Freud'un ileri surduğu, durtulere doyum arayan id ile kısıtlama getiren superego arasındaki catışmadan doğan kişilik kavramına şiddetle karşı cıkan Adler, kişiliği aşağılık ve ustunluk duygularına, bu duygularına, yaşam bicimine ve amaclara bağlı olarak acıklamıştır. insanı kendi algı, duşunce, fikir ve eylemlerini bicimlendirmede doğuştan yetenekli olarak gorur. Kişilik gelişiminde ozellikle aile uzerinde yoğunlaşarak, yaşamın ilk beş yılını kişilik ozelliklerinin belirlenmesindeki en onemli donem olarak kabul eder (Uba & Huang, 1999; Feldman, 1997; Morris, 2002; Ozgu, 1994; Yanbastı, 1990).
İnsan varlığında cekirdek halinde bulunan kişiliğin davranışları yonlendirdiğini iddia eden Adler (Adler, 2000), kişiliğin, bireyin hem kendine hem de topluma karşı geliştirdiği tutumların urunu olarak geliştiğini savunur. Kişiliğin merkezini bilinc olarak goren ve insanı bilincli bir varlık olarak kabul eden Adler'e gore kişilik parcalara bolunemeyen toplumsal kurumlar, gelenekler, kanunlar, anne baba tutumları, kardeşler arası ilişkiler ve kardeş sırası gibi bircok ozellikten etkilenen bir yapıdır (Yanbastı, 1990; Adler, 2000; Arkonac, 1993; Karahan & Sardoğan, 1994).
Bu teoriye gore, hayatını tek başına surdurebilecek konuma gelene kadar bakıma muhtac olan insan, caresizlik (aşağılık) duyguları yaşamakta , bu sebeple de yaşam boyunca ustun ve kusursuz olmaya calışmaktadır. Yaşamın sonuna dek varlığını surduren bu duygu, ozellikle cocukluk doneminde, kişilik gelişimini olumsuz yonde etkilemekle (Yanbastı, 1990; Koknel, 1995; Adasal, 1977; Cuceloğlu, 1993; Arkonac, 1993; Morris, 2002; Ozgu, 1994) beraber bazı cocuklarda yenilikler arama ve nesneleri kontrol etme isteği doğurabilme yonunden faydalı da olabilmektedir (Bruno, 1982).
Cevreyle yaşanan etkileşimlerle 5 yaş civarında şekillenen yaşam bicimi, tum davranışları etkileyen, tutarlı ve yıllar sonra bile belirgin bir değişim gostermeyen bir yapıdır. Kişiliğin butunleşmesini sağlayan bu yapı, toplumun beklentileriyle uyuşmadığı zaman kişilik yeterince gelişmeyebilir (Yanbastı, 1990).
Kucuk yaşlarda bicimlenen yaşam biciminin yanı sıra herkesin bir yaşam amacı olduğunu savunan Adler'e gore amaclar bireyin kendine ozgu kişilik yapısı oluşturmasını sağlayan yonetici ve yaratıcı guclerdir. Bu bağlamda, insan davranışlarını acıklamada sebep sonuc bağı kuranlara karşı cıkan Adler, insanı anlamanın yolunun onun amaclarını onceden bilmekten gectiğini iddia eder (Bruno, 1982; Adler, 1996; Ozgu, 1994).
Okula başlamayı kişilik gelişiminde en cetin sınavlardan biri olarak goren Adler, cocuğun okulda gosterdiği davranışlarla kişiliğini acığa vurduğunu soyler. Cocukların hayatında yeni bir durum oluşturan okulun cocuğa yonelttiği isteklerin, cocuğu davranışlarında butunluk sağlamaya zorladığını, karakter oluşumunu sağlamakla birlikte cocuğu bireyselleştirerek diğer cocuklardan ayırdığını savunmaktadır (Adler, 2000).
Karakter ozelliklerinin tumunun kişilik ozelliklerine kıyasla edinilmiş ozellikler butunu olarak kabul eden Adler, karakteri, insanın cevresine karşı aldığı tavır, saygınlık eğiliminin toplumsallık duygusuyla bağlantılı olarak amacına ulaşmak icin izlediği temel doğrultu olarak tanımlar (Adler,1996).
