GUZEL AHLÂKI TAMAMLAMAK

Hazret-i MevlÂnÂ’nın Gonul DeryÂsında Sır ve Hikmet İncileri

Peygamber Efendimiz buyurur:

“Ben, guzel ahlÂkı tamamlamak uzere gonderildim.” (İmam MÂlik, MuvattÂ, Husnu’l-hulk, 8)

Bir başka hadîs-i şerif:

“KıyÂmet gunu, mu’min kulun terazisinde guzel ahlÂktan daha ağır bir şey bulunmaz. Allah TeÂl cirkin hareketler yapan, cirkin sozler soyleyen kimseden nefret eder.” (Tirmizî, Birr, 62)

Anlaşılmaktadır ki;

Dînin ve ibÂdetin yani AllÂh’a kulluğun hulÂsası guzel ahlÂk ve edeptir.

Hazret-i MevlÂn buyurur:

“Kendimizi muhasebe ederek, CenÂb-ı Hak’tan, edepli bir insan olmak husûsunda bizi başarıya ulaştırmasını niyÂz edelim. Cunku edebi olmayan kişi, AllÂh’ın lutfundan mahrum kalır. Edebi olmayan, yalnız kendisine kotuluk etmiş olmaz; belki edepsizliği yuzunden butun dunyayı ateşe vermiş olur.”

Hazret-i MevlÂnÂ, Kur’Ân-ı Kerim’deki kıssalara da edep zÂviyesinden bakıp ibret almaya davet eder:

EDEP YUKSELTİR, EDEPSİZLİK ALCALTIR

Edep t Hazret-i Âdem ile İblis’in kıssasında nirengi noktası oldu:

Şeytan huzûr-i ilÂhîden, ilim veya amel noksanlığı sebebiyle değil, edepsizliği yuzunden kovuldu. Hazret-i Âdem’i de kurtaran edebi oldu.

Bu yuzden mu’minin hayatında şeytanı mahveden en guzel fazîlet, edeptir.

Hazret-i MevlÂn bunu şoyle îzah eder:

“İblis, Hazret-i Âdem’e secde etmeyip AllÂh’ın emrine karşı gelince;

«–Benim zÂtım ateşten, onunki camurdandır. Yuksek olanın aşağı olana secde etmesi nasıl yakışık alır?» dedi.

İşte İblis, AllÂh’a edepsizce karşılık vermesi yuzunden lÂnete uğradı ve huzûr-i ilÂhîden kovuldu. Ustelik bir de kustahlık edip, kendisini halk edenle cidÂle kalkıştı.” (Fîhi MÂ Fîh, s. 159)

Nitekim Ebû Ali ed-Dekkak -rahmetullÂhi aleyh- buyurur ki:

“Edebi terk etmek, ilÂhî huzurdan kovulmayı îcÂb ettirir. Her kim sultanın onunde terbiyesizlik ederse kapıya, kapıda edepsizlik ederse ahıra gonderilir.”

Bir başka misal de şudur:

İsrailoğulları, CenÂb-ı Hakk’ın lutfuyla Firavun’un zulmunden kurtulmuş ve Hazret-i Musa ile Mısır’ı terk etmişlerdi. CenÂb-ı Hak onlara bu esnada kudret helvası ve bıldırcın ikram ediyordu. Hazret-i MevlÂn şoyle anlatır:

“Hicbir zahmet ve baş ağrısı olmaksızın, ilÂhî lutuf olarak İsrailoğulları’na gokten sofra iniyordu. Fakat Hazret-i Musa’nın kavmi arasında bulunan birkac edepsiz;

«Hani sarımsak, hani mercimek?» diye soylendiler.

Bunun uzerine gokyuzunden inen sofra inmez oldu. Ekmek kesildi, bıldırcın kuşu ile kudret helvası bulunmaz oldu. Bundan sonra insanlara; ekin ekme, bel belleme, capa ve orak yorgunluğu kaldı.

Hazret-i Musa, tekrar şefaat edince, CenÂb-ı Hak gokten sofra indirdi. Tabaklar icinde nimet gonderdi. Fakat kustahlar, yine edepsizlik ettiler. Dilenciler gibi sofradan yemek aşırdılar.

