Genc erkek sığırların buyume donemlerinde, uygun yemlerle, en kısa surede ekonomik canlı ağırlıklarına ulaştırılmalarına BESİ denir.

Bu tanımdan giderek besiciliğin onemli noktalarına değinebiliriz. En başta genc erkek sığırların iyi besi tutacağı bilinmelidir. Doğu bolgelerimizden satın alınan iki-iki bucuk yaşlarındaki erkek danalar kısa surede besi alırlar ve kazanclı olabilirler. Bu tip besi şekli yukarıdaki tanıma tam olarak uymaz. Buna “telafi edici ağırlık artışı” adı verilir. Gercek anlamda besi, buyumenin yemle kamcılanmasıdır.

Uygun yemlerden soz ederken protein, enerji, vitamin, mineral, kaba ve kesif yem, su ve kuru madde acısından uygun rasyonlar kastedilmektedir. Besi danalarının canlı ağırlık artışları beslenmelerine bağlı olacağı gibi, ırklarına da bağlıdır. Etci ırk sığırların erkek danaları daha hızlı canlı ağırlık artışı sağlarlar. Hereford, Şarole, Angus, Limousin, Belcika mavisi gibi ırkların yemden yararlanma oranı yuksektir. Aynı zamanda, kesim sonrası, kıymetli et dediğimiz kontrfile, bonfile, antrikot, nuar, sokum, yumurta v.b. kısımları da daha buyuktur. Ulkemizde bu ırkların danaları henuz cok az olduğundan besicilikte Holstein, Brown Swiss gibi sutcu sığırlar; Simmental gibi kombine ırkların erkek danalar , melezler ve Doğu Anadolu bolgemizdeki sığırlar kullanılmaktadır. Doğu Anadolu sığırları uc aylık kısa donem besilere uygundur. Ancak, gercek anlamda, altı aylık uzun donem besicilik icin Holstein, Brown Swiss, Simmental ve bunların melezlerini tercih etmek yerinde olur. Irklara gore besi sonunda ulaşılacak canlı ağırlık değişir.

Kultur ırklarında en uygun kesime gitme canlı ağırlığı 550 kg, en fazla 600 kg’dır. Bu ırkların erkek danaları daha uzun sure beslenirlerse ağırlık artışı sağlayabilirler. Fakat, kazandıkları artış yedikleri yemle kıyas edildiğinde ekonomik olmaz. Yani daha cok yedikleri halde aynı ağırlık artışını surdururler. Cunku her hayvan canlı ağırlığına orantılı bicimde yem tuketir.

Acıkta serbest sistem besicilik ulkemizin cok yağış alan Doğu Karadeniz bolgesi dışında kesinlikle tavsiye edilebilecek bir yontemdir. Acık Serbest Sistemde danalar daha hızlı artış sağlarlar, daha sağlıklı olurlar, kesim sonrası tercih edilen yağsız et elde edilir. İlk defa yapılacak besi yerleri icin sabit yatırım tutarı cok duşuktur. Acıkta besicilik icin akla her zaman soğuktan dolayı zararlar gelse de, soğuktan değil, sıcaktan korkmak gerekir.
Soğukla veya aşırı ruzgarla ilgili olarak aşağıdan yukarıya doğru kullanılan perde sistemleriyle gecici onlemler almak mumkundur. Sıcak, sığırların iştahını kesen ve ağırlık artışını azaltan en onemli etkendir. Sıcak gunlerde danaların korunabilmesi icin bir golgelik yapılması, uzerlerine su puskurtulmesi yerinde olur. Kapalı ahırlar canlı ağırlık artışını azaltacağı gibi solunum yolu enfeksiyonlarının artmasına sebep olabilir.

