"ÂdÂb-ı Sefer”



Şimdilerde, dunyanın dort bir yanı artık ulkemiz insanı icin iyiden iyiye yakın hale geldi. Zira her yerde kulturumuzu temsil eden, fedÂkÂr kultur elcilerimiz ve dahi işadamlarımız mevcut. Bişkek cok uzaklarda değil artık. Yureğimizin bir yanı Fildişi’nde. Fas, bize o kadar yabancı değil. Avusturalya, coklarının ikinci vatanı… ve daha yuzlerce yer, bizim icin aynı yakınlıkta artık. Bir de modern cağın getirmiş olduğu ulaşım ve iletişim imkÂnları da her şeyiyle insanın emrinde. Sabah namazını Bişkek’te kılan birinin, saat sekizde İstanbul’daki işine yetişmesi mumkun.



Seferlerin arttığı, mesafelerin kısaldığı, koca dunyanın Âdet kucuk bir koy hÂline geldiği ve gezi turlarının revacta olduğu boyle bir donemde, acaba yolculuğumuz esnasında Efendimiz’den (AleyhisselÂm) şeref-sudûr olan ve yapmamız gereken neler olabilir diye duşunduk. Sonucta, aşağıdaki uc-beş maddeyi bulduk ve belki de yararlı olur umidiyle siz değerli okurlarımıza ozetle sunmak istedik.



1- Yalnızlık, ozellikle seferde/yolculukta pek hoş gorulmez. Bu konuda pek cok hadîs-i şerîf vardır. Bu hadîslerden biri de şu meşhur rivÂyettir: “Tek yolcu bir şeytan, iki yolcu iki şeytan, uc yolcu ise cemÂat sayılır.” “er-rÂkibu şeytÂn, ve’r-rÂkibÂni şeytÂnÂn, ve’s-selÂsetu rakbun.” Yani, tek yolcu, Âdet bir şeytan gibidir, yani yalnız başına gunaha girme ihtimÂli daha yuksektir. Bu yuzden Âdet şeytan gibidir, şeytanlık onun yoldaşı olabilir, şeklinde anlayabiliriz. İki kişi de aynen bu şekildedir. Ancak uc kişi, oyle değildir. Onlar cemÂat sayılır.



2- Kalabalık olarak yapılan yolculukta, muhakkak ki aramızdan bir arkadaşımızı rehber tayin etmeliyiz. Bu onemli bir sunnettir. “İz harace selÂsetun fî seferin fe’l-yuemmerû ehadehum.” Ebû Hureyre’nin (ra) rivÂyet ettiği bu hadîs-i şerîfte, uc kişi sefere cıkarsa kendi aralarından bir kişiyi emir (lider/reis/rehber) tayin etsinler, buyrulur. Yine Allah Resûlu, bir yere ordu gonderdiğinde, onların başına kesinlikle birini emir olarak tayin ederlerdi. Ve diğerlerinin, onu dinlemeleri ve itaat etmelerini soylerdi. Bunun bircok hikmeti vardır. Oncelikle dağınıklıktan, başıbozukluktan kurtarır. Yoksa herkes kendi kafasına gore birşeyler yaparsa, geziden murad olan duşunce tahakkuk etmez, sadece turistik ve başıboş bir gezinti olur. Allah’ın rızası istikametinde bir yol katedilmemiş, boşuna cile cekilmiş olur.



3- Hocaefendi’nin hazırlamış olduğu “Dua Mecmuası”nın 101. sayfasından 109’a kadar tam dokuz sayfa “sefer/yolculuk”la ilgili dualara ayrılmıştır. Hatta orada gorulecektir ki Allah Resûlu’nun sunnetinde ve dua hayatında yolculukla ilgili en ince ayrıntılarda bile okuduğu bir kısım duaları vardır. Demek ki mesele onemlidir. Sefere cıkan insan, oncelikle bunları ihmal etmemeye calışmalı ve mumkun mertebe sunnetin bereketinden istifade etmeye gayret etmelidir ki yolculuğunu daha da ulvîleştirebilsin, maddî ve mÂnevî bereketi artırabilsin. Biz, bu meselenin detaylarını ve meÂlleri oraya havale ediyoruz.



