1. Tritikalenin Onemi :
Tritikale bitkisi, buğday x cavdar melezinden ABD, Polonya, Kanada ve Meksika gibi bir cok ulkede uzun sure devam eden ıslah calışmaları sonucu marjinal, fakir tarım alanlarından dekardan alınan verimi artırmak suretiyle, hızla artan Dunya nufusunun gıda ihtiyacını karşılamak amacıyla geliştirilmiştir. Tritikale elde edilmesinde yapılan melezlemede ana bitki olarak buğday ve baba bitki olarak cavdar kullanılmaktadır. Bu melezleme sonucu elde dilen doller, kromozom sayılarına gore tetrapoloid, hekzoploid veya oktoploid yapıda olabilir. Bugun başarılı olan tritikale tipleri, makarnalık buğday ile cavdar melezinden elde edilen hekzoploid (2n=42) genotipe sahip olan sekonder amfidiploidlerdir. Tritikalenin kırac, marjinal alanlara adaptasyonu ve verim potansiyeli A ve B genomuna sahip makarnalık buğday ebeveyninden, soğuk, asitli, tuzlu topraklarda yetişebilme ozelliği R genomuna sahip cavdardan gelmektedir. Buğday ile arpanın verimli ve kaliteli yetişmediği tarla koşullarında tritikale yuksek verim potansiyeline sahiptir. Tritikale buğday ile arpaya gore biotik ve abiotik stress koşullarına daha fazla dayanıklıdır (Suzer, 2003).
Tritikale tane urunu olarak coğunlukla hayvan beslenmesinde, bazen de hasıl olarak kaba yem uretimi ve otlatma icin de yetiştirilmektedir. Ozellikle tanesi kanatlıların beslenmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır(Belaid, 1994). Tanesinin yemlik kalitesi mısır, buğday ve arpa ile eşit kalitededir (Azman, 1997; Preiffer, 1992). Dunyadaki toplam 2.9 milyon ha tritikale ekim alanın % 80’ni kışlık, %20’si yazlık olarak yapılmaktadır (Bağcı ve Ekiz, 1993).
Tritikale son yıllarda kaliteli buğday unuyla karıştırılarak pasta, biskuvi, ekmek, kek ve makarna yapımında da kullanılabilmektedir(Elgun vd., 1996; Bağcı, 2001).
2. Tritikale Ceşitleri:
Tritikalenin buğdayda olduğu gibi kışlık, fakultatif ve yazlık tipleri bulunmaktadır. Turkiye'de Tarım ve Koyişleri Bakanlığınca uretim izinli olan tritikale ceşitleri ve tohumluğunun temin edilebileceği Enstitu isimleri aşağıda verilmiştir. Tritikale tohumlarında azda olsa yabancı tozlaşma olduğundan iki-uc yılda bir ureticiler tarafından tohumlukları yenilenmelidir. Başlıca tritikale tohumlukları şunlardır:
Tatlıcak-97, Konya, Bahri Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Araştırma Merkezince geliştirilip, uretim izni alınmıştır, kışlık ve fakultatiftir.
Mikham-2002, Konya, Bahri Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Araştırma Merkezince geliştirilip, uretim izni alınmıştır, kışlık ve fakultatiftir.
Melez-2001, Konya, Bahri Dağdaş Milletlerarası Kışlık Hububat Araştırma Merkezince geliştirilip, uretim izni alınmıştır, kışlık ve fakultatiftir.
Karma-2000, Eskişehir, Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitusunce geliştirilip, uretim izni alınmıştır, kışlık ve fakultatifitir.
Presto, Eskişehir, Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitusunce geliştirilip, uretim izni alınmıştır, kışlık ve fakultatiftir.
Tacettinbey, Adana, Cukurova Universitesi Ziraat Fakultesince geliştirilip, uretim izni alınmıştır, yazlıktır, Akdeniz ve Ege sahil kuşağı icin uygundur.
3. Tritikalenin Bitkisel Ozellikleri:
Tritikale, makarnalık baba ebeveynden gelen ozellikler ile yetersiz yağış alan kurak tarım alanlarına iyi uyum gosterir ve diğer tahıllara gore birim alandan daha yuksek tane verimi vermektedir.
Tritikale, baba ebeveyn cavdar bitkisinden kotu yetişme koşullarına mukavemet ozelliklerini aldığı icin;
Tuzlu tarım alanlarında,
Bor fazlalılığı yani toksitesi olan arazilerde,
Molibden, cinko gibi mikro besin maddesi noksanlığı gorulen tarlalarda,
Bazı hastalıkların gorulduğu problemli tarım alanlarında buğday ve arpadan daha iyi sonuc vermektedir.