Hazret-i Musa onlara yalvardı. Dedi ki:

«Bu sofra devamlıdır. Yeryuzunden kalkmayacak, eksilmeyecektir.»

Buyuk bir zÂtın sofrasında bulunup da acgozluluk etmek, hırsa kapılmak nankorluktur. O gormemişlerin hırsı yuzunden, kendilerine ilÂhî rahmet kapısı kapandı.”

Bu kıssada bir misal verildiği gibi; aslında insan nice nimetlere gark olduğu hÂlde, bunları unutup nankorluğe dûcÂr olur ve edepsizliğe duşerse, elinden o nimetler de alınır.

Hazret-i MevlÂn der ki:

“Gamdan, kederden ve sıkıntıdan başına ne gelirse bunlar; curetkÂrlıktan, edepsizlikten ve kustahlıktan gelir. Dost yolunda edepsiz kişi, başkalarının da yolunu vurmuş olur. Boyle kişi mert değil nÂmerttir. Edepten dolayı bu gokler, nûra gark olmuştur. Melekler de edeple*rinden oturu temiz ve masum olmuşlardır.”

EDEP RÂZI OLMAKTIR

AllÂh’ın takdirine rÂzı olmak, edeptir. Cunku Allah TeÂlÂ, -hÂşÃ‚- kullarının isteklerini yerine getirmek mecburiyetinde değildir. BilÂkis kulları, Rablerinin tÂlimatlarını yerine getirmek zorundadır.

CenÂb-ı Hak; kullarına ne verirse, lutuf ve ihsÂnıdır. Hadîs-i şerifte buyurulur:

“AllÂh’ın, kullarından dilediğine karşılıksız nimette bulunduğu herhangi bir ikrÂmının (sadaka) olmadığı hicbir gun ve gece yoktur. (Yani Allah gece-gunduz, kullarına nice ikramlarda bulunmaktadır.)

Ve Allah TeÂlÂ; kendisini anmayı, yani «zikrullÂh»ı ilhÂm ettiği kulu gibi, kimseye nimette bulunmamıştır. (Yani AllÂh’ın en buyuk ikrÂmı, kuluna ZÂtını zikretmeyi hatırlatmasıdır.)” (İbn-i Ebi’d-DunyÂ, KitÂbu’z-Zuhd, Beyrut-Dımaşk: DÂru İbn-i Kesîr, 1999, s. 181 No: 454)

O -celle celÂluhû- lutuf ve kerem sahibidir. Kullarına rızık vermesi, onları şif ve afiyete kavuşturması, muhafaza etmesi hep O’nun rahmetinin fazlıdır, ikrÂmıdır.

Bu hakikati Hazret-i MevlÂn şu kıssa ile anlatır:

“Bir gun Hazret-i Ali, yuksek bir koşkun uzerinde idi. CenÂb-ı Hakk’a gosterilmesi gereken hurmet ve tÂzimden habersiz, inatcı bir kişi Hazret-i Ali’ye dedi ki:

«–Ey akıllı kişi, Allah seni muhafaza eder mi?»

Hazret-i Ali;

«–Evet.» dedi. «O bizim varlığımızı cocukluğumuzdan beri korur, hem de O, ganîdir.»

O kustah kişi dedi ki:

«*–Oyle ise AllÂh’ın seni koruduğuna guvenerek, kendini damdan aşağı at bakalım. Kendini at aşağı da, bana da senin tam inanc sahibi olduğuna dair bir kanaat gelsin.»

Emîr ona dedi ki:

«–Sus, defol git de bu kustahlık yuzunden canın belÂya uğramasın. Bir kulun kendini tehlikeye atarak AllÂh’ı imtihana kalkışması, Kulluğa yaraşır mı? Ey bilgisiz ahmak! Bir kul; edepsizliği yuzunden, AllÂh’ı nasıl imtihan etmeye kalkışır?

O imtihan Hakk’a yakışır, cunku o her an kullarını imtihana cekmektedir.

Boylece de Allah; bizim kendi kendimizi apacık gormemizi, icimizdeki gizli inancı bilmemizi sağlar.

