Ulkemizde Şeker Pancarı tarımı, şeker pancarı uretimiyle gecimini temin eden yaklaşık 500 bin ciftcinin, diğer bir ifadeyle 3 milyon insanın yanı sıra; tarım, hayvancılık yani yem, ilac, et, sut, nakliye ve hizmet sektorleriyle de ic ice gecmiş durumdadır. Konu, tarım, tarımsal sanayi, işlenmiş temel gıda urunleri ve istihdam gibi değişik dal ve konularda bir butunluk teşkil etmektedir.
Şeker pancarı uretimi; bitkisel ve hayvansal uretimin gelişmesine, azami derecede endustriyel girdiler kullanılmasına, toprakların fiziki yapıları ve ekolojik dengenin iyileşmesine katkı sağlamakta, kendinden sonra ekilecek urunlerin verimlerini azami olcude arttırmaktadır. Alternatif tarım urunleri olan ayciceğine gore 5, Buğdaya gore 20 kat daha fazla istihdam oluşturmakta, buğday ve ayciceğine gore ise 2 kat daha makineli tarımın yapılmasına olanak sağlamaktadır.
Şeker sanayiinin GSMH olarak Turkiye genelindeki payı % 0.2, imalat sanayii icindeki payı ise % 0.8 duzeyindedir. Şeker alternatif urunlere gore, dış pazar değeri ve tarıma dayalı sanayiler arasında verimlilik, kÂrlılık ve katma değer yonunden karşılaştırmalı ustunluğe sahiptir. Tarım ve endustri kesiminde yarattığı istihdam, alternatif urunlerle kıyaslanamayacak kadar yuksek olup faaliyetine ayrıcalık ve etkin bir sosyal boyut kazandırmaktadır. Şeker fabrikaları, gelişmekte olan bolgelerimizde ve Doğu Anadolu da bolgesel gelişmişlik farklarının azaltılması, kırsal kesimde ise istihdama katkısı bakımından da onemi buyuktur. Fabrikalarda yaklaşık 35 bin işci calışmakta, buda tum sanayi kesiminde calışanların % 1.2 sine tekabul etmektedir. Taşıma sektorune ise yılda yaklaşık 25-30 milyon ton iş hacmi yaratmaktadır. Ulke ekonomisine toplam ekonomik katkı payı ise yaklaşık 1.2 milyar dolardır.
Dunyada şeker uretiminin %75’ini pancar şekeri %25’ini kamış şekeri oluşturmaktadır. Kamış şekerinin maliyeti işleme prosesinin kolaylığı ve şeker kamışının yılda birkac hasat edilebilmesi nedeniyle pancar şekerine gore %40-50 daha ucuzdur. Bu nedenle dunyadaki şeker fiyatları kamış şekerine gore belirlenmektedir. AB ulkelerinin tamamına yakınında yani %95 oranında pancar şekeri uretimi yapılmaktadır. Bu Ulkeler daha ucuza kamış şekeri temin edebilecekleri halde pancar şekeri uretiminden vazgecmemektedirler. Bununda nedeni pancar ziraatının ve sanayisinin ureticilere sağladığı katma değerdir. AB Ulkelerinden Almanya ve Fransa dahili tuketiminin iki katı daha fazla şeker uretmektedir.
Ulkemizde ise halen şeker fabrikalarında otuz beş bin civarında işci istihdam edilmekte ve yuz binlerce ciftci ailesi pancar tarımı ile uğraşmaktadır. Ayrıca şeker pancarı ziraatı ilişkili olduğu pek cok sektore ve milli ekonomiye yuksek miktarda katma değer sağlamaktadır. Şeker fabrikalarının rasyonel calışmaları sadece ekonomik yonden değil sosyal yonden de gecimlerini pancar tarımına bağlamış ureticiler icin onem taşımaktadır.
Şeker pancarı tarımı, ulkemizde sozleşmeli uretimin ilk orneklerinden biri olup, tarımın sanayiye entegre olmasını sağlamış ve gıda sanayinin temel taşını oluşturmuştur. Şeker pancarı, ciftciyi tarlaya ve koye bağlayan, ailenin tum fertlerine calışma ve istihdam imkÂnı sağlayan, yan urunlerinin tamamı değerlendirilen bir bitki olmasının yanı sıra, uretim ve işlenme periyodu icinde kullanılan girdiler ile bircok sektorde dolaylı olarak katma değeri artırıcı onemli bir rol oynamaktadır.
Turkiye, Kuzey yarımkurede 36–42° Kuzey enlemleri arasında ve subtropikal iklim kuşağında yer alan bir ulkedir. İklim ve toprak şartlarının uygunluğu nedeniyle ulkemizde uretilen şekerin tamamı, şeker pancarından elde edilmektedir.
