Sual: İskata bid’at, hurafe diyenler var. Dinimizde iskatın yeri nedir?
CEVAP
Gelenek diye her gun İslam’ın bir hukmunu kaldırmaya calışıyorlar. İskata bid’at diyen sapıklar vardır. Halbuki iskat, Kitap ve Sunnet ile, kıyas-ı fukaha ile sabittir. Kur'an-ı kerimde namazların nasıl kılınacağını acıkca anlamamıza imkan yoktur. Kur'an-ı kerimde namazın nasıl kılınacağı bildirilmemiş diye, namaz kılma şekli inkÂr edilebilir mi? Her husus Kur'an-ı kerimde acıkca anlatılmamıştır. Bunlar, diğer delillerle bildirilmiştir. Dinimizde dort delil vardır: Kitap, Sunnet, İcma ve Kıyas. Bu dort delile Edille-i şeriyye denir.

Âlimler, Kitap ve Sunnete dayanarak iskatın hukmunu bildirmişlerdir. Mesela Nur-ul-izah, Haşiye-i Tahtavi, Halebi, Durr-ul-muhtar, Multeka, Durr-ul munteka, Vikaye, Durer, Cevhere ve Birgivi Vasiyetnamesi Şerhi gibi kıymetli kitaplarda, olu icin iskat ve devrin gerektiği bildirilmektedir.

Tahtavi haşiyesinde buyuruluyor ki:
(Bir kimsenin, kaza edemediği namazlarının iskatının yapılması icin butun Âlimlerin sozbirliği (icma) vardır. Namazın iskatı olmaz demek cok yanlıştır. Cunku bu hususta mezheplerin sozbirliği vardır. [Nesai’deki] hadis-i şerifte (Bir kimse, başkası yerine oruc tutamaz ve namaz kılamaz. Ama onun orucu ve namazı icin fakir doyurur) buyuruldu.) [s.356] Nimet-i İslam’daki bu hadis-i şerif, Durer’de de mevcuttur.

Gorulduğu gibi, iskat Kitap ve Sunnette vardır. Ancak, iskatın hukmu Kur'an-ı kerimden acıkca anlaşılmadığı icin, Âlimler, istinbat yolu ile cıkarmışlardır. Âlimlerin bu yol ile cıkardığı hukumlere Kıyas-ı fukaha denir. Kıyas-ı fukahayı inkÂr edene mezhepsiz denir.

Mecmaul-enhur’da diyor ki:
(Nefsine ve şeytana uyarak namazlarını kılmamış, omrunun sonuna doğru buna pişman olup kılmaya ve kaza etmeye başlayan kimsenin, kaza edemediği namazlarının iskatının yapılması icin vasiyet etmesi caizdir.) (Mustasfa)

Oruc, namaz, zekat borcundan başka, kul hakları, odenecek borclar, emanet, hırsızlık, dovmek, sovmek, alay, iftira, gıybet gibi hakların da iskatı yapılır. (Cila-ul-kulub)

Bazı din cahilleri, iskatı kabul ediyorlar, fakat iskat devri icin, (Parayı, bir başka fakire hediye etmekle iskat nasıl yapılır, kim kandırılıyor?) diyorlar. İbni Âbidin hazretleri buyuruyor ki: (Bir kimse, zekatını fakire verse, fakir de zekatı aldıktan sonra, getirip zengine hediye etse, zekat verilmiş olur.) [Zekat bahsi]

İskat işinde de, fakirin parayı, gonlu ile hediye etmesi gerekir. Gonlu ile hediye ederse, (Kimi kandırıyor?) denilemez. Herkes mulkunu dilediğine hediye edebilir. (Hidaye)

Bugun cok yerde iskat işleri dine uygun yapılmadığı gibi, zekat da ekseriya dine uygun verilmemektedir. Dine uygun verilmediği icin “zekat kaldırılmalı” denilemeyeceği gibi, uygun yapılmadığı icin de “iskat kaldırılmalı” denilemez. Dine uygun olarak nasıl yapılacağı bildirilir.