Bu sonsuz gok kubbeyi yuceltmiş olan AllÂh’ı sen nasıl imtihan edebilirsin? Ey kendi hayrını, şerrini bilmeyen zavallı! Once kendini imtihan et de sonra başkasına sıra gelsin! Sen; kendini imtihan edecek olursan, başkalarını imtihan etmekten vazgecersin. Eğer bir zerre kalkar da, dağı tartmaya girişirse; o dağ yuzunden, terazisi kırılır, parcalanır!»”

Anlaşılmaktadır ki;

EDEP, HADDİNİ BİLMEKTİR

Hazret-i MevlÂnÂ, haddini bilmeyen bir nÂdÂnın hÂlini şoyle anlatır:

Bir gun Hazret-i İsa -aleyhisselÂm-’a bir kimse yol arkadaşı olmuş. Beraber giderlerken bu kimse, bir koşede bazı kemikler gormuş ve Hazret-i İsa’ya yalvarmış:

“–Ne olur y İsa! Bildiğin «İsm-i Âzam»ı bana da oğret de bu kemikleri diriltip kaldırayım.”

Hazret-i İsa ise cevaben;

“–O iş senin kÂrın değildir. «İsm-i Âzam»ı okuyup oluyu diriltmek icin yağmurlardan daha temiz bir nefes sahibi, kullukta meleklerden daha anlayışlı bir kişi olmak gerek. İsm-i Âzam, pÂk bir lisan ve temiz bir kalp ister. Yani oyle bir kimse ki, nefsi haram ile mulevves olmasın ve melekler gibi isyan ve gunahtan pÂk olsun. Cunku bir kimsenin nefsi pÂk olursa; o kimsenin duÂsı makbul olur. Hak TeÂl o kimseyi hazinelerinin emîni eyler.

Mesel farz edelim ki, sen; Hazret-i Musa’nın asÂsını elinde tutabilirsin. Fakat Musa’daki kuvvet sende var mı ki, onu ejderh yapabilesin ve onu zaptetmeye kādir olabilesin?!. Hatt Musa’nın asÂsı ejderh olunca kendisi bile korkmuştu da CenÂb-ı Hak ona;

«Korkma y Musa!» (en-Neml, 10) buyurmuştu.

İşte bunun gibi, sende İsa’nın nefesi yokken «İsm-i Âzam»ı okuyup ezberlemenin sana ne faydası olur ki!” dedi.

Fakat gafil, yine durmadı ve;

“–YÂ İsa! Bu istîdat bende yoksa bari sen o kemiklerin uzerine oku!” dedi.

Hazret-i İsa, bu ahmağın sozleri karşısında hayretle CenÂb-ı Hakk’a iltic etti:

“–Y Rabbî! Bu esrÂrın hikmeti nedir? Bu ahmağın bu derece cidÂle meyli nedendir? Kendisinin kalbi olu, başkasının cesedini diriltmeye calışıyor. HÂlbuki ona duşen, asıl olu olan kendisini ihy etmek. Kendisini diriltmek icin du edeceğine, başkalarını ihyÂya calışıyor. Bu ne gaflettir!”

HÂlbuki bir kulun vazifesi, evvel Rabbine kulluğudur. Bundan gafil iken cok daha ileri ve boyunu aşan hususlarla meşgulmuş gibi gorunmesi, haddini aşmaktır ve edepsizliktir.

Şu kıssa da kul ile Rabbi arasındaki munasebetin hakikatini ne guzel ifade eder:

OYLE BİR KUL Kİ!

Adamın birisi bir kole satın almıştı.

MÂlûmdur ki;

Gecmişte milletler arası harp hukuku, kolelik muessesesinin varlığını zarûrî kılıyordu.

İslÂmiyet, kolelerin haklarına son derece îtin gosterilmesini emretmiştir. Efendimiz son nefesinde dahî;

“Emrinizin altındakilerin hukukuna riÂyet edin!” (Ebû DÂvûd, Edeb, 123) buyurmuştur. Bu hukuk oyle ileridir ki; kole sahipleri, kolelerine kendi yediklerinden yedirmekle, ictiklerinden icirmekle emrolunmuşlardır. Bu hukuka riÂyet etmenin zorluğundan bircok sahÂbî, kolelerini ÂzÂd etmişlerdir.

Zaten;

Koleleri ÂzÂd etmek, buyuk bir sevap olarak teşvik edilmiştir. (el-Beled, 11-13) Yemin keffÂreti gibi bircok yolla, kole ÂzÂdına imkÂnlar bahşedilmiştir.

