Modern Oyunculuk


19. yuzyilin sonlarinda Rus tiyatro oyuncusu, yonetmeni ve kuramcisi Konstantin Stanislavski (1863-1938), oyuncunun dikkatini gecmisteki yogun, duygusal bir olayin anisi uzerinde toplayarak, yeri geldiginde bunu belli bir sahnede kullanmayi ogrenebilecegini savunuyordu. "Duygusal bellek" olarak nitelenen bu ogreti 20. yuzyilda oyunculuk sanatini buyuk olcude etkiledi.
Alman oyun yazari ve kuamcisi Bertolt Brecht ise "yabancilastirma etmeni" ile oyunculuk sanatini Stanislavski´den farkli bir yonde etkiledi. Ona gore, oyunun ozunu daha nesnel bir bicimde aktarabilmeleri icin, oyuncularin yorumladiklari karakterin zaman zaman disina cikmalari gerekiyordu. 1949´da kurdugu Berliner Ensemble adli tiyatro toplulugu bu kurama uygun oyunlar sergiledi. Unlu oyunculari arasinda Brecht´in esi ve olumunden sonra Berliner Ensemble´nin yoneticisi olan Helena Weigel (1900-1971) ile sarkici ve oyuncu Lotte Lenya (1900-1981) vardi.

20. yuzyilda oyunculuk sanatini onemli olcude etkileyen bir baska gelisme de oyun yazari, sair, oyuncu ve kuramci Antonin Artaud´nun (1896-1948) "Vahset Tiyatrosu" ´dur. Uygaligin insani kendi ozune yabancilastirdigini ve dayanilmaz bir baski altinda tuttugunu savunan Artaud, tiyatronun islevinin insani bu baskidan kurtarmak olduguna inaniyordu. Oyuncu ile izleyici arasindaki sahne engelini kaldirarak gizemli sozler, fisiltilar, iniltiler, cigliklar ve isik efektleriyle oyuncunun izleyiciyle psikolojik bir bag kuracagi gorusundeydi. Artaud´nun gorusleri Fransa´da Jean Louis Barrault ve Jean Vilar ile ABD´de Living Theatre (Yasayan Tiyatro) toplulugunun oyunlarini etkiledi.
Bu etkilerle birlikte, yeni oyunlarin kahramanlarinin tarihsel kisiler yerine gunumuzun siradan insanlari olmasi modernlesmenin baslica ogelerindendir. Ingiltere´de Sir Laurence Olivier, Sir John Gielgud, Sir Ralph Richardson, Sir Alec Guinndess, Dame Sybil Thorndike, Dame Edith Evans ve Dame Peggy Ashcroft klasik oyunlar kadar, modern oyunlardaki basarilariyla da dikkat cektiler.

20. yuzyilda sinema sanayisi hemen hic oyunculuk deneyimi olmayan film yildizlari yaratti. Bu arada bircok tiyatro oyuncusu da sinemaya gecti. ABD´de sessiz sinemanin unlu oyunculari arasinda Mary Pickford, Lillian Gish, Rudolph Valentino ve Douglas Fairbanks sayilabilir. "Sille tokat" (slapstick) turunde komediler Buster Keaton, Stan Laurel ve Oliver Hardy´yi yildizliga yukseltti. sesli sinema ile birlikte ise Greta Garbo, Charles Laughton, Orson Welles, Louis Jouvet, Spencer Tracy, Katherine Hepburn, Bette Davis, Henry Fonda, James Stewart, Joan Crawford, Ingrid Bergman gibi ustun yetenekli oyuncular yetisti. Charlie Chaplin sessiz sinemada oldugu kadar, sesli sinemadaki ustaligiyla da oyunculuk yetenegini kanitladi.

1947´de ABD´de, New York kentinde kurulan ve oyunculuk egitimi veren Actors Studio, Stanislavski yonteminin uygulandigi onemli bir merkez oldu. Marlon Brando, James Dean, Montogomery Clift, Rod Steider, Geraldine Page gibi ABD tiyatro ve sinemasinin onde gelen oyunculari burada yetisti.
Buyuk Dunya Bunalimi ve II. Dunya Sava´si sirasinda ABD´de, insanlari kati gerceklerden uzaklastirmak amaciyla, muzik ve dansin bir olay orgusuyle birlestigi gosteri ve filmler ortaya cikti. "Muzikal" olarak nitelenen bu gosteriler yeni bir oyuncu turunun dogmasina yol acti. Muzikallerin unlu oyunculari, Judy Garland, Mickey Rooney, Ruby Keeler, Nelson Eddy, Jeanette MacDonald, Bing Crosby, Fred Astaire, Ginger Rogers, Gene Kelly gibi sanatcilardi. Bu sanatcilarin cogu, sarki syolemekte ve dans etmekte oldugu kadar, oyunculukta da ustaydi.

Gunumuzde tiyatro, sinema yada televizyon oyunlarindaki basarilariyla taninan Glenda Jckson, Vanessa Redgrave, Jane Fonda, Maggie Smith, Jack Lemmon, Dustin Hoffman ve Jack Nicholson dunya capinda unlu sanatcilardir. Bu yetenekli oyunculardan bazilari Ingiltere´deki Ulusal Tiyatro ve Kraliyet Shakespeare Toplulugu´nda, New York´ta Broadway´deki ve Broadway disindaki tiyatrolarda yada Kanada´da Ontario eyaletindeki Statford Shakespeare Festival Tiyatrosu gibi onde gelen tiyatrolarda da sahneye cikmaktadirlar.
__________________