1. Hz. Ibrahim hakkinda genel bilgiler
Hz. Îbrahim Kur'an-i Kerim'de bildirilen peygamberlerdendir : « Kitap'ta Ibrahim'i an. Zira o, sidki butun bir peygamberdi » . Ulul'azm denilen peygamberlerin ucuncusu olup Mezopotamya'daki KeldÂni kavmine gonderilmistir. Peygamberimiz Muhammed Mustafa (S.A.V.)'dan sonra Allah katinda insanlarin en ustunudur, cunku ileride gorecegimiz gibi Allahu TeÂlÂnin varligini kendi akil ve mantigiyla bulmustur. Allah ona Halil'im (dostum) diye buyurdu. Onun icin «HÂlilurrahman» olarak zikredilir. Kendisine on suhuf (forma) verildi. Ogullari, Ismail ve Ishak aleyhisselam'dan ziyade soyundan daha bircok peygamber geldigi icin «Ebu'l enbiya» (peygamberler babasi) da denilmistir. Beni Israil oglu olan Hz. Ishak, Arap kavmi ise diger oglu Hz.Ismail'den turemistir. Babasinin Âzer'in mi, TÂruh'un mu olup olmasi hakkinda ihtilaf vardir (genis bilgi ileride, 2.2 noktada verilecektir) . Bir rivayete gore annesinin ismi Emile'dir . Hz.Ibrahim peygamberimizin dedelerindendir .

2. Hz. Ibrahimin hayati

2.1. Hz. Ibrahim'in yasadigi zaman ve mekan
Ibrahim aleyhisselamin nesebi Nuh aleyhisselamin oglu Sam'a dayanir. Hz. Nuh'un vefati ile Hz. Ibrahim arasinda iki peygamber (Hz.Hud & Hz. SÂlih) vardir. Bu fÂsila (rivayete gore, M.K.) 1143 senedir. Hz. Hud ile Hz. Ibrahim arasinda da 630 yillik bir fÂsila oldugu bildirilmistir. Dogum yeri BÂbil kentidir .

2.2. Ibrahim aleyhisselamin babasi
Allahu TeÂl Kur'an-i Kerim'de : «Ibrahim, babasi Âzer'e...» buyurmaktadir. Bu Âyetten anlasilacagi gibi Hz. Ibrahim'in babasi Âzer isminde idi. Ama, bazilarina gore Ibrahim aleyhisselamin babasi -Kur'anda bildirilen- putperest Âzer degil, mu'min olan TÂruh idi. Bu gorusu destekleyenler arasinda meshurlari Abdulhakim ArvÂsi, Kadi BeydÂvi ve SenÂullah Dehlevi vardir, ama Sii'ler de bunu soylemektedirler . Bir rivÂyete gore Âzer Hz. Ibrahim'in - amcasi olup - TÂruh'un olmesiyle Emile ile evlenip, Hz. Ibrahim'in uvey babasi oldu. Tefsir yonunden bunu boyle aciklamaktadirlar : En'am suresinin manasi : «Ibrahim, Âzer olan babasina dedigi zaman» anlamindadir. Boyle olmasaydi Kur'an-i Kerim'de «Babasi Âzer'e dedigi zaman» demeyip, "Âzer'e dedigi zaman" veya "Babasina dedigi zaman" demek yetisirdi . Âzer, kendi babasi olsaydi "Babasi" kelimesi fazla olurdu demektedirler. Bir kanit olarak Sua'ra suresinin 219. ayetini gostermektedirler. Bu surede Allah « Secde edenler arasinda dolasmani da goruyor » denilmektedir. Buna gore Peygamberimizin sulÂlesinde hicbir putperest yokturdur. Bu goruse rededenler ise, ki bunlar arasindaTaberi, Ebu Hayyan ve Elmalili Muhammed Hamdi Yazir vardir, acik olan Âyete (En'am, 74) bir mÂna verilmek istenmistir demektedirler. Mealine gore manalar degistigi icin anlamlar da degisir teorisini ileri surmektedirler. Konuya objektif bir yonle bakmak gerekirse, Âzer'in Ibrahim aleyhisselamin babasi olmamasi biraz daha mantiklidir. Sunu da belirtmek lÂzim ki, bir ucuncu fikir vardir. O da, Ibrahim aleyhisselamin babasinin asil isminin Tarih veya Taruh olup sonradan - bir putun ismi olan - Âzer ismine degistirmesi. Bu da Nemrud'un onu puthanesi'nin nÂziri olarak tayin etmesinden sonra gerceklesmistir . Ama kaynaklar bu dusunce hakkinda bilgi vermiyorlar, onun icin fazla dikkat etmemek gerekir. Biz burda ilmi gercekleri tartismiyacagimiz icin bunu burda noktalamak gerekir. Bu ihtilaf'in cozumunu ancak Rahman, Rahim, Evvel, Âhir, Kebir, Aziz, Saafii, MÂlik, Gafur, Nur, Adl, Hak, Hakem, Rauf, Sehid, Veli, Kerim, Bari, Cebbar olan ALLAH bilir. Âzer ayrica put yapardi ve Nemrud'un yakininda bulunurdu. Onun bir dedigini, iki etmezdi.

