GİRİŞ
Mısır bitkisi, insanoğlunun kulture aldığı en eski tarla bitkilerinden biridir. Gunumuzde de cok sayıda kullanım alanı olan ve onemi giderek artan mısır bitkisi, yuksek verim alınabilen bir tarla bitkisi, olarak diğerlerinden farklılık gostermektedir.Bugun dunyada silaj yapımında kullanılan en populer bitki olan mısır, bu amacla dunyanın bircok bolgesinde de başarı ile yetiştirilmektedir. Ulkemizin Karadeniz, Ege, Akdeniz ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde sulanabilen alanlarda başarı ile yetiştirilen mısır bitkisi, Doğu Anadolu ve Marmara Bolgesinin bazı kesimlerinde de yetişebilmektedir.
Ulkemiz hayvancılığının icinde bulunduğu ekonomik sorunlar giderek daha da ağırlaşmaktadır.Uretim girdileri, ozellikle yem giderleri son derece yuksektir. Urun fiyatları da oldukca duşuk seviyelerdedir. Tum bunların yanında, hayvanlara kaliteli kaba yem ozellikle de suca zengin yem yeteri kadar yedirilememektedir. Bu nedenlerle hayvanlardan yeterli urun alınamamaktadır. Oysa bir işletmede karlılığı arttıracak olan en temel faktorler; girdi fiyatlarını azaltmak, urun fiyatlarını ve urun miktarını arttırmaktır. Butun bu faktorlerin olumsuz olduğu bir iş kolunda karlı bir uretim yapmak mumkun değildir. Ulkemiz hayvanlarının kaliteli kaba yem ihtiyacını karşılamada silaj yapımının cok buyuk bir onemi bulunmaktadır. Silajlık bitkiler genellikle kısa vejetasyon suresine sahip, bol verimli bitkiler olmalıdır. Sorgum ve mısır bu gibi ozellikleri ile silajlık bitkilerin başında gelmektedir.Gunumuzde bircok bolgemizde tane urunu amacıyla başarılı şekilde uretimi yapılan mısır bitkisi, silajlık olarak ta başarı ile yetiştirilebilmektedir. Ancak silajlık mısır yetiştiriciliğinde yetiştirme tekniklerinin doğru şekilde uygulanması gerekmektedir.
SİLAJLIK MISIR TARIMI
Diğer tarla bitkilerinde olduğu gibi silajlık mısır tarımında da yuksek verim almanın en onemli yolu, doğru yetiştirme tekniklerini uygulamaktır. Orneğin ceşit seciminde yapılan bir hata, diğer yetiştirme teknikleri ile giderilemez. Bu nedenle ceşit seciminden hasada kadar tum yetiştirme tekniklerinin eksiksiz olarak bilinmesi ve uygulanması şarttır.
Ceşit Secimi, Toprak Hazırlığı ve Ekim: Silaj mısırda birincil hedef bol yeşil aksam elde etmek olduğu icin, tum yetiştirme tekniklerinde bu amac goz onunde tutulmalıdır. Bol yeşil aksam elde etmenin ilk yolu doğru ceşit secimidir. Ceşit seciminde ozellikle tek melez (A+B) ceşitlere oncelik verilmeli, bunu sırası ile uclu melez ve cift melez ceşitler izlemelidir. Tek melezlerin hem tane hem de yeşil ot verimleri uclu melez ((A+B)* C) ve cift melezlere ((A+B)*(C+D) gore daha yuksektir. Ancak ceşit seciminde tek kriter melez ozelliği değildir Aynı zamanda ceşitli bitkisel ozellikler de dikkate alınmalıdır. Bitki boyu yuksek, kalın saplı ve dik yapraklı bitkiler tercih edilebilir. Ulkemizde bir cok silajlık ticari mısır ceşidi bulunmaktadır. Kesinlikle kompozit ve sentetik ceşitler veya F2 tohumlukları kullanılmamalıdır. Bu tohumlardan elde edilen bitkiler zaman zaman cok kısa boylu kalmakta ve verimi duşurmektedir. Ceşit seciminden sonra en onemli aşama toprak hazırlığı ve ekimdir. Eğer I. Urun ekim planlanıyorsa, toprak sonbaharda derin surulur, ilkbaharda yuzlek surum ve tapan yapılır sonra ekim gercekleştirilir. Eğer ikinci urun ekim yapılacaksa, oncu bitki anızının mumkunse az bırakılması toprak hazırlığını kolaylaştırabilir. En cok uygulanan toprak hazırlığı sistemi yuzlek surum, tapan, ekim ve sulamadır. Bu şekilde bir ekim ile cıkışlar erken sağlanmış olur. Diğer bir metod ise once toprağı sulayıp, toprak tava gelince yuzlek surum, tapan ve ekim yapmaktır. Bu sistemde cıkış daha guvenli olabilir. Ancak bu uygulamada, sulamadan sonra toprağın tava gelmesine kadar bir sure beklemek gerekebilir. Zamanın kısıtlı olduğu durumlarda veya vejetasyon suresinin kısa olduğu yerlerde once ekim yapmak ve sonra sulamak bir avantaj sağlayabilir.
