Berat Albayrak, Temmuz 2018'den beri Hazine ve Maliye Bakanlığı gorevini ustleniyordu. Peki bu donemde ekonomik gostergeler nasıl bir değişim sergiledi? Albayrak'ın ekonomi politikalarını inceledik.Dun akşam Instagram hesabından istifasını duyuran Berat Albayrak, 10 Temmuz 2018'de Cumhurbaşkanlığı Hukumet Sistemi'nin ilk Hazine ve Maliye Bakanı olarak goreve başladı. Albayrak, goreve geldiği andan itibaren ekonomideki kotu gidişat nedeniyle eleştirilerin hedefinde oldu.
Peki, Albayrak doneminde uygulanan politikalar, kur, faiz, buyume, işsizlik ve enflasyon gibi ekonomik gostergeleri nasıl etkiledi?
Lira yuzde 44 değer yitirdi
Albayrak'ın goreve başlamasının ardından piyasalarda yeni sisteme ilişkin bir guven bunalımı soz konusu oldu. Ekonomistlere gore Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın faizlerin duşuk tutulması yonunde sık sık dile getirdiği soylemler nedeniyle kurların yukseldiği donemde, ekonomi yonetiminin başına Berat Albayrak'ın getirilmesi, Merkez Bankası'nın bağımsızlığına yonelik endişeleri daha da artırdı. Aralarında Moody's ve Standard&Poor's'un da olduğu uluslararası kurumlar kararı eleştirdi.

9 Temmuz'da 4.55 TL'den gune başlayan dolar kuru, yeni kabinenin acıklanmasından sonra 4.75 seviyesini gordu.
Kur, Ağustos 2018'de ise Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın ABD Başkanı Donald Trump ile Pastor Andrew Brunson uzerinden yaşadığı gerilimle birlikte 7 seviyesini gecerek rekor kırdı. Eylul ayında Merkez Bankası politika faizini yuzde 24'e yukseltti. Dolar kuru faiz artırımının etkisiyle 6 seviyesinin altına gerilese de ardından gelen faiz indirimleri kuru yeniden yukarı taşıdı. Politika faizi bir yıldan kısa sure icinde yuzde 24'ten yuzde 8.25'e kadar cekildi.
Ekonomistlere gore Albayrak donemi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın faiz teorisinin hayata gectiği bir donem oldu. Duşuk faiz politikası nedeniyle kurlardaki ve enflasyondaki artış surdu.
Dolar/TL kuru, Albayrak'ın Instagram uzerinden istifasını acıkladığı tarihe kadar ise 8.59'a kadar yukseldi. Gecen 28 aylık surecte dolar TL karşısında yuzde 89 değer kazandı. Başka bir deyişle TL, dolar karşısında yuzde 45 eridi. Merkez Bankası Eylul 2020'de politika faizini yuzde 10.25'e yukseltse de kurdaki artışın onune gecemedi.
DW Turkce'ye konuşan ekonomist Barış Soydan, Erdoğan'ın faizin enflasyonun sonucu değil nedeni olduğunu savunduğunu, Albayrak doneminde de daha onceki ekonomi yonetimlerinden farklı olarak buna uygun bir politika yurutulduğunu soyluyor. Soydan, duşuk faiz politikası sonucu kurlarda yaşanan yukseliş nedeniyle vatandaşın TL'den kacıp banka mevduatlarını dovize cevirdiğini, bireylerin doviz hesaplarının toplam icinde yuzde 60'a ulaştığını belirtiyor.
Albayrak'ın goreve ilk geldiği Temmuz 2018'in ikinci haftasında yurtici yerleşiklerin 158.9 milyar dolarlık doviz mevduatı bulunuyordu. 30 Ekim 2020 itibarıyla bu rakam, 221 milyar 38 milyon dolara ulaştı. Buna gore doviz mevduatları 62 milyar dolar arttı.
Enflasyon cift haneye demirledi
Albayrak, Eylul 2018 tarihinde ise 2019-2021 yıllarını kapsayan Yeni Ekonomi Programı'nı acıkladı. Orta Vadeli Programın ismi Yeni Ekonomi Programı olarak değiştirilirken, programın acıklanmasının gecikmesi de tepkiye yol actı.
Acıklanan plana gore hukumetin dolar kuru varsayımı 2018 icin 4.90, 2019 icin 5.63, 2020 icin 6.00 ve 2021 icin 6.21 olarak belirlendi.
Albayrak, Ağustos 2018'de yaptığı acıklamada ise enflasyonun 2019'da tek haneye ineceğini belirtmişti. 2019 yıllık enflasyonu ise resmi rakamlara gore yuzde 11.84 olarak gercekleşti.
Berat Albayrak gorevi devralmadan once Haziran 2018'e ait enflasyon rakamı yıllık yuzde 15.39 idi. 2018 sonunda yıllık enflasyon yuzde 20.30 oldu. 2019'da ise 11.84 olarak acıklanan enflasyon son acıklanan ekim ayı verisine gore yuzde 11.89 seviyesinde bulunuyor. Albayrak'ın 2019'da acıkladığı Yeni Ekonomi Programı'nda da enflasyon hedefi 2019 icin yuzde 15.9, 2020 icin ise yuzde 8.5 idi.
