Cumhuriyet'imizin 97'nci yılını kutladığımız bu hafta, şarkılar uzerinden bir cumhuriyet tarihi sohbetine ne dersiniz? Muzik araştırmacısı ve '100 Şarkıda Memleket Tarihi' kitabının yazarı Murat Meric, carşamba gunu başlayan 'Şarkılarla Cumhuriyet Tarihi' adlı cevrimici atolye programında, 1923'ten bu yana yaşananları donem donem mercek altına alıyor.
Murat Meric
Cumhuriyetin ilanı, 1 Mayıs İşci Bayramı, Boğaz Koprusu'nun acılışı... Turkiye tarihi boyunca hemen her şey hakkında şarkı yapılmış. Prenses Sureyya'nın İran şahına bir oğlan cocuğu vermediği icin ulkeden kovulması bile Turkiye'de bir Zeki Muren şarkısına konu olmuş. "Muzik bir şekilde tarihten etkileniyor, tarihle şarkılar değişiyor cunku yaşananlar sonrasında pek cok şarkı yazılabiliyor" diyen Meric atolye programını anlattı.
Zeki Muren
1. Hafta
Cumhuriyetin ilk yılları
ŞARKILARDA TUHAF KAFİYELERE, SOZLERE RASTLIYORUZ
Turkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında harf devriminden tarım politikasına butun yenilikler icin devlet tarafından marşlar yazdırılıyor ve halkın marşlar aracılığıyla bu yenilikleri oğrenmesi amaclanıyor. Latin alfabesine gecildiğinde, bizzat Ataturk'un emriyle İstiklal Marşı'nın bestecisi Zeki Ungor'e 'Harfler Marşı' yaptırılıyor. Turkiye'nin guzelliklerini anlatan, insanların memleketi gezmesini veya değişik noktalara yatırım yapmasını teşvik eden 'Ziraat Marşı', 'Sanayii Marşı' gibi besteler de var.
O donem otomobilin memlekete girişi, ilk ucakların gelişi ve cay uretimi, şarkılara ve turkulere yansıyan yenilikler. Karadeniz'de cay ekilmeye başlanınca cay icmeyi teşvik etmek icin de bir turku yazdırılıyor. Rizeli Sadık ve Bedriye'nin seslendirdiği 'Şirindir Rize Cayı' adlı turkude "Şirindir Rize cayı/ Mis kokular sacayı/ O ne kadar guzellik/ Benim aklım şaşayı..." deniyor.
Turk Hava Kurumu bunyesindeki Turk Kuşu'nun ucuşlara başlaması uzerine, insanları ucağa binmeye teşvik etmek icin yapılan şarkının adıysa 'Yine Yukselecek Turk Hava Kuşu.' O donem internet yok. Basılı medya cok parlak değil. Şarkılar, kısa surede bircok şeyi insanlara anlatabileceğiniz bir mecra.
İlk haftaki bolumde, 1923'ten başlayarak 50'li yılların sonuna doğru yaşananları ozetledim. Bu donem, aynı zamanda kantodan tangoya, cazdan twist'e, ilk rock'n roll orkestrasından acemi pop adımlarına uzanan bir hikaye... Yabancı şarkıları yabancı dilde soyleme ısrarı vardı, İngilizce bir şarkıyı tıpkı Beatles'mış gibi soylersek o şarkı o kadar makbul oluyordu. Sonrasında Celal İnce, Erol Buyukburc gibi isimler tarafından o şarkıları Turkceye uyarlama cabaları oldu. O donemki şarkılarda tuhaf kafiyelere, sozlere de rastlıyoruz. Ajda Pekkan bir şarkısında, "Seninle delidoluyum/ Sensiz ben bir hic mi oluyum" diyor.
Erol Buyukburc
2. Hafta
Muziğin değişim yılları
TURKULERİMİZİ NASIL COK SESLİ HALE GETİREBİLİRİZ?