Evet, bu yuzden diğer dualarla beraber meselÂ, bineğe binme duasını ve sefer duasını da okumak lÂzımdır. Hz. Ali’den aktarıldığına gore, Rasulullaha (AleyhisselÂm), bir binek getirildi. Uzengiye ayağını koyar koymaz: “BismillÂh” dedi. Bineğin sırtına oturunca, “el-HamdulillÂh” dedi. Sonra da: “Subhanellezî sehhara len hÂz ve m kunn lehû mukrinîn. Ve inn il rabbin le-munkalibûn.” Sonra, uc kez “el-HamdulillÂh”, uc kez “Allahuekber”, ardından “SubhÂnekellÂhumme innî zalemtu nefsî fağfirlî, fe-innehû l yağfiru’z-zunûbe ill ente” duasını okudu. Bu konuda başka rivÂyetler de vardır: Allah Resûlu, sefere cıkacağı sırada bineğine binince, uc kez tebir getirirdi. Ardından da, “Subhanellezî sehhara len hÂz ve m kunn lehû mukrinîn. Ve inn il rabbin le-munkalibûn” duasını okur, devamında, “Allahumme inn nes’eluke fî seferin hÂz el-birra ve’t-takv ve mine’l-ameli m terdÂ, Allahumme hevvin aleyn seferen hÂz ve’tvi ann bu’dehu. Allahumme ente’s-sÂhibu fi’s-seferi ve’l-halîfetu fi’l-ehli, Allahumme innî eûzu bike min ve’sÂi’s-seferi ve keÂbeti’l-manzari ve sûil-munkalebi fi’l-mÂli ve’l-ehli ve’l-veledi ve mine’l-havri ba’de’l-kevri ve min da’veti’l-mazlûmi.” Seferden donunce bunları yine aynen okur ve şunu da eklerdi: “Âyibûne tÂibûne Âbidûne sÂcidûne li-rabbin hÂmidûn” Muslim’deki Enes hadisinde, daha henuz Medine’deyken bu duayı okumuş ve Medine’ye donunceye kadar da bunu tekrar etmiştir. Bu yuzden bu duayı, hem yola cıkarken hem de donuşte mutlaka okumalıdır.



4- Şayet mumkunse yolculuğa Perşembe gununden başlamalıdır. BuhÂrî’de KÂ’b b. MÂlik’ten, “Allah Resûlu yolculuğa cıkmak isterse, coğu kez Perşembe gunu cıkardı.” buyrulur. Boyle yapmanın faziletli olduğunu Âlimlerimiz bildirmişlerdir. Gerci Ved Haccı’na Cumartesi gunu cıkmışlardır ZÂt-ı Âlîleri (AleyhisselÂm). Yani başka gun de olabilir. Ama mumkunse, her işinde binlece hikmet olan Allah Resulu’nun coğu kez tercih ettiği gune dikkat kesilmek herhalde cok daha guzeldir, daha sevaplıdır. Tabii ki mumkunse…



5- Seferde bir tepeye cıktığında tekbir ve oradan aşağıya vadilere indiğinde de tesbih getirmelidir. Tekbir ve tesbihleri de ucer kez yapardı. İbn Omer’in nakline gore, L ilÂhe illallah vahdehu l şerîke leh, lehulmulk ve lehulhamd ve huve al kulli şeyin kadîr. Âyibûne tÂibûne sÂcidûne li rabbin hÂmidûn. Sadakallahu va’dehu ve nasara abdehu ve hezeme’l-ahzÂba vahdehu, derdi. Bu durum Allah Resûlu’nun coğu seferi icin gecerlidir ve bunları defalarca okumuştur.



6- Ehl-u iyÂlle ve akrabalarla ve diğerleriyle vedÂlaşmak da gerekir. Bu konuda muhtelif rivÂyetler mevcuttur. Derler ya, gidip de donmemek ve artık bir daha gorememek de var. Coğumuzun başına gelmiştir, falanca dostumuzla ayrılmışızdır, ancak bir daha goruşmek nasip olmamıştır. Olumlerin sıradanlaştığı bir dunyada, herkesin boyle muhakkak ki bir yaşanmış olayı vardır hayatında. Oyleyse aynı şeyler herkes icin gecerlidir. Giderken vedalaşmalı, helallaşmalı ve Âhirete gore hayatımızı tanzim etmeliyiz. Bu aynı zamanda bir nezaket ve kibarlıktır ve dahi sunnettir.