İşsizlik arttı
Albayrak donemde enflasyondaki cift haneli seyirle birlikte işsizlikteki artış da surdu. Haziran 2018'de işsizlik yuzde 10.1 olarak acıklanmıştı. Son verilere gore ise işsizlik oranı, Temmuz 2020'de yuzde 13.4 seviyesinde bulunuyor.
Albayrak Eylul 2018'de acıkladığı Yeni Ekonomi Programı'nda işsizlik beklentisini 2018 icin yuzde 11.3; 2019 icin yuzde 12.1 ve 2020 icin de yuzde 11.9 olarak duyurmuştu. İşsizlik oranı 2018'de yuzde 11, 2019'da 13.7 olarak gercekleşti. Buna gore Albayrak'ın 2019 ekonomi programındaki işsizlik hedefi de tutmadı.
Kişi başına gelir azaldı
Ote yandan Turkiye ekonomisi, Albayrak'ın goreve başladığı 2018'in ikinci yarısında yavaşlayarak resesyona girdi. İkinci ceyrekte yuzde 5.8 buyuyen ekonomi 2018'in ucuncu ceyreğinde yavaşlayarak yuzde 2.5 buyume kaydetti, son ceyrekte ise yuzde 2.7 daraldı. 2018'de buyume yuzde 2.6 olarak acıklandı. Nisan 2019'da Merkez Bankası Başkanı Murat Cetinkaya ile birlikte Washington'a giden Albayrak, burada 400'den fazla yatırımcının ve banka temsilcisinin katıldığı toplantıda yaklaşık bir saat boyunca Turkiye'de hukumetin uygulamaya koymayı hedeflediği reformları anlattı. Ancak reform paketi, yatırımcılar tarafından, yuksek enflasyon ve kırılgan para birimi sorunlarıyla mucadele eden ulke ekonomisini canlandıracak iddialı taahhutleri icermediği gerekcesiyle yetersiz bulundu.
2019 yılında Gayrisafi Yurt İci Hasıla (GSYH) yuzde 0.9 arttı. 2019 ekonomi programında aynı yıl icin yuzde 2.3 buyume ongorulmuştu. Bu yılın ilk ceyreğinde ise yuzde 4.4 buyume kaydedilirken, ikinci ceyrekte pandeminin de etkisiyle ekonomide yuzde 9.9 daralma yaşandı. TUİK verisine gore, dolar cinsinden kişi başı milli gelir de 8 bin 934 dolara geriledi. 2018 yılında kişi başına GSYH ABD doları cinsinden 9 bin 632 dolar olarak hesaplanmıştı. Bu durum Albayrak doneminde kişi başı milli gelirde 698 dolarlık duşuşe işaret ediyor.
DW Turkce'ye konuşan ekonomist Mustafa Sonmez, Erdoğan'ın damadı olan Berat Albayrak'ın ekonomi yonetiminin başına gecmesinin liyakata cok uygun gorulmediğini vurguluyor. 2018 sonrası yaşanan siyasi gelişmelerin de Albayrak'a hic yardımcı olmadığını soyleyen Sonmez, yukseltilen faizlerle ekonominin daraltılıp istikrara sokulmaya calışıldığı, ekonomi uc ceyrek daralınca da toplumda bir işsizlik, bir gelirsizlik ortaya cıktığını belirtiyor. Sonmez, yerel secimlerden sonra ekonomide canlandırma adımları atılmaya calışılsa da pandeminin getirdiği daralmayla beraber ekonomideki bocalamanın surduğunu ifade ediyor.
Hazine'nin borcu arttı
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak doneminde kamu borclarında artış gozlemlenirken Hazine, doviz cinsinden borclanmayı tercih etti. 30 Haziran 2018 itibariyle merkezi yonetimin borcu 969.8 milyar lira iken borcun 408.6 milyar lirasını doviz cinsi borclanma oluşturuyordu. Bu yılın eylul ayında ise bu borc 1 trilyon 863 milyar liraya ulaştı. Doviz cinsi borclar 1 trilyon 45 milyar lirayı buldu. Rakamlar, kamu borcunda yuzde 92, doviz cinsi borclarda da yuzde 155 artışa işaret ediyor.
Aynı donemde Merkez Bankası'nın doviz rezervleri de azaldı. Merkez Bankası'nın brut doviz rezervleri 6 Temmuz'da 79 milyar 95 milyon dolar seviyesindeydi. Brut rezervler 30 Ekim itibariyle 42 milyar 259 milyon dolar seviyesinde bulunuyor. Buna gore rezervlerdeki duşuş yuzde 47'yi buluyor.
Ekonomistlere gore, kurlardaki artışla beraber ekonomideki olumsuz gostergeler politika değişiklikliği ihtiyacını zorunlu kıldı.
DW Turkce'ye konuşan Marmara Universitesi İktisat Fakultesi oğretim uyesi Prof. Dr. Mehmet Şişman, ekonomi yonetiminin dış kredibilite, borc yonetimi ve yeni sermaye girişi acısından onemine dikkat cekiyor. Bunun doların eksik değerli konumundan normal değerine doğru yonelmesinde ve enflasyon uzerinde etkili olacağını soyleyen Şişman, yeni bir algı yonetimi uzerinden bu değişikliklerin yapılmak istendiğine işaret ediyor.
Pelin Unker/ İstanbul
(c)
Kaynak: Deutsche Welle