Hayyam'ın doğum tarihi tam olarak bilinmese de ceşitli kaynaklara gore, İran'ın Nişabur şehrinde 18 Mayıs 1048'de dunyaya geldi. Hayatının buyuk bir kısmını Nişabur ile Semerkant'ta geciren şair, eğitimini de bu şehirlerde tamamladı.
Belh'de tanınmış bir araştırmacı olan Şeyh Muhammed Mansuri'nin yanında ilk eğitimini alan Hayyam, daha sonra, Nişabur bolgesinin en buyuk hocalarından olan İmam Nişaburlu Mowaffaq'ın yanında oğrenimine devam etti. Buyuk Selcuklu Devleti'nin veziri ve "Siyasetname" kitabının yazarı Nizamul-Mulk ile aynı medreseye giden Hayyam, zamanın unlu alimi Muvaffakeddin Abdullatif ibn el Lubad'dan eğitim aldı.

Rubailerinin dışında bilim dunyasına da buyuk katkıları oldu
Omer Hayyam, kaleme aldığı rubailerinde, dunya, var oluş, Allah, devlet ve toplumsal orgutlenme bicimleri gibi hayata ve insana ilişkin konuları işledi.
Dunya bilim tarihi icin de onemli bir yerde bulunan Hayyam, miladi ve hicri takvimlerden daha hassas olan Celali takvimini hazırladı. Matematik, astronomi konularında da dunyanın onde gelen bilim insanlarından biri olan Hayyam, cok sayıda bilimsel calışmada bulundu. Ayrıca geometri ve tıp konularında calışmalarda bulundu. Yapılan araştırmalara gore, Fransız matematikci Blaise Pascal'ın soyadıyla anılan "Paskal ucgeni" ile Binom acılımını ilk kullanan isim oldu. Daha cok geceleri astronomiyle ilgilendi.
Hayyam, evreni anlamak icin kendi icinde yaptığı akıl yurutmelerini, eşine az rastlanır bir edebi dille dortluklerine aktardı.
Melikşah'ın danışmanlığını ustlendi
Selcuklu hukumdarı Melikşah'a danışmanlık yapan Hayyam'ın, İbni Sina ekolune sahip olduğu ayrıca Batıni ve Mu'tezile inanışlarını tercih ettiğine inanılıyor.
Hayyam'ın dunya, aşk, sevgi, insan hayatı, yaşama sevinci ve yaratılışı anlamaya donuk duşunce ve duygularını ince bir dille ifade ettiği ve Turkce başta olmak uzere bircok dile cevrilen rubaileri 158 olmasına rağmen, ona isnat edilen rubai sayısı bini geciyor. Zaman zaman Semerkant, Buhara, Belh ve İsfahan gibi bilim ve sanat merkezlerinde dolaşmayı tercih eden Hayyam, felsefe, edebiyat, matematik ve astronomi alanında 18 esere imza attı.
Cok satanlar arasında yer alan "Semerkant" kitabına konu oldu
Lubnanlı yazar Amin Maalouf, bircok dile tercume edilen ve buyuk ilgi goren "Semerkant" adlı romanında, Hayyam'ın Selcuklu doneminin unlu veziri Nizamul-Mulk ve İsmaililik mezhebine dayalı Haşhaşiler tarikatını kuran Hassan Sabah ile arkadaşlıklarını kurgusal bir dille ele alıyor.
Asırlar boyunca unutulmayan işlerde imzası bulunan Omer Hayyam, 4 Aralık 1131'de 83 yaşındayken hayata veda etti.
Hayyam'ın anıt mezarı, İran'ın kuzeydoğusundaki Rezevi Horasanı'na bağlı Nişabur'da, kendi adını taşıyan meydana yakın bir yerde bulunuyor. Rıza Şah Pehlevi tarafından 1934'te Tahran Universitesi Guzel Sanatlar Fakultesi Dekanı, mimar, heykeltıraş ve ressam Prof. Dr. Hoşeng Seyhun'a yaptırılan ve inşası 1963'te tamamlanan mezar, şairin "cadırcı" anlamına gelen "Hayyam" lakabına atıfla cadır şeklinde tasarlandı. Hayyam'ın rubaileri, Nişabur'un unlu firuze taşı renginde talik hattıyla, 20 bin metrekarelik bahcede beyaz mermerden yapılan, yuksekliği 22, genişliği 18 metre olan anıtın kenarlarına yazıldı.
- Eserleri
Hayyam'ın eserlerinden ismi bilinen 18'i şunlar:
Melikşah'a ithaf edilen, astronomi ve takvime ilişkin "Ziyc-i Melikşahi",
Geometriye dair "Kitabun fi'l Burhan ul Sıhhat-ı Turuk ul Hind",
Cebir ve denklemlere dair "Risaletun fi Berahin İl Cebr ve Mukabele",
Aritmetikle ilgili "Muşkilat'ul Hisab",
Genel prensiplerle ilgili "İlm-i Kulliyat",
Takvim ve yılbaşı tespitine dair "Nevruzname",
Altın ve gumuşten yapılmış bir cisimde altın ve gumuş miktarının bilinmesine dair kaleme alınan ve Almanya'da Gothe kutuphanesinde bir nushası mevcut olan "Risaletun fil İhtiyal li Marifet",
Oklid'in bir probleminin cozulmesi metoduyla ilgili, Hollanda Leiden kutuphanesinde bir nushası mevcut olan "Risaletun fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat",
Felsefede ontoloji bahsine dair Britanya kutuphanesinde bir nushası bulunan "Risaletun fi Vucud",
Fizik konusunda "Muhtasarun fi't Tabiiyat",
Felsefeyle ilgili "Risaletun fi'l Kevn vet Teklif",
Meskun yerlerin iklimi ve hava değişikliklerine dair "Levazim'ul Emkine",
Uc meseleye cevap ve alemde zıtlığın zorunlu olduğuna dair "Fil Cevab Selaseti Mesail ve fi Keşfil Hicab",
Pırlantalı eşyaların taşlarını cıkarmadan kıymetini bulmanın yontemine dair "Mizan'ul Hikem",
Allah'ın alemleri yaratmasının ve insanları ibadetle yukumlu kılmasının hikmetine dair "Abdurrahman'el Neseviye Cevab",
"Nizamulmulk",
Arapca rubailerinden oluşan "Eş'arı bil Arabiyye"
ve İlim prensipleri "Fil Mutayat"
Muhabir : Hilal UştukYayınlayan : Salih Bilici
13: 52 03/12/20
"
Kaynak: Hurriyet