2.2. Hz. Ibrahim'in dogumundan peygamberligine kadar olan hayati

2.2.1. Hz. Ibrahim'in dogumuna kadar vukuu bulan olaylar
Nemrud (2.3.2.2. no'lu noktaya bakiniz) ve ona tÂbi olanlar azginlik ve Allah'a isyan icinde yasamakta idiler. Bir gun Nemrud bir ruya gordu. Bir rivayete gore, ruyasinda gokyuzunde bir nurun parladigini, gunesin, ayin ve yildizlarin bu nurun isiginda kayboldugunu gordu. Diger bir rivayete gore ise, ruyasinsda bir kimsenin gelip tahtindan kaldirip kendini yere vurdugunu gordu. Muneccimlere gordugu ruyayi anlatip tÂbir ettirdi. Bunlar "Yeni bir peygamber ve din gelecek, senin saltanatini temelinden yikacak ! Ona gore tedbir almalisin" diye tÂbir ettiler. Nemrud bu isin tedbiri kolaydir deyip, " Bundan sonra kimse cocuk sÂhibi olmayacak. Hanimlardan uzak durulacak. Dogan cocuklar, erkekse oldurulecek, kizsa birakilacak" emrini verdi. Bu suretle 100.000 mÂsum bebegi olduruldugu nakledilmistir .

2.2.2. Dogumundan sonra
Bu sirada Hz. Ibrahim'in annesi hÂmile idi. Âzer'in durumunu bildigi icin, onu doguma yaklasinca kendisinden uzaklastirdi ve gizlice bir magaraya gitti ve orda Hz. Ibrahim'i dunyaya getirdi. Dogduktan sonra annesi onu emzirdi ve magarayi kapatip geri sehre dondu. Âzer'e ," Cocuk cok zayif dogdu ve hemen oldu" dedi. Bundan sonra magaraya - gizlice -gelip Ibrahim aleyhisselami emzirip geri eve donerdi. RivÂyetlere gore, Hz. Ibrahim magarada 7, 13, 16 veya 17 yasina kadar kaldi .

2.3. Hz.Ibrahim'in tebligi

2.3.1. Hz. Ibrahim'in Allah'i aramasi

2.3.1.1. Hz. Ibrahim'in Allah'i aramasindan onceki durumu
Hz. Ibrahim'in imÂni durumunu hakkinda Kur'an-i Kerim bilgi vermektedir :«Andolsun biz Ibrahim'e daha once rusdunu vermistik. Biz onu iyi tanirdik » . Burdaki rusdunu vermek peygamberlik, yahut Ibrahim aleyhisselamin risÂletten once sahip oldugu hidayet ve dogruluk manasina geldigi tefsirlerde bildirilmistir. Bu da gosteriyor ki, peygamberlik Hz. Ibrahim'e genc yasta verilmis idi.

2.3.1.2. Ibrahim aleyhisselamin tefekkur ile tevhid'i bulmasi
Ibrahim aleyhisselam hakkinda Allahu TeÂl « Halil'im » demistir. Bu da onun Allahi arayip bulmasindandir. Bunun icin Kur'an-i Kerim'de sunlar buyrulmustur : «Boylece biz, kesin iman edenler olmasi icin Ibrahim'e goklerin ve yerin melekûtunu gosteriyorduk. Gecenin karanligi onu kaplayinca bir yildiz gordu, Rabbim budur, dedi. Yildiz batinca, batanlari sevmem, dedi. Ay'i dogarken gorunce, Rabbim budur, dedi. O da batinca, Rabbim bana dogru yolu gostermezse elbette yoldan sapan topluluklardan olurum,dedi. Gunesi dogarken gorunce de, Rabbim budur, zira daha buyuk, dedi. O da batinca, dedi ki : Ey kavmim ! Ben sizin (Allah'a) ortak kostugunuz seylerden uzagim » . Bu olay resmi olarak bakilirsa Hz. Ibrahim'in peygamberlik baslangicidir. Bundan sonra Hz.Ibrahim BÂbil kavmine Allah'in emirlerini teblig etmeye basladi ve bircok delil gosterdi.