Bu gibi problemli alanlarda buğday ve arpa ancak 200-250 kg/da tane verimi verirken, tritikaleden 400 ile 500 kg/da arasında tane verimi alınmaktadır.
Tritikale bitkisinin boyu yetişme koşullarına da bağlı olarak 110-120 cm, başak renkleri fizyolojik olumda ceşide gore acık sarıdan, kahverengiye kadar değişir.
Uretimi Ulkemizde her gecen yıl artmaktadır.
Hayvan yemi olarak dane, kaba yem uretiminde buyuk potansiyele sahiptir.
Otlatma amacıyla triticale ekilebilir.
Dane amber renkli, uzun orta buyuklukte ve unsu yapıdadır.
Hazmolur protein ve lisin miktarı buğday ve arpadan daha yuksektir.
Danede protein oranı %12-14,
Hektolitre ağırlığı 70-75 kg/Hl,
Bin dane ağırlığı 34-39 gr,
Erken hasat olumuna gelir,
Dane dokmez,
Harman olma kabiliyeti iyidir,
Demir, cinko, molibden gibi mikro besin maddeleri noksanlığına karşı arpa ve buğdaydan daha toleranslıdır.
Kışa ve kurak koşullara toleransı iyidir.
Yaprak hastalıklarına tarla koşullarında toleranslıdır.
4. Tritikalenin Yetiştirilmesi:
Tritikale her tur toprak koşulunda yetişmesine rağmen, ozellikle kırac koşullarda buğdaya ve arpaya gore daha verimli olmaktadır. Tritikale tarımında toprak hazırlığı buğday bitkisinde olduğu gibidir. Azaltılmış toprak işlemesi ve surdurulebilir tarım ilkeleri doğrultusunda pamuk, mısır, ayciceği, gibi yazlık urunlerin hasadından sonra bitki artıkları tarlada goble disk ile iyice parcalanıp toprağa karıştırılarak 10-12 cm derinlikte yuzeysel işlenmiş bir tohum yatağı hazırlanır. Gerekirse tarla yuzeyi tırmık yardımıyla duzgun hale getirilir. Tritikale, Anadolu’nun ic bolgelerde ve Trakya’da ekim ayında, Akdeniz-Ege sahil kuşağı ile Guneydoğu Anadolu’da kasım ve aralık aylarında ekilebilir. Dekara 20 kg civarında tohum yeterli olmaktadır. Normal hububat mibzeri ile 5-6 cm derinliğe ekim yapılabilir. Ekim oncesi tohumluklar sistemik ilaclarla surme gibi hastalıklara karşı ilaclanmalıdır.
4.1. Gubreleme:
Tritikale tarımında en doğru gubreleme onerisi, toprak analizi sonuclarına gore yapılabilir. Genel bir gubreleme onerisi olarak dekardan 600 kg ve uzeri dane verimi hedeflendiğinde, kuru koşullarda 12 kg/da, sulu koşullarda 14 kg/da saf azot yeterli olmaktadır.
4.2. Tritikale Tarımında Kuruda ve Suluda Kullanılacak Gubre Dozları:
Tritikale tarımında yeterli ve dengeli bir gubreleme icin kuru ve sulu şartlarda uygulanabilecek gubre form ve dozlarının ceşitli secenekleri aşağıda Cizelge 1’ de belirtilmiştir. Fosforlu gubrelerin ekimden once toprağa verilmesi, bitkiler tarafından ileri ki gelişme donemlerinde kolay ve yeterli alınmasını sağlar. Azotlu gubrelerin tiritikale uretiminde ideal uygulanması uce bolunerek yapılır. Kuruda birinci uygulamada ucte biri ekimden once veya ekimle birlikte Amonyum sulfat (%21) veya 18-46-0 ile 20-20-0 kompoze gubrelerinden birini kullanarak dekara 20-23 kg, ikinci uygulamada diğer ucte biri Şubat ayı sonunda ure formunda 8-10 kg/da , son ucte birlik kısımda Mart ayı sonu veya Nisan ayı başında Amonyum nitrat (%26) formunda olmak uzere 16-18 kg/da hesabıyla tarlaya verilmesi uygundur. Sulu koşullarda ise dekardan alınması hedeflenen verim daha yuksek olduğundan kuru koşullarda kullanılan gubre miktarların uzerine 2-3 kg/da daha ilave edilebilir.