Şeker pancarı uretiminde esas hedef, verim ve kalitesi yuksek şeker pancarı yetiştirmektir. Şeker pancarında verim ve kaliteyi etkileyen en onemli faktorler iklim ve insandır. İklim faktoru bizim kontrolumuz dışındadır. İnsan tarafından kontrol edilebilen verim ve kalite faktorleri, tarla ve tohum yatağı hazırlığı ile ekim durumu, ceşit secimi, bitki sıklığı (bitki sayısı ve bitki dağılımı), bakım (capalama, gubreleme, sulama), zararlı ve hastalıklarla mucadele, vejetasyon suresi (ekim ve hasat zamanları), baş kesimi, hasat ve silolama şekli olarak sıralanabilir.
İklim
Şeker pancarında vejetasyon (yetişme, gelişme), ilkbaharda 0-5 cm toprak derinliğinde sıcaklığın 7°C ye ulaşması ile başlar ve sonbaharda gunluk ortalama sıcaklığın 5°C ye duşmesi ile sona erer. Vejetasyon suresi, başka bir ifadeyle tarla bitki cıkışı ile hasat arasında gecen zaman 170-200 gun olarak verilmektedir.
Şeker pancarında optimum şeker oluşumu 10-30°C sıcaklık değerleri arasında gercekleşmektedir. Şeker pancarı, kokunde depoladığı şekerin bir kısmını solunumla kullanır. Solunum 0°C sıcaklıkta başlar ve her 10°C sıcaklık yukselişinde iki kat artış gosterir. Solunumun yol actığı şeker kayıpları ozellikle kurak ve sıcak donemlerde buyuk boyutlara ulaşır. Gece meydana gelen şeker kaybı, gece sıcaklıklarına gore %12-100 arasında değişmekle birlikte ortalama gunluk şeker uretiminin % 30’ u kadardır.
Şeker pancarı, elverişli iklim şartlarında, ozellikle de yeterli yağış veya duzenli sulama şartlarında yuksek miktarda şeker uretir. Şeker pancarının 1 kg kuru madde uretimi icin yaklaşık 500 mm civarında yağışa ihtiyacı vardır ve bu yağış vejetasyon suresince ekimden hasada kadar azalan bir grafik gostermelidir.
Turkiye’de şeker pancarı tarımı, Akdeniz ve Guneydoğu Anadolu Bolgeleri dışındaki beş bolgede yapılmaktadır. Pancar yetiştirilen bolgelerin %94’ u deniz seviyesinden en az 700 m yuksekliktedir. Şeker pancarı tarımı yapılan alanların yaklaşık %70’i, kara iklimine sahip, yıllık ortalama 300-500 mm yağış alan İc ve Doğu Anadolu Bolgelerinde; %24’u yıllık ortalama yağış miktarı 350-500 mm arasındaki Akdeniz, Ege ve Karadeniz Gecit İklim Bolgelerinde; %6’ sı ise yıllık ortalama 700-900 mm yağış alan Marmara ve Karadeniz Deniz İklim Bolgelerinde yer almaktadır. Pancar ekim alanlarımızda, en az Akdeniz gecit İklim Bolgesinde, en cok ise Marmara ve Karadeniz Deniz İklim bolgelerinde alınmak uzere, Temmuz-Eylul aylarında toplam 10-115 mm civarında cok az bir yağış duşer. Bu sebeple deniz iklim bolgelerinin %70’ inde 2-4 kez, diğer iklim bolgelerinin ise %98’ inde 3-6 kez sulama yapılması gerekmektedir. Avrupa ulkelerinde yıllık ortalama yağış miktarları 600-1700 mm arasında olup, genellikle sulama yapılmaksızın şeker pancarının ihtiyac duyduğu su miktarı temin edilebilmektedir.
Uzun yıllık ortalamada; Turkiye’de şeker pancarı ekiminin; %3’u Şubat, %18’i Mart, %60’ı Nisan, %18’i Mayıs ve %1’i ise Haziran aylarında yapılmaktadır. Şeker pancarı ekim alanlarımızda 1 Nisan–30 Eylul doneminde ortalama yuksek sıcaklık, en serin ayda ortalama 15°C ve en sıcak ayda ise 30°C’ dir. Ekim alanlarımızdaki gunduz sıcaklıkları optimum duzeyde şeker uretimi icin yeterli duzeydedir.
Şeker Pancarı’nın Yetiştirilmesi ve İstekleri:
Ulkemizde ve Dunyada insan yaşamının her doneminde bu kadar onemli bir temel besin maddesi olan şekeri ve şeker pancarını daha bol, kaliteli ve ekonomik uretmek ve uretici gelirlerini arttırmak icin; Anız bozma ve sonbahar surumunden, ilkbaharda toprak hazırlığı, gubreleme, ekim, bakım, mucadele, sulama, hasat ve silolamaya kadar tum işlemlerin nasıl ve ne zaman yapılması gerektiğinin uretici tarafından cok iyi bilinmesi gerekir.