2.3.1.3. Ibrahim aleyhisselamin putlari kirmasi
Babil halki Allah'in yolundan saptigi icin her sene putlar icin Âyin duzenlerdi. Bu Âyin'de bir yere toplanir bayram yapar ve sonra puthaneye gider, putlara secde eder, sonra da evlerine donerlerdi. Boyle bir bayram gunu, Ibrahim aleyhisselam puthaneye girip, bir balta ile butun kucuk putlari kirdi. Baltayi da, en buyuk putun boynuna asdi ve oradan uzaklasti. KeldÂniler puthÂneye girince butun putlarin kirildigini gorduler ve bunu yapani yakalayarak cezÂlandirmak istediler. Hz. Ibrahimi getirip, bu isi sen mi yaptin dediler. Ibrahim aleyhisselam « Kendisi dururken kucuk putlara tapinilmasi istemedigi icin, boynunda asili olan buyuk put yapmistir. Inanmazsaniz kendisine sorunuz » buyurdu. Onlar 'Putlar konusamaz ki, sen onlara sor diyorsun' dediler. Bunun uzerine Ibrahim aleyhisselam « O halde konusamayan ve kendilerini kirilmaktan kurtaramayan putlara neden ibadet edersiniz ? Size ve tapdiginiz putlara yaziklar olsun » dedi , ama bu hic bir fayda vermedi, cunku onlar : «Dediler ki. Biz, babalarimizi bunlara tapar kimseler bulduk ».

2.3.2. Ibrahim aleyhisselamin atese atilmasi
Ibrahim aleyhisselam putlari kirinca putperestler bu isin onun yaptigini anladilar ve ceza vermek uzere hapsettiler. Durumu Nemrd'a bildirdiler.

2.3.2.1 Hz. Ibrahim ve Nemrud
Rivayete gore Nemrud Hz. Ibrahim'in yaptigini duyunca onu yanina cagirdi. O zaman insanlar Nemrud'a secde ederlerdi. Ibrahim aleyhisselam secde etmeyince Nemrud " Nicin secde etmedin" diye sordu. Hz. Ibrahim de: « Ben beni yaratan Allahu TeÂla'dan ziyade secde etmem » buyurdu. Nemrud " Seni yaratan kim ? " diye sorunca, Ibrahim aleyhisselam: « Benim Rabbim, dirilten ve olduren Allah'dir » diye cevap verdi. Nemrud, " ben de diriltirim" diyerek zindandan iki kisi getirtti. Birini serbest birakip, birini oldurdu. Guya boylece diriltmis ve oldurmus oldu. Hz. Ibrahim bunun karsisinda : « Benim Rabbim gunesi dogudan getirir, dogurtur. Eger gucun yetiyorsa sen de bati'dan dogdur » buyurunca Nemrud sasirip, Âciz kaldi. Bu husus Bakara suresinin 258. Âyetinde bildirilmistir . Bu munazaranin vukuu buldugu zaman hakkinda iki rivayet vardir. Birincisi, Ibrahim aleyhisselam putlari kirinca onu yakalayip hapsettiler. Sonra atese atmak icin hapisten cikarip , Nemrud'un yanina goturduklerinde gerceklesmistir. Diger rivayete gore insanlar arasinda buyuk bir kitlik cikmisti. Bundan dolayi insanlar yiyecek almak icin Nemrud'a giderlerdi. Nemrud her gelene, "Senin Rabbin kim ? " diye sorar ve "Benim Rabbim sensin" diyenlere gida maddeleri verirdi. Hz. Ibrahim yiyecek almaya gelip Nemrud ona bu soruyu sorunca Ibrahim aleyhisselam : « Benim Rabbim dirilten, hayat veren ve oldurendir » dedi ve boylece bu munazara vukuu buldu . Bu olay'dan sonra KeldÂniler Halilallah'i ceza verek istediler ve onu ilk once hapise attilar. Sonra Nemrud onu atese atmaya karar verdi. Rivayete gore bu fikri Nemrud'un aklina Hênun adinda biri getirdi ve Allah onu sonra yerin dibine batirdi.

2.3.2.2. Nemrud hakkinda bilgiler
Burada Nemrud hakkinda bazi bilgilere deginmek istiyorum. Cunku bir musluman icin onemli olan dusmanlarini iyi bilmesi. Nemrud da vahsi bir dusmandir. Nemrud gaddar ve zÂlim bir hukumdardi. Bir rivayete gore Nemrud onun hakiki ismi degil, - firavun - gibi bir unvandi. Nemrud cocukken burnuna bir yilan yavrusu kacmis, bu yuzden son derece cirkinlesmisti. Babasi bile tahammul edememis ve oldurmege karar vermis. Fakat annesinin yalvarmasi uzerine, onu bir cobana teslim etmis , coban da, onun cirkin yuzune bakmaga dayanamadigindan, onu dag basinda birakmis, dagda Nemrud isminde bir disi kaplan, cocugu emzirerek, onun yasamasina sebeb olmustur. Ismi (Nemrud) bu kaplandan gelmektedir. Babasi oldukten sonra hukumdarliga gecen Nemrud, kendisini ilah zannediyor ve butun halkin kendisine tapmasini istiyordu .