Ekim pamuk mibzeri ile yapılabildiği gibi, son yıllarda yaygın şekilde kullanılan pneomatik (Havalı) mibzerle de yapılabilir. Havalı mibzerlerin en buyuk avantajı, dekara atılacak tohumluk miktarının hassas şekilde ayarlanmasına olanak sağlamasıdır. Tohum iriliğine bağlı olarak dekara 2 - 2.5 kg tohumluk kullanılmalıdır. Tane mısır uretiminde dekarda 8 - 9 bin adet bitki olacak şekilde ekim yapılırken, silajlık mısır uretiminde bu rakam 12 - 14 bin bitki/da olacak şekilde arttırılmalıdır. Bazı yazarların soylediği gibi 16- 18 bin bitki /da cok yuksek bir rakamdır ve kocan bağlamayı azalttığı icin bir verim kaybı ortaya cıkabilir. Ayrıca aşırı bitki sıklığında bitkilerin olgunlaşması gecikir ve tane tutma azaldığı icin silajın tane iceriği de azalmış olur. Ekimde sıra arası mesafenin 70 cm, sıra uzeri mesafenin ise 10 - 12 cm olması yeterlidir. Bu durumda dekardaki bitki sayısı yaklaşık 14.300-11.900 adet/da arasında değişecektir. Ekim sırasında, silajın besin değerini artırmak icin soya gibi bir baklagil ile karışık olarak ekilmesi de mumkundur. Silajlık mısırda en uygun ekim derinliği kucuk tohumluklarda 3 cm, iri tohumluklarda ise 5 cm civarındadır.
Sulama:Yağışların yetersiz olduğu durumlarda sulama şarttır. Mısırda cıkış icin gerekli nem sağlandıktan sonra, yaprak sayısı ve bitki boyu arttıkca bitkinin su tuketimi de artar. Cıkış sağlandıktan sonra, iklim, toprak ve bitki faktorlerine bağlı olarak her 10-15 gunde bir sulamak gerekir. Mısır aslında suyu ekonomik olarak kullanan bir bitki olmasına karşın, yuksek kuru madde uretiminden dolayı fazla miktarda su tuketir. Bitki oluşturabileceği en yuksek yaprak alanını oluşturduğu tarih ile bunun 3-4 hafta sonrası arasındaki donem, suya ihtiyacın en yuksek olduğu donemdir. Diğer bir ifade ile tepe puskulu cıkışından 7-10 gun oncesi ile 15-20 gun sonrası arasındaki donem suya en hassas olduğu donemdir. Silajlık mısır uretiminde kocan oranı ve kocanda tane oranı buyuk bir oneme sahip olduğundan, tepe puskulu oncesinde yapılacak bir sulamanın verime onemli katkıları bulunabilir. Silajlık mısır yetiştiriciliğinde yeşil aksamın miktarı onemlidir. Ama hicbir zaman tane oluşumu da goz ardı edilemez. Cunku tane olmaksızın kaliteli bir silaj yapılamaz ve silajın hazmolunabilir karbonhidrat oranı azalır.
Gubreleme:Mısır bitkisi, urettiği toplam kuru maddenin yuksek olması nedeniyle fazla miktarlarda besin maddesi tuketir.Diğer bir cok tarla bitkisinde olduğu gibi en cok Azot (N), fosfor (P) ve Potasyuma (K) ihtiyac duyar. Ancak ihtiyac duyulan miktarları, toprak yapısına da bağlı olarak farklılık gosterebilir. Uygulanacak gubre miktarı, ureticilerimiz tarafından da sıkca sorulan bir sorudur. Ancak hicbir zaman kesin bir rakam verilemez. Buna rağmen uygulanacak gubrenin yaklaşık miktarını saptamak icin, bir toprak analizi yaptırmak şarttır. Bitkinin tuketeceği besin maddesi miktarından toprakta bulunana miktar cıkarılarak, gerekli olan besin maddesi miktarı hesaplanabilir. Yapılan araştırmalar 5 ton yeşil ot verimi icin mısırın topraktan yaklaşık 23 kg N, 9,5 kg P ve 20 kg K kaldırdığını ortaya koymuştur.