Acıkta serbest sistemin en onemli ozelliklerinden biri yem ve suyun serbest tuketime sunulmasıdır. Danaların onunde daima yem bulunmalı, suluklar şamandıralı olmalıdır. Her bir bolmeye konulacak hayvan grupları mumkun olduğu kadar bir seferde oluşturulmalı, gruplar arasında değişiklikler yapılmamalı, mutlaka yapılması gerekiyorsa gece yapılmalıdır. Gruplar birbirine yakın cussedeki danalardan oluşturulmalı, cok kucuklerle, cok iriler aynı padoğa konulmamalıdır.
Sundurmalı acık sistem besi yerlerinde hayvan başına 10 – 20 m2 net alan duşunulmeli, grupları oluşturabilme acısından, danalar yirmişerlik gruplar halinde konulmalıdır. Eğer hayvan başına 20 m2 alan tahsis edilirse gubre temizliği yağış durumuna gore donem sonunda yapılabilir. Şayet 10 m2 alan tahsis edilirse gubre temizliğini donem icersinde birkac kez yapmak gerekli olabilir. Yeterli alan varsa hayvan başına 20 m2 ayrılması tavsiye edilir.
Besi yerleri sadece hayvanların konuldukları padoklardan ibaret değildir. İndirme – bindirme padokları, aşılama ve ilaclama icin sıkıştırma boksları planlanmalıdır. Kayıt sistemine, ozellikle giriş – cıkış ağırlıklarına ve tarihlerine onem verilmelidir.
Acık serbest sistemde yemlik uzerine bir sundurma konulabilir. Sundurma her iki tarafa eğilimli olursa catının hayvanlara doğru olan eğimine bir oluk sistemi konulması gerekir. Ancak dışa doğru tek eğim ozellikle tavsiye edilir. ABD'deki buyuk besi yerlerinde yemlik uzerinde de sundurma yoktur.
Yemliklere bir boyun demiri veya bir celik halat konulması gerekir. Celik halatlar gerildiğinde yuksekliği ayarlı şekilde yapılabilir. Danalar kucukken daha alcak, danalar buyudukce biraz daha yuksek şekilde germek mumkundur.
Acık besi yerlerinin ortalarına kucuk tepecikler yapılırsa cok yağışlı havalarda danalar bu yukseltileri kullanırlar. Cevre citleri demir borulardan, tahta kalaslardan yapılabileceği gibi daha ince materyelden de yapılabilir. Boyle durumlarda elektrikli citler kullanılmasında fayda vardır.
Suluklar mutlaka şamandıralı olmalıdır. Kışın donmadan, yazın ısınmadan korumak icin cift cidarlı suluklar tercih edilebilir. Bir suluk her iki bolmenin ortak kullanımına sunulabilir.
Acık sistem barınaklarda hicbir şekilde duvar yapılmamalıdır. Ancak; hakim ve şiddetli ruzgarlardan korunmak isteniyorsa perde gerilebilir. Perde tamamen gecici bir onlem olup, gerekmedikce kullanılmaz. Kalıcı duvarlar ormekten kacınılmalıdır.

Besi Danalarının Yem Formulasyonları Hakkında Onemli Bilgiler:
1-Besi danaları arpa-buğday-mısır gibi taneli yemlerden tukettikleri zaman canlı ağırlık artışı sağlarlar. Taneli yemler daima iri kırılmış veya ezilmiş olmalı, kesinlikle un haline getirilmemelidir.
2-Rasyonda kaba yem, kesif yem, protein-enerji dengeleri cok onemlidir. Asidoz yapmayacak kadar kaba yem (yonca, saman) verilmeli, ancak kaba-kesif yem oranı
% 15 - % 85 gibi tutulmalıdır.
3-Su ve yem tamamen serbest olmalıdır.
4-Hayvanların yem tuketimi canlı ağırlıklarına orantılıdır.
5-Yem değişiklilerinde ve ilk defa besiye başlandığında mutlaka 10-15 gunluk alıştırma periyodu gecirilmelidir.
6-Yem formulasyonlarında posaların %10 civarında kuru madde ihtiva ettikleri akılda tutulmalıdır. Silajlar ise kesim donemine bağlı olarak % 30 civarında kuru madde icerirler. Zaten bunun altında kuru madde iceriği olan silajlar “Kaliteli silaj” değildirler.

Bazı Ornek Rasyonlar:
Ornek rasyonlar olmakla beraber koşullara bağlı olarak, yem ham maddelerinin fiyatlarına bağlı ya da bulunabilirliklerine bağlı olarak rasyonlar değişebilir. Ancak; başlanan formulasyonun besi donemi boyunca değiştirilmemesi işkembe fonksiyonları ve dolayısıyla besinin iyi sonuc vermesi bakımından cok onemlidir.
1-Yoldan gelmiş, yol yorgunluğu, aclık, susuzluk, rasyon değişikliği, vitamin mineral noksanlığı, iklim değişikliği gibi stres faktorlerine maruz kalmış danalara ciftliğe kabulde mutlaka uzun etkili bir antibiyotik uygulanmalıdır. (Tetraoxyphen L.A)
2-Besi yerine gelen danalara ic parazitlere karşı kombine bir parazit ilacı uygulanmalıdır.
3-Ayrıca tum danalar icin dış parazit ilaclaması yapılmalıdır. (Paramectin)
4-İlk gelişte bir kereye mahsus olmak uzere bir ADE vitamin kombinasyonu enjekte edilebilir. Daha sonraki vitamin gereksinimleri, yeme katmak suretiyle karşılanabilir.
5-Aşı uygulamaları: Şap aşısı mutlaka uygulanmalıdır. Bunun dışında şarbon ve yanıkara gibi hastalıkların aşıları da şayet bolgede son yıllarda bu problemler gorulduyse kesinlikle yapılmalıdır. Ayrıca solunum sistemi enfeksiyonlarına karşı Karma aşıları vepasteurella aşılarını; diğer yandan, uygun gorulen Clostridyum aşılarını uygulamak yararlı olabilir. Besinin yapıldığı yer ya da danaların temin edildiği yerler acısından "Leptospirosis" şuphesi varsa Leptospiroz aşısı yapılması gerekir. (Leptoshield 5)
6-Şap ve diğer bulaşıcı hastalıkların onlenmesi amacı ile temizlik ve dezenfeksiyon işlemlerine dikkat edilmelidir.
A.Şap:
Cok bilinen ve yaygın bir hastalıktır. Ağız ve ayaklarda yaralarla kendini gosterir. Buyuk ekonomik kayıplara sebep olur. Duzenli aşılama yapmak, temizlik ve dezenfeksiyona dikkat etmek, besi yerine yeni gelen hayvanları diğerlerinden uzak bir yerde en az 10 gun karantinaya almak hastalıktan korunmayı sağlayabilir. Hastalığın gorulduğu hallerde en yakın veteriner orgutune haber vermek, başka enfeksiyonların bulaşmasını onlemek icin uzun etkili bir antibiyotik kullanmak gerekir.