Esir ve kole hukukuna nasıl bir riÂyetin talep edildiğini şu hÂdise ne kadar guzel gostermektedir:

Bedir Harbi’nde muslumanlar Mekkelilerden esirler almıştı. Onları Medine’ye gotururlerken, esirler hayvanlara binmiş, muslumanlar ise yaya yurumuşlerdir. (VÂkıdî, I, 119)

İşte asrımız ve işte 1400 sene evvelki saÂdet asrı!..

Adamın aldığı bu kole; takv sahibi, sÂlih bir mu’min idi. Efendisi onu alıp evine goturunce, aralarında şoyle bir konuşma gecti:

«–Benim evimde neler yemek istersin?»

«–Ne verirsen onu.»

«–Nasıl elbiseler giymek istersin?»

«–Ne giydirirsen onu.»

«–Evimin hangi odasında kalmak istersin?»

«–Hangi odada kalmamı istersen orada.»

«–Evimin hangi işlerini yapmak istersin?»

«–Hangi işleri yapmamı istersen onları.»

Bu cevaplar karşısında, efendi bir muddet tefekkure daldı ve gozlerinden suzulen yaşları silerken şoyle dedi:

«–Keşke ben de Rabbime boyle teslim olabilseydim. O zaman ne mutlu olurdum!..»

Bu arada kole dedi ki:

«–Ey benim efendim! Efendisinin yanında, kolenin irade ve ihtiyÂrı olur mu?..»

Bunun uzerine efendi;

«–Seni ÂzÂd ediyorum. Allah icin hursun. Fakat, benim yanımda kalmanı da arzu ediyorum. TÂ ki canım ve malımla sana hizmet edeyim…» dedi.

İşte kulluğun edebi…

Takdir ne ise onu sevmek ve ondan rÂzı olmak.

Takdir; zor ve muşkil ise de sabır ve tahammul gostermek. Bazen bu zorluk ve sıkıntılar, başka kullardan gelecektir. Mu’mine yakışan yine İslÂm ahlÂkı ve edebini sergilemektir.

Nitekim Mekke doneminde nÂzil olan Furkan Sûresi’nde RahmÂn’ın rahmetle yoğrulmuş kulları şu vasıfla zikredilir:

“CÂhiller sataştığı zaman edep ve vakarla; «selÂm» diyerek tebessumle gecmek.”

CÂhillerin sataşmalarına tenezzul etmemek. Fakat istihkar da etmemek…

Hadîs-i şerifte buyurulur:

“BelÂların en şiddetlisi peygamberlerin başından gecer!” (Tirmizî, Zuhd, 57)

Bu hadîsin izahı sadedinde Hazret-i MevlÂn buyurur:

“En buyuk iptilÂ, ham insanları terbiye etmektir.”

“Ey musluman! «Edep nedir?» dersen, bil ki edep; edepsizlerin her işine sabretmekten ibarettir. Onların kabalıklarına ve kotu sozlerine tahammul etmekten ibarettir.”

Bu ince bir edep hassÂsiyetidir, edebin bÂtınıdır. Buna riÂyet cok muhimdir. Zira Hak dostları şoyle demişlerdir:

“ZÂhiren ve bÂtınen edebe sarıl. Cunku bir kimse zÂhirî edepte kusur ederse zÂhiren ceza gorur, bÂtınî edepte kusur ederse bÂtınen ceza gorur. Kim edebi zÂyî ederse; kendini Hakk’a yakın zannetse de uzaktır, makbul zannettiği hÂlde merduttur (reddedilmiştir).” (Rûhu’l-BeyÂn, X, 401)

CenÂb-ı Hak, cumlemizi edebe riÂyet eden guzel ahlÂklı kullarından eylesin. Sûretlerimizi ve yaratılışımızı ahsen-i takvîm uzere halk ettiği gibi, ahlÂkımızı ve sîretimizi de ahlÂk-ı Muhammediyye ile guzelleştirsin. Kulluğumuzu dergÂh-ı izzetinde kabul buyursun.

Âmîn!..


Osman Nuri Topbaş-Yuzakı Dergisi
Yıl: 2016 Ay: Eylul Sayı: 139

__________________