2.3.2.3. Ates'in Halilallah'i yakmamasi
Ibrahim aleyhisselam'in atese atilmasi kararlastirildiktan sonra odun toplaniyor ve kocaman bir ates yakiliyor. Problem Halilallah'i atese atmakta. Rivayete gore Iblis insan sekline girip Nemrud'a mancinik kullanmasini tavsiye ediyor . Kur'an'da : « Onun (Ibrahim) icin bir bina yapin ve derhal onu atese atin ! dediler » buyurulmustur. Bir bina (mancinik) yapilip oradan Ibrahim aleyhisselam atese atilinca, ates bir gul bahcesi oluyor. Diger bir rivayete gore ici balik dolu bir havuz oluyor ates. Ve boylece ates Halilurrahman'i yakmiyor. Bu kurtarma olayi Kur'an-i Kerim'in Enbiya suresinde bildirilmistir : « Ey ates ! Ibrahim icin serinlik ve esenlik ol» dedik. Boylece ona bir tuzak kurmak istediler, fakat biz onlari, daha cok husrana ugrayanlar durumuna soktuk » . Bugun S.Urfa'da « Ayn-i Zelika » veya « Halilurrahman » isminde 50x30 m boylarinda bir havuz vardir. Buranin Hz. Ibrahim'in atese atildigi yer oldugu, baliklarin odunlardan meydana geldigi iddia olunmakta ve kimse bu baliklara dokunmamaktadir . Tevrat'ta bu ates olayi hakkinda -Ibrahim peygamberin yahudilerin soyunun babalari kabul edildigi halde - bir bilgi yokturdur.

2.4. Ibrahim peygamberin BÂbil'i terketmesi
Kur'an-i Kerim'de buyuruluyor ki : « (Oradan kurtulan Ibrahim Ben Rabbime gidiyorum. O bana dogru yolu gosterecek » . Boylece Hz. Ibrahim kufur diyarindan hicret ederek Sam'a gidiyor . Hicret ederken de, « Ey Rabbimiz, ancak sana tevekkul ettik ve (taatle) sana yoneldik ve ahirette de donusumuz ancak sanadir » diye dua ettikleri Mumtehine suresinin 4. ayetinde bildirilmistir . Baska bir rivayete gore Harran'a (Filistin) gittigi rivayet edilir .

2.5. Ibrahim aleyhisselam Misir'da
Ibrahim aleyhisselam ordan sonra zevcesi Hz. SÂre ile birlikte Misir'a gitti. Rivayete gore o siralarda 38 yasinda idi. O zamanin Firavunu cok zÂlim ve cebbÂr, Sinan bin UlvÂn isimli, DahhÂk'in kardesi olan pek kibirli birisiydi. Firavun guzel kadinlardan cok hoslanirdi ve guzel bir kadin gordu mu hemen onu ne pahasina olursa olsun Haremine alirdi. Kadinin kocasi varsa onu oldururdu. Hz. SÂre cok guzel bir kadin oldugu icin, Firavun veya Melik Ibrahim aleyhisselama zevcesinin kim oldugu hakkinda sorunca Ibrahim aleyhisselam Firavun'un Hz. SÂre'ye musallat olmasini engellemek icin din bakimindan kardesi olduguna niyet ederek : « Kiz kardesimdir » dedi. Pek zÂlim olan bu hukumdar, SÂre hatunu almak isteyip sarayina cagirtti. Fakat musallat olmak isteyince nefesi kesilip, elleri, ayaklari tutmaz oldu. Yere yikilarak debelenmeye basladi. Allahu TeÂl Hz. SÂre'yi Firavun'un serrinden koruyup musallat olmasini engelledi. Hukumdar bu durum karsisinda korkusundan Hz. Ibrahim'in zevcesini ona geri yolladi . Hz. SÂre'ye yaklasinca onu cin zannettiginden, yanina bir de HÂcer isimli bir cÂriye verdi. Boylece bundan kurtulacagini zannetti . Bu olay Ebu Hureyre'nin bildirdigi Hadis ile bildirilmistir (bkz. Buhari, Muslim). Tevratta da bu olayin boyle - kucuk modifikasyonlarla - gerceklestigi yazmaktadir . Bundan sonra Halilurrahman Misir'i terkedip geri Filistine donup Sebu' isimli yere yerlesiyor .