Hasat ve silolama:Silajlık bitkilerde hasat zamanı son derece onemlidir. Hasat zamanı ile bitkilerin nem icerikleri, protein ve karbonhidrat oranları arasında sıkı bir ilişki mevcuttur. Kaliteli bir silaj elde etmenin ilk aşaması, %65-70'lik bir nem iceriğine sahip, yeşil bitki elde etmektir. Diğer bir ifade ile, kuru madde oranı %27-32 arasında iken en uygun hasat zamanıdır. Tum bunların sağlanabilmesi icin, bitkilerin uygun bir donemde hasadı şarttır. Pratik bir uygulama olarak, silajlık mısır icin hasat zamanı hamur olum veya sert hamur olum donemidir. Yani kocandaki tanelerin ust kısımlarının ice doğru cokmeye başladığı donemde bitkinin kuru madde iceriği yaklaşık %30 civarındadır. Bu donemlerden erken yapılan hasatta nem iceriği yuksek ve karbonhidrat seviyesi duşuk bir materyal elde edilir ve silo icerisindeki olgunlaşma gecikir. Eğer hasat cok geciktirilirse, silo icerisinde yeterli sıkışma olmayacağı icin hava kalır ve silaj bozulur. Bu nedenlerle silajlık materyalin zamanında hasadı son derece onemlidir.
Hasat, tek sıra veya iki sıra işleyebilen silaj makinası (silage track) ile yapılır ve yeşil materyal 2.5-5 cm uzunluğunda parcalar halinde kıyılır. Kıyılan materyal romorka yuklenerek, siloya taşınır. Kıyılan materyal en kısa zamanda siloya doldurulur ve mumkun olduğu kadar sıkıştırılır. Eğer hasattan sonra fazla zaman kaybedilirse, materyal nem kaybetmeye ve bozulmaya başlar. Bu durumda silajlık materyal bozulabilir. Hızlı bir şekilde siloya doldurulan materyalin bir an once uzeri plastik malzeme ile kapatılmalı ve hava veya su girişi engellenmelidir. Plastik materyalin uzerine cok ince bir samanlı toprak atılabilir veya eski araba lastikleri atılarak bir miktar ağırlık yapılabilir. Boylece fermantasyon başlatılmış olur. Ortamda havanın bitmesiyle birlikte başlayan surece, Fermentasyon adı verilir. Normal şartlar altında iyi hazırlanmış bir silo, 30-45 gun icerisinde olgunlaşır ve kullanıma hazır hale gelir. İyi yapılmış bir silajda pH 4.0 civarına duşer..
Bazı durumlarda silaj icerisindeki mikroorganizma faaliyetlerini artırmak ve uygun bir pH değerini yakalamak icin silo icerisine katkı maddeleri de ilave edilebilmektedir. Ozellikle karbonhidrat oranı duşuk olan baklagil silajlarında buğday veya arpa kırması, melas ilavesi yapılabilmektedir. Mısır silajında dışarıdan herhangi bir katkı kullanmaya gerek kalmaz.
Silajın Kullanılması:Acılan bir silaj dışarıdan hava almaya başlar ve bu da hava ile temas eden yuzeyin bozulmasına neden olur. Bu nedenle olgunlaşan materyalin uzeri acıldıktan sonra gunluk 15-20 cm lik tabakalar halinde alınmalıdır. Ayrıca acılan silodan her gun materyal alınarak hayvanlara yedirilmelidir. Bu şekilde bozulma engellenmiş olur. Acılan bir silodan, gunluk besleme kadar silaj alındıktan sonra her defasında silonun ağzı yeniden kapatılmalıdır. Silodan alınan materyal en gec 48 saat icinde tuketilmelidir. Aksi halde materyal bozulur.
Normal şartlar altında, acılmamış olan bir siloda bozulma meydan gelmez. Hic acılmamış ve tam havasızlığın sağlandığı bir silo, 2-3 yıl hic bozulmadan kalabilir. Ancak acılmış olan silolar o sezonda tamamen tuketilmelidir. Bu nedenle toplam ihtiyac kadar bir silo yapmak yerine, 2 veya 3 silo yapmak daha akılcı olabilir.
__________________