— Pancar tohumu kucuk ve cıkan filiz hassas olduğundan cimlenme ve ilk gelişme doneminde korunmalıdır. Toprağın sıkıştırması (kaymak tabakası), don haşereler yabancı ot ilacları, filiz mantar’ i hastalıkları dikkatle takip edilmelidir.
— Toprak işlemesi derin olmalı, kok derinliğine su tabakası birikmemelidir.
— İlk gelişmede yeterli sıcaklığın mevcut olması gereklidir.
— Olgunlaşma doneminde pancar yuksek ısıdan olumsuz etkilenir (ozellikle gece sıcaklıkları)
1) İklim ve Hava Faktorleri:
Kok verimi ve pancardaki şeker varlığı bakımından iklim faktorleri cok onemlidir. Ulkemizde değişik iklim bolgelerinde yapılan uretimler değişik ozellikler gosterir.
— Denize yakın bolgelerde pancar verimi yuksek, buna karşın şeker varlığı duşuktur.
— Doğu Anadolu da sert kara iklimi hukum suren bolgelerde kok verimi duşuk şeker varlığı yuksektir.
— Gecit Bolgelerinde kok verimi ve şeker varlığı normaldir.
— İc Anadolu gibi iklimin cok sert olmadığı bolgelerde hem kok verimi hem de şeker varlığının yuksek olduğu en iyi pancar bolgeleridir.
2) Işık ve Sıcaklık:
Pancar bir uzun gun bitkisidir. Kok ve şeker meydana gelmesinde guneş ışığı cok onemlidir. İlk cıkışta ısı ışıktan daha onemli gozukse de ısı arttıkca ışık ihtiyacı da artmaktadır. Gelişme ve şeker yapımı icin ideal hava sıcaklığı 23 – 25 ° C dir. Hasattan birkac hafta once şeker teşekkulu icin sıcaklık cok onemlidir.
3) Su:
Tohum yatağının yeterli rutubete sahip olması gerekir. Nisan – Mayıs aylarında hafif kuraklık koklerin daha derinlere inmesine ve boylece bitkinin su ve besin maddesi yonunden daha iyi beslenmesini sağlar. Yaprakların gelişimi ile pancarın su ihtiyacı artar. Gelişme donemlerinde su ihtiyacı fazladır ve yağmuru az olan bolgelerde mutlaka sulama yapılmalıdır.
4) Toprak:
Pancar tarımı yapılacak toprakların su ve besin maddelerini tutma kapasitelerinin cok iyi olması, kaymak bağlamaması, iyi bir toprak derinliğine sahip olmaları gereklidir. Pancar tarımı icin en ideal toprak, organik maddece zengin, derin, kolay ısınan tınlı ve tınlı kirecli topraklardır.
5) Tarla Hazırlığı:
Şeker pancarı tarımında ulkemiz icin tavsiye edilen on bitki hububattır. Toprak hazırlığında ilk işlem on bitki hasadı sonrası bitki artıklarının toprağa gomulerek organik maddece zenginleşmesini sağlayan (anız bozma) işidir. Anız bozma ve ilk surumun mutlaka sonbaharda yapılması gerekir. İlk surumun sağlıklı yapılabilmesi icin hububat hasadından hemen sonra golge tavı “ toprak rutubeti “ kalkmadan toprağın surulmesi ve anızın karıştırılması gerekir. Bu konuda en pratik olcu pulluğun devirdiği toprağın kalıp şeklinde değil, devrildiği anda dağıla bilen yapıda olmasıdır.
Anızın asla yakılmaması gerekir. Anızın kolay parcalanması icin toprağa surumle birlikte bir miktarda ure gubresi karıştırılır ve gerekirse toprak ıslatılır. Boylece anızın curumesi hızlanacaktır. Tarlanın kesik ve engebeli durumda kalmaması icin derin surumden once mutlaka cizel kullanılmalı, derin surumden sonra ise tırmık veya surgu cekilmelidir. Pulluk tabanı varsa buna karşı 2 ila 3 yılda bir ilk surumden once bir dip kazan pulluğu cekilmelidir. Anız bozma işleminden sonra guz surumune gecmeden once tarla kendi haline terk edilir. Kıştan once yapılacak guz surumune kadar ( son surum ) tarlanın otlanması halinde yuzlek olarak tırmık cekilmelidir. Boylece toprağın su tutması sağlanmış ve yabancı otlarda oldurulmuş olacaktır. Kıştan once yapılacak bu son surumle birlikte toprak analiz sonuclarına gore tavsiye edilen son bahar gubrelemesi de aynı zamanda yapılır
__________________