2.6. Hz.Ismail
Ibrahim aleyhisselam'in Hz. SÂre'den cocuklari olmuyordu. Yaslari da gittikce ilerliyordu. Ibrahim aleyhisselam BÂbil'den ayrilirken: «Rabbim ! Bana sÂlihlerden olacak bir evlat ver, dedi » diye niyazda bulundu. Hz. SÂre'de bunu cok istiyordu, ama cocugu olmuyordu. Firavun'un kendisine verdigi cÂriyesi Hz. HÂcer'i azad edip Ibrahim aleyhisselama evlenmesi icin verdi ve Hz.Ibahim Hz. HÂcer ile evlendi. Bu evlilikten Hz. Ismail dogdu. Muhammed aleyhisselamin (s.a.v.) nuru Hz. Ismail'in alninda intikal etti. Ibrahim aleyhisselam onu cok sever ve yanindan ayirmazdi. Hz. SÂre nurun kendisine intikal edecegini umuyordu. Bu sebeple Hz. HÂcer'e karsi kalbi gayret hÂsil oldu. Ve birgun Ibrahim aleyhisselam'dan Hz. HÂcer ile Hz. Ismail'i baska bir yere goturup birakmasini istedi. Allah'in emriyle Halilallah bu istegi yerine getirdi ve Hacer hatun ile Ismail aleyhisselami (s.a.v.) alip Mekke'ye goturdu ve onlari orada birakti . Ilerisini Hz. Ismail'in hayatinda anlatacagim.

2.7. Misafir melekler

2.7.1. Meleklerin mujdesi
Ibrahim peygamber yasi gittikce ilerliyordu. Bu sirada melekler gelip Ibrahim aleyhisselama bir oglunun dogacagini mujdelediler : « Hem o kullara, Ibrahim'in misafirlerinden haber ver. Hani melekler, Ibrahim'in yanina girdikleri zaman, "selam" demisler, Ibrahim de onlara: "Biz sizden korkuyoruz" demisti. Melekler: "Korkma ! Gercekten biz sana bilgin bir ogul mujdeliyoruz" dediler » . Rivayete o sirada Hz. Ibrahim 120 ve Hz. SÂre de 99 yasinda idi. Mujdeyi vermek uzere gelen melekler gayet guler yuzlu birer´genc suretinde Ibrahim aleyhisselamin karsisina ciktilar. Bunlarin Cebrail (a.s.), Mikail (a.s.) ve Israfil (a.s.) oldugu Ibn-i Abbas'dan rivayet edilmistir. Cebrail aleyhisselam ile birlikte 7 veya 9, veya 10 bir yahut da 12 melegin bulundugu rivayet edilmistir. Melekler bu mujdeyi verdikten sonra Lut kavmini helak etmeye gittiler (genis malumat icin bkz. «Hz.Lut&#187. Melekler, "Selamunaleyke" deyince Ibrahim aleyhisselam "Aleykum selam" diyerek mukabelede bulundu. Onlari evinde en iyi yere oturttuktan sonra ikram etmek uzere hemen bir buzagi getirdi. Misafirlerine ikram etti ise de onlar yemedi. Bundan dolayi Hz. Ibrahim'in kalbine biraz suphe dustu. O zamanin Âdetine gore bir eve misafir gelip, ikram edilenden bir sey yerse ondan emin olunurdu; misafir bir sey yemezse onun zarar vermek icin geldigi hukmedilirdi. Ibrahim aleyhisselam tekrar melekleri davet edince, onlar "Biz yemegin ucretini vermeden yemeyiz" dediler. Hz. Ibrahim "Bedelini verin de yiyin. Bu yemegin bir ucreti var diye karsilik verdi. Melekler bu ucreti sorunca, Hz.Ibrahim: « Bismillah ,demek. Sonunda da Elhamdulillah, demektir » dedi. Bunun uzerine Hz. Cebrail, Mikail aleyhisselam bakarak : « Bu zÂt, Allahu TeÂlÂnin dost edinmesine lÂyik bir kimsedir » buyurdu. Bu sirada Hz. SÂre perde arkasinda duruyordu. Meleklerin mujdesi uzerine: «(Ibrahim'in karisi Olacak sey degil ! Ben bir kocakari, bu kocam da bir ihtiyar iken cocuk mu doguracagim ? Bu gercekten sasilacak sey ! dedi » dedi. Âyet-i kerimede onun icin « DÂhiket » buyrulmustur. Bu kelime hem gulmek, hem de hayz oldu manasina gelmektedir. Cumhur'a gore gulme manasinda kullanilirsa da Ikrime ve Mucahit'e gore hayz oldu anlamindadir bu kelime. Ayrica gulmesi hakkinda da degisik rivayetler vardir. Meleklerin korkma demesi uzerine Ibrahim aleyhisselamin korkusunun gitmesi icin gulmustur. Bir baska rivayete gore Ishak aleyhisselamin mujde verilmesi hakkinda ellerini yuzune kapayip gulmustur. Cunku kendisi cok yaslanmisti ve bir cocuk dogurmanin ihtimali sifirdi o yasta. Hz. Ibrahim de yukarida belirttigimiz gibi 120 yasina gelmisti. Diger bir rivayete gore, ellerini yuzune kapamasi, yasliliginda hayz gormesinden ve bunun farkina varmayip hÂyasi sebebiyle utanmasindan ileri geldigi bildirilmistir. Hz. SÂre'nin bu sozlerine karsilik melekler " Sen Allahu TeÂlÂnin emrine mi, takdirine mi sasiyorsun" dediler ve Ibrahim aleyhisselamin cikip Lut kavmi'nin ikamet ettigi yere gittiler . Yahudiler Ibrahim aleyhisselamin misafirleri hakkinda baska bir beyÂnat vermektedirler. Onlara gore Hz. Ibrahim'e melekler degil, bizzat - tovbe hÂsaa - Allah gelmistir. Yanina da bazi melekler almis, guya . Ve onlara gore misafirler Hz. Ibrahim ile beraber yemek yemisler.