Cizelge 1. Tritikale tarımında kuru ve sulu şartlarda toprağa uygulanabilecek gubre form ve dozlarından bazı secenekler.
Uygulama
No Uygulama Gubre Dekara Kullanılacak Gubre Miktarları
Zamanı Formları (kg/da)
KURUDA SULUDA
1 Ekimde A.Sulfat (%21 N) ,
18-46 veya 20-20 20-23 23-26
2 Şubat sonu Ure (% 46 N) 8-10 10-12
3 Mart sonu A.Nitrat (% 26 N) 16-18 18-20
4.3. Tritikale Tarımında Yabancı Ot Mucadelesi:
Tritikale tarımında yabancı ot mucadelesi ozellikle yabancı otların 2-4 yaprak olduğu erken devrede yapılması cok onem taşır ve yapılması % 20-30 oranında daha fazla verim alınmasını sağlar. Hızlı gelişme yeteneğine sahip yabancı otlar ozellikle Mart ayının ikinci yarısında faydalı tarla alanını hızla kaplar ve tritikale bitkisinin gelişmesini engelleyerek ve bitki besin maddelerine ortak olarak onemli oranda zarar yaparlar.
Tritikale tarımında yabancı ot mucadelesi aynı buğday tarımında olduğu gibi kulturel tedbirlerle ve kimyasal yontemlerle yapılmaktadır. Kimyasal yol ile yabancı ot kontrolunde tarlada bulunan yabancı ot turune gore secilecek herbisitler, ekim sonrası veya cıkış sonrası ilkbaharda otların 2-4 yaprak devresinde kullanılabilir.
4.4. Hasat ve Depolama:
Tritikale hasadı, normal buğday hasadı icin ayarlı bicer doğer ile yapılabilir. Bitkiler hasat olumuna geldiğinde gunduzleri sabah ciğ kalkınca saat 10'dan sonra buğday gibi normal yukseklikten hasadı yapılır. Buğdayla yaklaşık aynı zamanda hasat yapılmaktadır. Hasatta danelerdeki rutubet %12’nin altında olması, emniyetli bir depolama icin gereklidir. Tahılların tumunde olduğu gibi urun depoları temiz olmalı, depo ici sıcaklık 28 oC altında ve urun rutubeti %12’nin altında olmalıdır.
5. Sonuc:
Tritikale tarımında yuksek verim alabilmek icin iyi bir toprak hazırlığı, zamanında ekim, toprak analizine dayalı bir gubreleme, doğru bir yabancı ot mucadelesi ve zamanında hasat yapılmalıdır. Tritikale tarımı konusunda karşılaşacağınız sorunların cozumu konusunda Araştırma Enstituleri ile Tarım İl ve İlce Mudurluklerine danışılması onerilir. URUNUNUZ BOL VE KAZANCINIZ BEREKETLİ OLSUN.
Yararlanılan Kaynaklar:
Azman, M.A., Coşkun, B., Tekik, H. Ve Aral, S. 1997. Tritikalenin yumurta tavuğu rasyonlarında kullanılabilirliği. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 7,1:11-14.
Bağcı, S.A. ve Ekiz, H. 1993. Tritikale’nin insan ve hayvan beslenmesinde onemi. 1. Konya’da Hububat Tarımının Sorunları ve Cozum Yolları Sempozyumu. Sayfa: 135-156. 12-14 Mayıs 1993. Konya.
Bağcı, S.A. 2001. Alternatif Bir Tahıl Tritikale. Konya Ticaret Borsası Dergisi. 10:22-29.
Belaid, A. 1994. Nutritive and economic value of triticale as a feed grain for poultry. CIMMYT Economics Working Paper, 94-01. CIMMYT, Mexico, D.F.
Elgun, A., Turker, S. Ve Bağcı, S.A. 1996. Pacal yapımında tritikalenin yumuşak buğday yerine kullanılması. Un Mamulleri Dunyası, 4-10.
Pfeiffer, W.H. 1992. Triticale improvement strategies at CIMMYT: Exploting adaptive patterns and end-use orientation. In:Proceedins, 7th Regional Wheat Workshop for Eastern, Central and Sothern Africa.
Suzer, S. 2003. Tritikale Tarımı. Tarım İstanbul Dergisi. 83:26-27.
Suzer, S. 2003. Kırac Arazilere Uygun Tritilale Yetiştiriciliği. CİNETARIM Sayı: 49:32-33.
__________________