27 Mayıs 1960 sonrası, insanlar yeni bir şeyler yapmak uzere adım atıyor. En onemli adım, Anadolu pop akımı. Koylerin anlatıldığı romanlar, sonra Yaşar Kemal'in populeritesi... Bir anda herkes gozunu koye cevirince muzisyenler de turkuleri keşfediyor. Turkiye'de ilk caz grubunun davulcusu olan Erdem Buri, Tulay German'la "Turkulerimizi nasıl cok sesli hale getirebiliriz" diye kafa yoruyor. Ruhi Su, Tulay German'a turku soylemeyi oğretiyor. Doruk Onatkut da onlara katılınca 'Burcak Tarlası'nı Batı tarzında aranje ediyorlar. Cok sevilince de ortalığı bir anda turku duzenlemeleri sarıyor.
60'lı yılların sonunda koyden kente goc başlıyor ve o insanların sorunlarını anlatmak uzere de arabesk şarkılar yapılıyor. İnsanlar o gune kadar cicekten, bocekten, aşktan soz ederken bir anda bir fabrika kızının oykusunu anlatan şarkılar yazılmaya başlanıyor, şarkılara grev lafı giriyor ve siyasi arenadaki değişimler şarkılarda kendine yer buluyor. 'Kalipso Kralı' Metin Ersoy, yabancı bir şarkıdan uyarladığı 'Her Şey Berbat'ta giderek artan grevler dolayısıyla hayatın ne kadar cekilmez olduğunu anlatıyor.
3. Hafta
Umudun yeşerdiği yıllar
BOĞAZİCİ KOPRUSU BESTELERİ...
Sezen Aksu
12 Mart 1971'le başlayan bu bolumde ağırlık, pop muziğin yukselişinde. TRT'nin kuruluşu, memleketin ilk yapım firması olan ŞAT Yapım ve Sezen Aksu'dan Cici Kızlar'a onların bunyesinde unlenen yıldızlar... Selda Bağcan'dan Cem Karaca'ya politik muzik, Barış Manco'dan Erkin Koray'a rock cenahındaki hareketlilik... Avrupa'da buyuk başarı kazanan Beyaz Kelebekler'i, milli mesele haline getirdiğimiz Eurovision Şarkı Yarışması'nı ve 'Hababam Sınıfı'ndan şarkıcılı filmlere Yeşilcam'ı unutmadan tabii...
Cem Karaca
Aranjmanlar ve Ajda Pekkan'ın popularitesi başka başka insanların ona ozenerek yıldızlaşmasına neden oluyor. İlhan İrem, Bulent Ortacgil gibi sadece kendi şarkısını soyleyenler de bu donemde ortaya cıkıyor.
Ajda Pekkan
Cumhuriyetin 50'nci yılında acılan Boğazici Koprusu, o kadar onemseniyor ki uğruna pek cok şarkı yapılıyor. En meşhuru Emel Sayın'ın seslendirdiği 'Boğaz Koprusu'.
Emel Sayın
4. Hafta
Turkiye'nin karanlık yılları
ROCK, GOZLE GORULUR HALE GELDİ
12 Eylul ve sonrasında yaşananları anlatacağım bu bolumun ağırlığı, o yıllarda kurulan topluluklarda: Yeni Turku, Ezginin Gunluğu, Bulutsuzluk Ozlemi, Grup Yorum... Dahası da var: Ahmet Kaya'dan Zulfu Livaneli'ye uzanan ozgun calışmalar, Mazhar Fuat Ozkan sonrasında dikkatleri uzerine ceken rock, Pentagram'dan Kramp'a, o donem kurulan ve konserleri tıklım tıklım dolduran topluluklar, Nur Yoldaş'ın 'Sultan-ı Yegah'ıyla başlayan ve Sezen Aksu albumleriyle suren pop uyanışı...
80'li yılların ortalarından itibaren rock muzik gozle gorulur hale geliyor. Bir yandan da darbe nedeniyle uzun suredir bir araya gelemeyen insanlar muzikte buluşuyorlar. Zulfu Livaneli, Ahmet Kaya ve Grup Yorum konserleri ve universitelerin rock şenlikleri; bunlara iyi birer ornek. 80'ler bize şunu gosteriyor: Turkiye'nin en karanlık donemlerini hep muzik aydınlatıyor. Herkesin icine yerleşen o umitsizlik duygusunu muzikle yok ediyoruz.