7- Allah Resûlu, “es-Seferu kıt’atun mine’l-azÂbi, yemneu ehadekum taÂmehu ve şerÂbehu ve nevmehu. Fe iz kad ehadekum nehmetehu fe’l-ya’cel rucûahu il ehlih.” “Sefer/yolculuk, azaptan bir parcadır. Size, yemeğinizden, icmenizden, uykunuzdan (bir nebze) alıkoyar. Sizden biriniz, seferiyle kastettiği hÂcetini bitirince ehline donmede acele etsin.” buyruluyor. Bu hadîs-i şerîf doğrultusunda, seferle kastettiğimiz ihtiyacımızı bitirdikten sonra Âilemize/ehlimize/işimize donmede acele etmeliyiz. Bu da bize bildirilen sefer ÂdÂplarından biridir. Herşeyin, dozunda ve kararında olması herhalde evlÂdır.



8- Seferde/yolculukta, munkerÂt dediğimiz yasaklanmış şeylerden ve mekrûhÂt dediğimiz cirkin şeylerden kesinlikle uzak durmalıyız. Zaten ister seferde isterse hazerde bunlardan uzak durulması elbette ki lÂzımdır. Ancak sefer ceşitli yonleri itibariyle gunahlara daha da acıktır. Orada biraz daha hassas olunmalıdır. Allah Resûlu şoyle buyurur: “Yanında kopek ve zil bulunan kimseye melekler arkadaşlık yapmaz.” Bizler, her yerde bizi meleklerin terketmeyeceği bir tavırda bulunmalıyız. Onlar her yerde yoldaşımız olsunlar. Ancak bunun icin onların arkadaşlığına lÂyık olmaya da calışmalıdır.



9- Seferde seher vaktinde yapılacak bir dua vardır. “Semmea sÂmiun bi-hamdilillÂhi ve husni belÂihi aleynÂ. Rabben sÂhibn ve afdil aleyn Âizen billÂhi mine’n-nÂr.”



10- Gideceğimiz mekÂna ulaşıp ikÂmet edince şu duayı yapmalıdır: “Eûzu bi-kelimÂtillÂhi’t-tÂmmÂti min şerri m halaka.” Şayet bu duayı okursa bir yolcu, o mekÂnından ayrılıncaya kadar ona hicbir şey zarar veremez, Allah’ın izniyle.



11- Yolculukta bol bol dua etmelidir. Zira yolculuktaki dua ciddin kabûle karindir. İcÂbete lÂyıktır. Hadîs-i şeriflerde uc sınıf insanın duasının reddolunmayacağından bahsedilir. Bunlardan biri de musÂfir, yani yolculardır. Sırf bu yuzden sefere cıkan insanlar bile vardır. Ayrıca sefere cıkan insanların muhakkak ki duasını almalıdır. Uzun ucak yolculuklarında, dua da olmazsa vakit nasıl gececek ki!



12- Seferden donuşte yemek vermek, ikramda bulunmak da sunnettir. Bu hususta Allah Resûlu’nden birtakım hadîs-i şerîfler nakledilmiştir. el-Mecmû’da Nevevî uzun uzadıya bunları kaydeder.



13- BuhÂrî’nin naklettiği bir hadîs-i şerîfte, Allah Resûlu Medîne’ye donunce Medîne sevgisinden dolayı bineğini iyice hareketlendirirdi.



14- Yine yolculuktan donuşte vÂrid olan sunnetlerden biri de, mescide gelip iki rekat namaz kılmaktır.



Elbette daha eklenecek cok şey olabilir. Her bir madde uzunca şerhedilebilir. Ancak şimdilik bu kadarıyla yetiniyoruz. İnşaallah onumuzdeki haftalarda, seferin fıkhî boyutunu, namazlarla ilgili durumunu ve daha başka bilmemiz gereken bellibaşlı yonlerini ele almak istiyorum. Tabii ki ne kadarına muvaffak olunabilirse yine de kÂrdır. Bazılarını gunumuz koşullarında nasıl hayata aktarabiliriz, onu pek bilemiyorum. Ancak seyahatin, dualarla ilgili yonu rahatlıkla uygulanabilir. Dua mecmûasının ilgili yerlerini bizzat takip edebiliriz. Bu sayede gezimizi uhrevî bir yon de katmış oluruz. Dolayısıyla daha da bereketlendirmiş oluruz. Rabbim bizleri, sunnet yolundan ayırmasın. Bilip bilmediğimiz hatalarımızı bağışlasın. Yolculuklarımıza, gezilerimize bereket ihsan eylesin. MÂneviyÂtla doldursun. İstifÂde etmeye nÂil eylesin.



Hurmetlerimle…



18.06.2007 - Bayram Kusursuz
__________________