Bazı mezhepsizler “Orucun iskatına dair Âyet vardır. Bekara suresinin (Hasta veya yolcular, tutamadığı gunler kadar, diğer gunler oruc tutar. [Yaşlılık veya şifa umidi kalmamış hastalık gibi devamlı mazereti olup da] oruc tutmaya gucleri yetmeyenlerin bir fakir doyumu fidye vermeleri gerekir) mealindeki 184. Âyeti, oruc iskatının gerektiğini emrediyor. Ancak namaz icin boyle bir Âyet yok” dedikleri halde, samimiyetsiz oldukları icin, hicbir mezhepsizin oruc icin fidye verip iskat yaptığı ve oruc iskatını dahi tavsiye ettiği gorulmemiştir.

Sual: Devir ve iskat nasıl yapılır?
CEVAP
Olu icin yapılan iskatta, bir fakire nisaptan fazla verilebilir. Hatta, altınların hepsi, bir fakire verilebilir. Diyelim ki bir olunun iskatı 25 kilo altın tuttu hepsi bir fakire verilse iskat yapılmış olur. Bu kadar altını bulmak zor olacağı icin Âlimlerimiz devir yolunu bildirmişlerdir. Bir yerden bir kilo altın odunc alınır. Bir fakirle 25 kere devir yapılır veya 25 fakir bulunur, bir kere vermekle tamam olur.

Butun namazlarının iskatı icin vasiyet eden olunun hic malı yoksa veya ucte biri, vasiyete yetişmiyorsa veya hic vasiyet etmemiş olup, veli kendi malı ile iskat yapmak isterse devir yapar. Fakat veli devir yapmaya mecbur değildir.

Bir aylık namaz iskatı icin, beş altın lira veya 36 gram bilezik verilir. Bir senelik iskat icin 36 x 12 = 432 gram bilezik gerekir.

Namaz kılmadığı yıllar x bir yıllık altın sayısı = fakir sayısı x bir fakire verilen altın sayısı x devir sayısıdır. Mesela, olu 69 yaşında bir kadın ise, 60 senelik namaz iskatı icin, 60 x 432 = 25920 gram altın, yani 25 kg ve 920 gram altın bilezik vermek gerekir. Bu kadar altını bulmak zor, hatta imkansız olacağı icin devir yapmak gerekiyor. Elimizde 100 gram altın var ise, bir fakire 259 defa verip geri almak gerekir. Elimizde 1 kg altın var ise, 26 defa verip geri almak gerekir. Devire oturan fakir sayısı 26 ise, bir devirde namaz iskatı verilmiş olur. Fakir sayısı 13 ise iki devir yapmak gerekir.

Olunun velisi veya vÂrislerinden biri veya bunlardan birinin vekil ettiği kimse, (Merhum .................. nin namaz iskatı icin, bedel olarak, bu beş altını sana verdim) diyerek, beş altını birinci fakire sadaka niyet ederek verir. Sadakayı fakire verirken (hediye ediyorum) denmez. Sonra fakir, (Aldım, kabul ettim. Sana hediye ediyorum) diyerek bunu vÂrise veya vÂrisin vekiline hediye eder. O da teslim alır. Sonra, yine buna veya ikinci ve diğer fakirlere verir ve hediye olarak ondan geri teslim alır.

Bir aylık Ramazan orucu iskatı yaklaşık 1 altındır. 60 yıllık iskatı ise 60 x 7.2 = 432 gr bilezik eder.

