yazar, şair, dilbilimci

Kırım Turk Edebiyatı


1893 yılında doğdu. İlk ve orta tahsilini Karasupazar'da yaptı. 1909 yılında liseyi okumak icin İstanbul'a geldi. Burada Arapca ve Fransızca'yı oğrendi. 1915'te Odesa'ya giderek Slav dillerini oğrendi. 1916'da Budapeşte Universitesi'ne gitti. Burada Codeks Cumanicus'u inceledi. 1920'de bu universitede doktor unvanını aldı.

1920'de Kırım'a dondu. Değişik okullarda Kırım Turkcesi ve edebiyatı dersleriyle Turkce'nin Mukayeseli Grameri konusunda dersler verdi.

Bu donemde "Yanı Colban", "İleri" ve "Okuv İşleri" dergilerinde ilmi makaleler yazdı. Değişik universitelerde profesor, dekan ve rektor olarak calıştı.

1926 yılında Baku'da toplanan I.Turkoloji Kongresi'nde "Turk Lehceleri Arasında Karşılıklı İlişkiler" ve "Turk Tatar Dillerinde İlmi Terminoloji Meydana Getirme" konularında onemli tebliğler verdi. Sovyetler Birliği Yeni Alfabeler Merkez Komitesi, Azerbaycan Terminoloji Komitesi gibi komisyonlarda calıştı. Turk lehcelerinin alfabesi, imlası ve terminolojisi konularında pek cok calışmalar yaptı.

Almanca, Fransızca, Arapca, Macarca, Cekce ve Lehce'yi cok iyi biliyordu. Turk şivelerinin hemen hepsiyle ilgili eserler verdi. 1939 yılında Sovyet yonetimi tarafından olduruldu.

ESERLERİ:

"Rusya Tatarlarının Kultur Hayatının Gelişmesi Uzerinde Bir Deneme" (1915), "Turk Edebiyatında Yeni Akımlar" (1916), "Kırım Tatarcası'nın Grameri Hakkında İlmi Bir Deneme" (1924), "Kumukların Dili ve Sozlu Edebiyatı Uzerine Etudler" (1926), "Nevai'nin Dili Uzerine" (1926), "Turk Tatar Diyalektolojisi" (1927), "V. Tomsen" (1927), "Azerbeycan Turk Edebiyatı'nın Yeni Donemi" (1930), "Azerbeycan Turk Dilinin İlmi Grameri" (1930), "Yabancı Dil Oğretiminin Temel Metodu Meseleleri" (1932), "Ozbek Dilinin Oğretiminin Temel Metodu" (1932), "Karacay Balkar Dili Uzerine Notlar" (1932), "İbni Muhenna'nın Turk Grameri" (1933), "Kitab-ı Dedem Korkut'un Edebi Lengustik Tahlili" (1935) gibi eserleri bu gun hala ilmi değerini muhafaza etmektedir.

"Yaz Akşamı Uy Altında", "Tuvdım Bir Uyde", "Oy Suvuk Şu Gurbet", "Ah Tabılsam", "Suv Anası", "Tunay Taşa", "Anam", "Bulutlar" gibi şiirlerinin de bulunduğu "Boran" isimli şiir kitabı 1927 yılında basıldı.

Şairin şiirlerinden bir kısmı, Abdullah Latifzade'nin şiirleriyle beraber bir kitap halinde Eşref Şemizade tarafından (1971) de neşredildi.



HAKKINDA YAZILANLAR

Kırım Turkleri Edebiyatı
Yrd.Doc.Dr. Zuhal Yuksel

Bekir Sıtkı Cobanzade komunist sistemin kurulmuş carkının işletilmeye başlamasıyla belli donemlerde arkadaşlık yaptığı yazar ve şairler tarafından burjuva milliyetcisi olmakla suclanmış ve donemin acımasız zulmunden kurtulamayarak 1939' da gonderildiği surgunde helak olmuştur.

Kırım'da daha hanlık doneminde başlayan din meselesi, bu donemde de aydınların ilgilendiği konular arasında yer alır. Yerlileşme politikası sonucu mahalli şivenin ilmi tetkikine ve okuma yazma bilmeyenler arasında yayılmasına, Rusca ile beraber resmi dil olarak kullanılmasına destek verilir.

Sovyetler Birliği'nde ki Turk aydınları arasında alfabe reformu, imla ve telaffuz, yazılı dilin hangi ağız uzerine kurulacağı gibi tartışmalar bu donemde onemli bir yer tutar. 1922 ile 1924 yılları arasında Sovyetler Birliği Merkezi Hukumeti tarafından dergilerde tartışmalar acılıp konferanslar verilmiş, komite ve komisyonlar kurulmuştur. 1924'de Kırımlılar arasında dil konusunda ve Arap alfabesinden Latin alfabesine geciş konusunda şiddetli tartışmalar yapılmıştır. Bazı Kırım Turkleri, Merkezi Hukumetin desteklediği Latin alfabesin kabul ederken; Veli İbrahimov, Asan Sabri Ayvazov ve dil alimi Bekir Sıtkı Cobanzade gibi aydınlar, buna itiraz ederek şiddetle mucadele etmişlerdir. Merkezi Hukumetin de baskılarıyla 1929'da 31 harfli Latin alfabesinin kabulu butun bu tartışmalara son verir.

1928'de Kırım Tatar Edebi Dilinin İmlası Uzerine Birinci İlmi Konferansı, Akmescit'te toplanarak step ve dağ bolgeleri arasında kalan şeridin, (Bahcesaray ağzının) yazı dili olmasına karar vermiştir. Daha sonra 1929'da ikinci, 1934'de ucuncu ilmi konferanslar toplanarak gramer, imla, telaffuz, terminoloji ve sozcuklerin duzenlenmesi konularında calışmalarını surdururler. 1938'de Stalin doneminde bir kanunla butun Slav olmayan (Ermenice ve Gurcuce haric) dillerde olduğu gibi, Kırım Turkcesinde de Kiril alfabesi kullanılmaya başlanır.
__________________