B.Solunum Sistemi Hastalıkları:
Solunum sistemi hastalıkları stres faktorleri, virusler ve ceşitli bakterilerin birlikte oluşturdukları, ekonomik kayıplara sebep olan problemlerdir. Stres faktorleri olarak nakliye, dengesiz rasyon, kotu barınak koşulları, ani iklim değişiklikleri sayılabilir. Stres faktorlerinin onlenmesi, aşısı olan viruslere karşı aşılama yapmak, pasteurella aşıları uygulamak onlem olabilir. Hastalık gorulduğu takdirde uygun antibiyotik tedavisi yapılmalı ve koşullar duzeltilmelidir.

C.Karın Şişkinliği ve Mide Ekşimesi:
Ani ve hızlı kesif yem alımı ile oluşan işkembe ekşimeleri rasyona belli bir alıştırma devresinden sonra gecilmesi ile onlenebilir. Kaba ve kesif yem oranının iyi ayarlanması yeme bazı katkı maddelerinin katılması, şişkinlik halinde uygun ilacların kullanılması gerekir.

Cok ince oğutulmuş yemlerden ve taze baklagil otlarından kopuklu işkembe şişkinliğini onlemek acısından sakınmak lazımdır.

D.Topallıklar:
Yukleme, indirme – bindirme esnasında danaların ceşitli darbelere maruz kalması topallıklara sebep olabilir. Taşıma araclarına gereğinden fazla dana yuklememek, yukleme ve indirme esnasında dikkatli davranmak bu tip problemleri onleyebilir.

Ayak curuğu ise iyi drene edilmemiş besi yerlerinde gorulen, topallıklara sebep olan, onlenmesi daha zor bir hastalıktır. Yeme, iyotlu ve cinkolu bileşiklerin katılması; ayakların temiz tutulması icin besi yeri tabanının iyi drene edilmesi onlem olabilir. Hastalık gorulduğu takdirde uzun etkili antibiyotikler, goz taşı veya formollu ayak banyoları tedavide etkili olur.

E.İdrar Taşları:
Su tuketimi azlığı, yemdeki kalsiyum - fosfor dengesizliği, vitamin A yetersizliği danalarda idrar taşlarına sebep olabilir. İdrar taşı problemi olduğu zaman yem ve su analizleri yapmak gerekir. Şamandıralı suluklar ile serbest sulama yapmak, yemdeki kalsiyum- fosfor dengesini ayarlamak, rasyona sodyum klorur ( tuz), amonyum klorur katmak idrar taşlarını onler.

F.Yaralanmalar:
Padokların aşırı kalabalık olması, uygun yemlik mesafesi olmaması, padoklara yeni hayvan konulması gibi durumlarda danaların birbirini yaralaması soz konusu olabilir.
Birbirine alışmış dana gruplarına dışarıdan yeni hayvan katmamak, hayvan başına 10 metrekare veya daha fazla alan ayırmak, yemliği gun boyunca dolu tutmak, besi yerine sık sık insan girmesini onlemek yaralanma olaylarını engeller.

G.Kuflu Gıda Zehirlenmeleri:
Yuksek nemli dane yemlerin stoklanması sonucu kuflenmesi ve bunların yeme konulması besi danalarında zehirlenmelere veya yemden yaralanma oranının duşmesine sebep olur. Yeme sodyumbikarbonat ve mermer tozu katılmış olması hafif olaylarda kendiliğinden problemi cozer. Yuksek nemli dane yemleri stoklamamak, eğer stoklamak gerekiyorsa % 5’lik propionik asit ile işleme tabi tuttuktan sonra depolamak, kuflu olduğu fark edilen yemleri danalara vermemek yerinde olur.

H.Ani Olumler:
Hicbir belirti gorulmeksizin danaların ani olumu halinde Clostridyum ve Hemofilus somnus enfeksiyonları şuphesiyle laboratuvar tahlili yaptırmak, şayet bunlardan biri saptandıysa uygun aşılar kullanmak gerekir. En uygunu bu aşıların “ besi başlatma programına” alınmasıdır.

I.Ure Zehirlenmeleri:
Dana besisinde ureli rasyon kullanılması halinde urenin yanlışlıkla fazla katılması, yeme homojen karıştırılmaması, rasyonda uygun enerji kaynaklarının bulunmaması durumlarında ure zehirlenmeleri oluşabilir. Ureli rasyon kullanıldığında danaların alıştırma periyodu gecirmeleri sağlanmalı, urenin katılması ve karıştırılması sırasında dikkatli olunmalıdır. Rasyon formule edilirken uygun enerji maddelerinin bulunmasına, ozellikle melas kullanılmasına onem verilmelidir.

__________________