Veli, altınları fakirlere her verişte, namaz veya oruc iskatı diye niyet etmelidir. Fakir de, veliye geri verirken, hediye ediyorum demeli ve veli teslim aldım demelidir. Veli, fakire verirken, (Falancanın şu kadar namazının iskatı icin, şu altınları sana verdim) demesi lazımdır. Fakir de, (Kabul ettim) demelidir ve altınları alınca, kendinin mulku olduğunu bilmesi lazımdır. Bilmiyorsa onceden oğretilmelidir. Bu fakir de lutfedip, kendi isteği ile (Falancanın namazının iskatı icin, bedel olarak şunu sana verdim) diyerek başka fakire verir. O fakir de, eline alıp, (Kabul ettim) demelidir. Alınca, kendi mulku olduğunu bilmelidir. Emanet, odunc gibi alırsa devir kabul olmaz. Bu ikinci fakir de, (Aldım, kabul ettim) dedikten sonra, (Aynı şekilde sana verdim) diyerek ucuncu fakire verir. Boylece namaz, oruc, zekat, kurban, sadaka-i fıtr, adak ve kul hakları, hayvan hakları icin devir yapmalıdır. Yemin ve oruc kefaretleri icin devir yapılmaz.

Ondan sonra, altınlar hangi fakirde kalırsa, lutfedip, arzusu ve rızası ile, veliye hediye eder. Veli alıp, kabul ettim der. Eğer fakir hediye etmezse, kendi malıdır, zor ile alınmaz. Veli bir miktar altını veya kÂğıt para veya olunun eşyasından bu fakirlere verip, bu sadaka sevabını da olunun ruhuna hediye eder.

Sual: Devir iskatta, kadın ve erkek icin, yukumluluk yaşı farklı mıdır? Bir de, yaşta hicri mi yoksa miladi yıl mı esas alınır?
CEVAP
Hicri yıl esas alınır. Akıl baliğ olduktan sonra mukellef [yukumlu] olur. Akıl baliğ yaşı bilinmiyorsa, kadın icin 9, erkek icin 12 yaş esas alınır. Diyelim bir kimse, miladi olarak 69 [hicri 71] yaşında olmuş ise, kadın ise 71 - 9 = 62, erkek ise 71-12 = 59 yaş esas alınarak devir iskat hesabı yapılır.

Sual: Hic namaz kılmamış bir insanın devir ve iskatı yapılır mı?
CEVAP
Muslumansa yapılır

Sual: On yıl once olen icin şimdi devir iskat yapmak caiz mi?
CEVAP
Elbette caiz olur.

Sual: Devir ve iskat Şafiilerce de muteber mi?
CEVAP
Evet. Şafii mezhebinde de devir iskat yapılır. Olunun kul ve hak borcları icin iskat yapılır. Yani namazları, orucları, zekatı, fıtraları, adakları, yemin kefaretleri icin ve kul hakları icin de iskat yapılır. İskat, dine uygun olarak yapabilen birine vekalet verilerek yaptırılır.

Buğday yerine, kıymetini vermek hususunda Hanefi mezhebi taklit edilebilir. Zekat, kefaret, fıtra gibi şeyler, doğrudan doğruya camiye verilmez. Camiye bağış yapılabilir. Yani bir fakire verilir, o da camiye bağış yapabilir.

Sual: Babam vasiyet etmeden oldu. İskatını yapmam iyi olur mu?
CEVAP
Cok iyi olur.

Sual: Fakirin borcu az olsa da devre katılamaz mı?
CEVAP
Katılamaz. Cunku hediye etmesi caiz olmaz. Once borcunu odemesi lazımdır.

Sual: Fakir vekili olan zengin, iskat devrine oturabilir mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Fakir ile vekili zengin, iskat icin aynı devre oturabilir mi?
CEVAP
Asıl varken, vekil muteber olmaz. Yani oturamaz.

Sual: Fakir, borcunu zengine havale edip devre oturabilir mi?
CEVAP
Evet.