2.7.2. Ishak aleyhisselamin dogumu
Meleklerin haberinden 1 sene sonra Hz. Ishak dogdu . Ileride Hz. Ishak hakkinda mÂlumat verecegim.

2.8. Hz. Ibrahim'in Mekke'ye yolculugu

2.8.1. Ibrahim aleyhisselam Mekke'de
Ismail aleyhisselam buyuyup genclik cagina girmisti. Curhumilerden Arapca ogrenmis ve onlar arasinda yuksek makama erismisti. O Curhumilerden bir kiz ile evlendi. Bu sirada ise HÂcer aleyhisselam vefat etmisti. O sirada HÂcer hatun 99 yasinda idi ve KÂbe'nin bitisiginde bir yer olan ve Hicr denilen yere defn edildi . Ibrahim aleyhisselam bir gun oglunu ziyaret etmek uzere Sam'dan Mekke'ye dogru yola cikti. Hz. Ismail'in evine varinca oglu yiyecek temin etmek icin evde yoktu. Ibrahim aleyhisselam Hz. Ismail'in hanimindan mali durumlarini sorunca, hanimi hallerinden sikÂyetci oldu. Giderken de ogluna soylemesi icin tenbihte bulundu: " Kocan geldiginde benden selam soyle, kapisinin esigini degistirsin" ve oradan ayrildi ve evine geri dondu. Ismail alehisselam eve gelip bunu duyunca, olayi anladi ve hanimindan ayrildi. Baska bir kadinla evlendi. Ibrahim aleyhisselam bir muddet sonra Mekke'ye yine gidince oglu yine evde bulunmuyordu. Bu sefer Hz. Ismail'in hanimina ayni soruyu sordu. O da cevaben: " Biz hayir ve saadet icindeyiz " dedi. Ne yiyip ictiklerini sorunca da, "Et yiyip, zemzem iciyoruz" dedi. Bunun uzerine Halilallah: " YÂ Rabbi ! Bunlarin etlerini ve sularini mubarek kil, bereket ihsÂn eyle " diye dua etti ve oradan geri Sam'a dondu. Ibn-i Abbas'in rivayet ettigi bir hadiste Pegamberimiz (s.a.v.) buyurdu ki:«Ibrahim (a.s.) zamaninda Mekke civarinda hububat bilinmiyordu. Av etiyle gidalanilirdi. Eger o zaman hububat mÂlum olsaydi, Ibrahim (a.s.) hububat hakkinda dua ederdi » . Ibn-i Abbas bu Hadis hakkinda buyurdu ki: " Ibrahim aleyhisselamin bu duasinin bereketiyle Mekke sicak olmasina ragmen, et ile su, burada diger yerlere nazaran insanlara daha faydalidir " .

