayrılır.
10-Son Soz (Hitame)
Mesnevinin son bolumudur. Uygun bir dille eser sonlandırılır. Eser, yazar adı, yazılış tarihi gibi bilgiler verilir.
Mesnevilerin icinde gazel, murabba gibi başkaca nazım bicimleri de kullanılabilir. Bu durumda şair başka nazım bicimine gecileceğini onceden duyurur. Bu bolumler esas şiirden bağımsız duşunulur(şairler mahlas kullanır).
Mesneviler divan şiiri geleneğinde roman, hikaye, masal, fabl gibi turlerin yerini tutmuştur. Eski şiir geleneğimizde duz yazı basitlik olarak gorulmuş, duz yazı ile anlatılabilecek olaylar mesnevi gibi turler ile anlatılmıştır. İşte bu sebeplerle mesnevilerde tum bu turlerin ozellikleri gorulur. Orneğin Şeyh Galip'in Husn u Aşk adlı eseri bir roman niteliği gosterir; Şeyhi'nin Harname'si (Zavallı Eşeğin Hikayesi) fabl niteliği gosterir.