Sual: Ağır hasta iskat icin ne yapması lazım?
CEVAP
Namazları kaza etmeden olum hÂli gelen kimseye, bu namazların iskatı icin, bırakacağı maldan fidye verilmesini vasiyet etmek vacip olur. Vasiyet etmezse, velisinin, hatta yabancının kendi malından iskat yapması caiz olur. Hacca gidemeyen zenginin, hac parasını bırakarak, başkasının gonderilmesi icin vasiyet etmesi vaciptir. Malı olmayan meyyit [olu], olmeden once, devir yapılmasını vasiyet ederse, velinin devir yapması gerekmez. Meyyitin kefaretlerini iskat edecek kadar malının hepsini, mirasın ucte birini aşmamak uzere vasiyet etmesi vacip olur. Boylece, devre luzum kalınmadan, iskat yapılır. 1/3’u iskata yetiştiği halde, 1/3’den az malın devir yapılmasını vasiyet etmek gunahtır. Vasiyet etmeyip, vÂrisi kendi parası ile hacca gidebilir veya birini gonderebilir. Vasiyet edilmeyen zekat iskatının yapılması gerekmez. Ancak vÂris, zekat iskatı icin de, kendiliğinden devir yapabilir. Gunah olan bir şeyi yapmak icin vasiyet edilmez ve boyle vasiyetler yerine getirilmez.

Sual: Hayatta iken devir iskat yapılsa olur mu?
CEVAP
Olmaz.

Sual: İskat yapmak farz mıdır?
CEVAP
Farz değildir. İskat yapmak, olunun namaz oruc gibi borclarının affolması icin Allahu teÂlÂya yalvarmak demektir. Yapılması cok iyi olur.

Sual: Devir ve iskat yapan birisinin borcu olmadığını soylediği halde, borcu varsa, devir ve iskat gecerli olur mu?
CEVAP
Devir iskat gecerli olur fakat kendisine gunah olur.

Sual: Devir ve iskata oturacak fakirlerden namaz kılmayan varsa, cocuk veya kadın olsa mahzuru olur mu?
CEVAP
Evet mahzuru vardır. Cunku İslam Ahlakı kitabının Ey oğul ilmihali kısmında, (Meyyit icin namaz iskatı) bolumunde deniyor ki:
(Devire oturacak fakirin akıl baliğ salih erkek olması lazımdır.)

Demek ki devire oturacak kimselerin, akıl baliğ olması, cocuk ve kadın olmaması, bir de fasık olmaması gerekir. Namaz kılmayan kimse dinen fasıktır.

Sual: Devir ve iskatta olu icin yemin kefareti verilemez mi?
CEVAP
Devir ve iskatta fakir sayısı ondan aşağı olursa yemin kefareti icin devir yapılamaz. Cunku bir yemin kefareti icin 10 fakirin her birine bir fıtra tutarında altın vermek gerekir. Olenin uc yemin kefareti varsa, 30 fakir gerekir. Yahut 10 fakire her gun bir yemin kefaretini odeyecek altın vermek gerekir. Bu zor olduğu icin devir ve iskat yapılırken yemin kefareti genelde yapılmaz.

Sual: Olunun yemin ve oruc kefaretleri icin devir yapılmıyor. Bunun bir caresi yok mu?
CEVAP
Caresi vardır. Birkac yemin kefareti bir gunde on fakire verilemediğinden dolayı, yemin kefareti icin bir gunde devir yapılamaz. Oruc kefaretinde de, bir fakiri 60 gun doyurmak gerektiği icin, bir gunde devir yapılamaz. On yemin kefareti verilecekse, yuz fakir bulmak gerekir. Fakirlerin hepsini bir araya getirmek zor olacağı icin, hepsinden vekÂlet alınır. Vekil olan kimse, onlar adına yemin kefaretlerini alır. Mesela vekil olan kimseye 100 tane namaz kitabı verilse yemin kefareti odenmiş olur. Yahut guvenilen on fakire para verip, (Seni vekil ediyorum. Bu para ile her gun, sabah ve akşam olmak uzere, on gun karnını doyuracaksın) demelidir. Bu şekilde de on yemin kefareti verilmiş olur.

alıntıdır
__________________