İnsan bir hayÂl kursa olurmu ?
Allah mekandan munezzehtir,
Allah her yerdedir demek, Allaha mekan ittihaz etmek demektir ki asla cÂiz değildir. Allah mekandan munezzehtir, her yerde hazır ve nazırdır demelidir. Allah dunyayı nur gibi, ışık gibi kaplamıştır demekte yine mekan tayin etmek demektir ki asla caiz değildir.
Allahu teÂlÂ, kÂinatla ne bitişiktir, ne icindedir, ne dışındadır. Ya nasıldır?
İnsan bir hayÂl kursa, hayÂlinde ceşitli işler yapsa, insan kurduğu hayalin icindedir, dışındadır, bitişiktir, ayrıdır gibi bir şey soylenemez. HayÂl gercekte yok ki boyle soylenebilsin.
Yine insan ruy gorur. Ruya goren insan, ruy ne sağındadır, ne solundadır. Ne de bitişiktir. Ruy Allahu teÂlÂnın kudreti ile devam etse, insan ruyÂyı gercek zannedebilir. Yer, icer, hatta ruyÂsında ruya bile gorur.
Bir ipin ucuna kucuk bir demir parcası bağlayıp, oteki ucundan tutarak ceviririrsek, donen demir karşıdan daire şeklinde gorunur. Gorunen demire nokta-i cevvale, gorunen daireye de, daire-i mevhume denir. Dairenin bu nokta ile hic ilgisi yoktur. Noktanın hic bir cihetinde değildir. Daire hÂsıl olunca bu nokta sınırlanmamıştır. Nokta, dairenin sağında, solunda, onunde, arkasında denilemez. Daire icin boyle şeyler ancak onun gibi vehim mertebesinde bulunan varlıklar icin soylenebilir. Gorunen bu daire mecazdır. Fakat hakikat kaybolmuş, mecaz gorunmuş, tanınmıştır.
Bir misÂl daha verelim. Hindistanda meşhur bir hikÂye vardır. Hokkabazlar padışÃ‚hın karşısında, oyun yaparken, goz boyamakla, aynada bahce ve ağaclar gosterirler. Hakikatte bulunmayan bu ağacları, buyuyerek meyve verdiklerini gosterirler. Meyveleri koparıp sultana ve seyircilere verirler. Eğer oyun yaparken hokkabazlar oldurulurse, gorunen oyunlar, Allahu teÂlÂnın kudreti kudreti ile, o halde kalır, yok olmazlarmış. Sultan da bu hokkabazları, oyun esnasında oldurtuyor. Bu ağacların uzun muddet kaldığı, meyvelerini herkesin yediği soylenmektedir. Bu hikaye, doğru veya yanlış olması bir yana, misÂlimizi aydınlatması bakımından caziptir.
Işte dunya, yıldızlar, gezegenler, Cennet ve Cehennem ve her varlık, hayÂl, vehim mertebesinde yaratılmıştır. Allahu teÂlÂnın kudreti ile devam etmektedir; Allah ile kainatın yakınlığı, uzaklığı, insanın hayÂl ve ruyÂya olan alakasına benzemektedir. İnsan hayalin şurasında, ruyanm burasındadır, denemez. İşte Allahu teÂlÂya da boyle mekan tÂyin edilemez.
Kaynak: Bir Bilene Soralım, Turkiye Gazetesi