2.8.2. KÂbe'nin insasi
Gunlerden bir gunde Allahu TeÂl haliline KÂbe-i Muazzamayi yapmasini emreyledi. KÂbe'nin insasi hakkinda iki rivayet vardir : Melekler Allah-i Zisanin emriyle bin ettiler; Adem aleyhisselam melekler ile birlikte insa etti. Bunun uzerine Ibrahim aleyhisselam yeniden Mekke'ye dogru yola cikti. Mekke'de oglu Ismail aleyhisselami zemzem kuyusu basinda buldu. Allah'in emrini ona da soyledi ve Ismail aleyhisselam ona yardim edecegini ekledi. KÂbe'nin nereye yapacagini bilmedigi icin, bir rivayete gore Cebrail aleyhisselam KÂbe'nin su andaki yerini gosterdi. Ilkonce temeli kazmaya basladilar ve Adem aleyhisselam zamanindaki temeli buldular. Ayni temel uzerine KÂbe'yi insa ettiler. Hz. Ibrahim oglunun getirdigi taslarla, Cebrail aleyhisselamin tÂrifine uyarak KÂbe'yi yapiyordu. Nihayet KÂbe'nin duvarlari yukseldi ve yukariya tas yetisemez oldu. Bundan dolayi buyuk bir tas getirdiler ve Ibrahim aleyhisselam bu tasa basarak duvar ormeye basladi. Mubarek ayaginin izi cikan bu tasa da MakÂm-i Ibrahim denilir. KÂbe de tavaf namazi bu tasin bulundugu yer olan MakÂm-i Ibrahim'de kilinir . KÂbe tamamlaninca Ibrahim aleyhisselam ogluna: " Ey Ismail ! Iyi bir tas getir ki, hacilara isaret olsun" buyurdu. Ismail aleyhisselam bir tas getirdi ise de Hz. Ibrahim daha iyi bir tas istedi. Bunun uzerine, Ebu Kubeys dagindan: " Cebrail aleyhisselam tûfanda bana bir tas emanet etti. Gel onu al ! " diye bir ses isitti. Hemen Ebu Kubeys dagindan Hacer-ul-esved tasi alinip, KÂbe'deki yerine kondu . KÂbe insa edildikten sonra Ibrahim aleyhisselam, Allah'in: « Insanlar arasinda hacci ilÂn et ki, gerek yaya olarak, gerekse nice uzak yoldan gelen yorgun argin develer uzerinde (...) tavaf icin KÂbe'ye gelsinler » emriyle, yuzunu Yemen tarafina cevirip: " Ey insanlar ! Allahu TeÂl bir ev bina ettirdi ve bu evi ziyaret etminizi emreyledi. Geliniz, KÂbe'yi ziyaret ediniz " diye seslendi. Allahu TeÂl da sesini butun dunyaya duyurdu. Insanlar bu sesi duyunca: « Lebbeyk Allahumme Lebbeyk " diye cevap verdiler. O zaman, ana rahminde ve baba sulbunde olan ne kadar hacca gidecek varsa « Lebbeyk » dediler. Bir defa gidecek olan bir kere, iki defa gidecek olan iki kere ve daha fazla gidecek miktarina gore cevap verdiler . KÂbe'nin insasindan sonra Ibrahim aleyhisselam Sam'a donuyor ve butun aile efradini alip Hac ediyor.

2.8.3. KÂbe hakkinda bilgiler
KÂbe-i Muazzama, Mescid-i Haram'in ortasinda, dort kose tastan bir oda olup, 17 m yuksekliktedir. Kuzey duvari 8,8 m, guney duvari 7 m, dogu duvari 11,9 m, bati duvari da 12,8 m genisliktedir. Dogu ve guney duvarlari arasindaki kosede HÂcer-ul-esved tasi bulunmaktadir. KÂbe'nin dogu duvarinda bir kapi vardir. Kapi yerden 1,7 m yukseklikte, eni 1,7 m ve boyu 2,7 m'dir. KÂbe'nin dort kosesine Rukn denir. Sam'a dogru olana Rukn-i SÂmi, Bagdat'a olana Rukn-i IrÂki, Yemen tarafina olana Rukn-i YemÂni ve dorduncu koseye de Rukn-i Hacer-ul-esved denir .

2.9. Hz. Ibrahim aleyhisselamin duasi

2.9.1. Ibrahim aleyhisselamin iki dualari

2.9.1.1. Halilallah'in Kur'andaki duasi
KÂbe'yi tamamladiktan sonra Ibrahim aleyhisselamin dua ettigi Kur'an-i Kerim'de zikredilmektedir :«Hatirla ki Ibrahim soyle demisti: Rabbim ! Bu sehri (Mekke'yi) emniyetli kil, beni ve ogullarini putlara tapmaktan uzak tut. Cunku onlar (putlar) insanlarin bircogunun sapmasina sebep oldular, Rabbim. Simdi kim bana uyarsa o bendendir. Kim de bana karsi gelirse, artik sen gercekten cok bagislayan, pek esirgeyensin . Ey Rabbimiz! Ey sÂhibimiz! Namazi dosdogru kilmalari icin ben, neslimden bir kismini senin Beyt-i Harem'inin (KÂbe'nin) yaninda, ziraat yapilmayan bir vÂdiye yerlestirdim. Artik sen de insanlardan bir kisminin gonullerini olara meyledici kil ve meyvelerden bunlara rizik ver! Umulur ki bu nimetlere sukrederler. Ey Rabbimiz! Suphesiz ki sen bizim gizleyecegimizi de aciklayacagimizi da bilirsin. Cunku ne yerde ne de gokte hicbir sey Allah'a gizli kalmaz. Ihtiyar halimde bana Ismail'i ve Ishak'i lutfeden Allah'a hamdolsun! Suphesiz Rabbim duayi isitendir. Ey Rabbim! Beni soyumdan gelecekleri namazi devamli kilanlardan eyle; ey Rabbimiz! duami kabul et! Ey Rabbimiz! (Amellerin) hesap olunacagi gun beni, ana-babami ve muminleri bagisla ! » .