O yıllarda TRT'nin denetim kurulunun yerini Kultur Bakanlığı bunyesinde oluşturulmuş Bandrol Kurulu alıyor. Albumleri onceden denetleyen kurul 'sakıncalı' bulduğuna bandrol vermiyor. Pek cok şarkı albume giremiyor ya da adları, sozleri değiştiriliyor. Heavy metal topluluğu Devil'in 'Ozal Devri Kızları' adlı şarkısı 'Atom Devri Kızları'na donuşuyor, Bulutsuzluk Ozlemi "Solda guneş yukseliyordu/ Guneye giderken" dizesinde sol yerine yol demek zorunda bırakılıyor.
Bulutsuzluk Ozlemi
5. Hafta
Hareketli yıllar, dunden bugune uzanan kopru
TARKAN POPULER OLMASAYDI SONRASINDA BİRCOK İSİM CIKMAYACAKTI
1970'lerde ve 80'lerde TRT vardı ama orada herkesin sesini duymak mumkun değildi.
Orhan Gencebay
Orhan Gencebay arabesk yaptığı, Cem Karaca siyasi şarkılar soylediği icin kanala cıkamıyordu ve daha bir suru yasaklı şarkı vardı. Hatta cok manasız şarkılar bile yasaklanabiliyordu. 'Lambaya Puf De' şarkısı erotik olduğu gerekcesiyle TRT'de yayımlanamıyordu mesela. 90'lı yıllar artık her şeyin ozgur olduğu yıllar. Ozgurlukten kastım, her şeyi ozgurce soylediğimiz değil; her yerde her şeyi duyabildiğimiz donem olması.
Faili mechul cinayetler, Sivas katliamı, Uğur Mumcu suikastı, Eşref Bitlis'in şupheli olumu; donemin onemli olayları... Selda Bağcan'ın Uğur Mumcu anısına yazdığı 'Uğurlar Olsun', donemin sembol şarkılarından.
Selda Bağcan
Moğollar'ın yeniden birleşmesi, 90'lı yılların diğer onemli olayı. Hicivli şarkılarıyla memleket gundemini yakalıyor, bir yandan Sivas katliamı sonrasında yazdıkları 'Issızlığın Ortasında'yı soyluyor, diğer yandan 'Bişey Yapmalı'yla kitleleri birleştiriyorlar.
Tarkan
Bu donem pop da yeniden patlıyor ve bir suru yeni şarkıcı cıkıp bugunu şekillendiriyor. O yıllarda Tarkan o kadar populer olmasaydı sonrasında bircok isim cıkmayacaktı. Tarkan Mirkelam'a el veriyor, o bir başkasına...
90'ların ortalarında Ada Muzik ve Uzelli Muzik, rock albumleri yapmasa Kesmeşeker ve Mor ve Otesi gibi gruplara şans tanımasaydı belki de 2000'li yıllarda yeşeren o rock patlaması olmayacaktı.
6. Hafta
Turkiye'nin genc muziği: Rap
ARTIK EN ETKİLİ OLAN, SOZUNU SAKINMADAN SOYLEYENLER RAP'CİLER
Son haftanın konusu, rap. Bunun sebebi, şu anda en etkili tur olması. Bugun, sozunu sakınmadan soyleyenler onlar. 80'lerde Grup Yorum'un yaptığını bugun rap'ciler yapıyor. Aga B, Kamufle, Saian... Ozellikle Eylul 2019'da yayımlanan 'Susamam' şarkısıyla rap, butun dikkatleri uzerine cekti. O şarkı cevresinde yan yana gelen genclerin bir anda gundemi değiştirmesi, 1995'te tanıştığımız Cartel'in o donem yaptığına eşdeğer bir hareket olarak gosterilebilir.
Cartel
Carşambaları gercekleşen seminerleri izlemek icin Instagram'da Minerva Atolye'ye DM atarak Zoom linki edinebilirsiniz.
Kaynak: Hurriyet