2.9.1.2. Hz.Ibrahim'in ikinci duasi
Ibrahim aleyhisselamin diger duasi hakkinda da Imam-i GÂzÂli mÂlumat veriyor: " Ibrahim aleyhisselam sabahladigi vakit soyle buyuruyordu: « Ey Allah'im. Bu gun yepeyeni bir yaratilistir. BinÂenaleyh bugunu tÂatinle benim icin ac, magfiret ve rizanla kapat! Bugun de bana nezdinde kabul olunacak haseneyi ihsan eyle. O haseneyi gelistir ve benim icin onu kat kat artir. Ve bugunde islemis oldugum gunahlari benim icin affeyle. Cunku bolca affeden ve her nimeti kullarina ihsanda bulunan, kullarini siddetle seven, daha istemeden evvel onlarin isteklerini bilip takdir eden sensi » . RÂvi diyor ki: Bir kimse Hz. Ibrahim'in duÂsiyla sabahladigi takdirde o gunun sukrunu ed etmis sayilir .

2.9.2. Ibrahim aleyhiselamin babasi icin duasi
Kur'an-i Kerim'den bize nakledildigine gore Ibrahim peygamber babasi icin Allah tarafindan istigfÂr dilemistir. MucizÂt-i Kur'an-iyenin Tevbe suresinin -113. Âyetin mukabili olarak - 114. Âyetinde: «Ibrahim'in babasi icin af dilemesi, sadece ona verdigi sozden dolayi idi. Ne var ki, onun Allah'in dusmani oldugu kendisine belli olunca, ondan uzaklasti. Suphesiz ki Ibrahim cok yumusak huylu ve pek sabirli idi» . Ibrahim aleyhisselam babasina kendisinin affi icin Allah'a dua edecegine dair soz vermis ve onun Allah tarafindan affini dilemisti. Fakat babasinin Allah dusmani oldugunu anlayinca dua etmeyi birakti . Peygamberimiz (S.A.V.) de amcasi Ebu TÂlip icin Allah'tan magfiret dilemek istemis, bunun uzerine Tevbe sure-i serif'in 113. Âyeti inmisti.

3. Halilallah'in vefati
Hz. SÂre yasinda olmustu. Allah'in dostu da Kudus'de ikÂmet etmekteydi. Bir gun evden gelince evinde birisinin oldugunu gordu. Bu misafir Azrail aleyhisselam idi. Ibrahim aleyhisselam :'Seni iceriye kim birakti' dedi. O da:'Buranin sahibi' diye cevap verince, Halilallah:'Buranin sÂhibi benim ve ben seni iceriye birakmadim' dedi. Azrail aleyhisselamin: 'Beni buraya buranin ve her seyin sahibi birakti' demesi uzerine Ibrahim aleyhisselam bu misafirin bir melek oldugunu anladi. Kimsin diye sordu ve AzrÂil aleyhisselamin oldugunu ogrendi. Ibrahim aleyhisselam ona: "ZiyÂrete mi geldin ? Ruhumu almaya mi ?" buyurdu."Eger izin verirsen ruhunu almaya!" diye cevap verdi. Hz. Ibrahim de : "Dost dostun canini alir mi ?" deyince, "YÂ Ibrahim bunu Allah'a sorayim" buyurdu. AzrÂil aleyhisselam hemen gidip geldi ve Allahu TeÂlÂ: " Dost dosta kavusmak istemez mi ?" buyurdu dedi. Halilallah bunu isitince: "Cabuk gel kardesim, hemen canimi cÂnÂna kavustur, benim icin bundan daha buyuk bir mujde olamaz" buyurdu ve ruhunu teslim etti . Ibrahim aleyhisselam Kudus civarinda Habrun kasabasinda bir magaraya defn edildi. Bu kasaba Halilurrahman olarak bilinmektedir . En meshur camisi de « Halilurrahaman » camisidir. Su anda Israilogullarinin elinde bulunup Hebron olarak bilinmektedir .
__________________