Adler'e gore Kişilik Tipleri
Freud gibi, yaşamın ilk beş yılını kişilik gelişiminde en oenmli donem olarak kabul eden Adler, Freud'un evrelerde takılmalar sonucu oluştuğunu savunduğu kişilik tiplerinden (Oral, Anal, Fallik kişilik tipleri) farklı olarak, insanları ceşitli kriterler acısından değerlendirmek suretiyle kişilik tiplerine ayırmıştır. Buna gore:
Yaşamda beliren zorluklar karşısındaki tutumlar iyimser ve kotumser olmak uzere iki farklı kişilik tipi doğurur.
a.İyimser Kişilik Tipi
Zorlukları gozlerinde buyutmeyen, kendine guvenen ve inanan, başkalarından fazlaca beklentileri olmayan, sakin, korkusuz, acık yurekli ve rahat konuşan, kolay dost edinen, duruşları, oturuşları ve yuruyuşleri doğal kişilik ozellikleri gosterirler (Adler, 1996).
b. Kotumser Kişilik Tipi
Cocukluk deneyimleri kendisinde aşağılık duygusuna yol acmış, zorluklar karşısında yaşamın kolay olmadığı duygusuna kapılmış kişilerdir. Her şeyin olumsuz tarafını goren bu tipler, zorluklar karşısında cesaretlerini kolayca kaybeder, kendilerine guvenmez, surekli cevrelerinden destek ararlar. Aşırı derecede tedbirli, cekingen, korkak, yavaş ve titiz kişilerdir (Adler, 1996).
Sosyal ilişkilerde gosterilen davranış şekilleri, insanları, saldırgan ve saldırıya uğrayan tip olmak uzere ikiye ayırır.
c. Saldırgan Kişilik Tipi
Taşkınca cesaret gosterilerinde bulunan kıskanc, haset, cimri ve kinci olan bu kişilik tipindekiler, coğunlukla kendilerine guclu kişi susu vermeye calışır, bu nedenle insanlarla gecinemez ve sık sık tartışmalara girerler (Adler, 1996).
d. Saldırıya Uğrayan Kişilik Tipi
İnsanlarla ilişki kurmaya yanaşmayan, işbirliğinden kacan, kendini soyutlayan bu kişilik tipi, kendini gucsuz hisseder. Davranışları urkek, tedbirli ve korkaktır. Gerceklerden kacan bu tip, genellikle gecmişteki anılarla uğraşır. Sorumluluk gerektiren odevler karşısında umutsuzluğa kapılır ve kararsız bir yapı sergiler (Adler, 1996).
Adler'in tanımladığı diğer kişilik tipleri ise şunlardır: Almaya alışkın, Neşeli, Bozguncu, Okul oğrencisi gibi davranan, Kılıkırkyaran, Boyun eğer, Buyuklenen, Şanssız ve Dindar kişilik tipleri gibi ... (Adler, 1996).
Gorulduğu gibi Adler, Freud'dan farklı olarak kişiliği gelişim evrelerine bolerek incelemek yerine, teorisini dayandırdığı kavramları ile kişiliği acıklamaya calışmıştır. Ozellikle davranışın sosyal belirleyicileri uzerinde yoğunlaşan Adler, yaratıcı kendilik ve emsalsiz kişilik kavramları yanı sıra bilinci kişiliğin temeli olarak alması ve cinsel guduleri az onemsemesi sebebiyle kendinden sonra gelen bircok kişilik teoriyeni uzerinde etkili olmuştur.
KAYNAKCA
Adasal, Rasim (1977). Normal ve Anormal Yonleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Adler, Alfred. (1996). İnsanı Tanıma Sanatı. (Cev. Kamuran Şipal). İstanbul: Say Yayınları.
Adler, Alfred. (2000). Cocuk Eğitimi. 2. Baskı. (Cev. Kamuran Şipal). İstanbul: Cem Yayınevi.
Adler, Alfred. (2000). Sorunlu Okul Cocuğu. (Cev. Kamuran Şipal). İstanbul: Cem Yayınevi.
Arkonac,Sibel (1993). Psikoloji Zihin Surecleri Bilimi. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.
Bruno, Frank J. (1982). Psikoloji Tarihine Giriş. (Cev. Nesrin Hisli). Ege Universitesi Edebiyat Fakultesi Yayın No. 10 İzmir: Ticaret Matbaacılık.
Cuceloğlu, Doğan (1993). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Feldman,Robert (1997). Essentials of Understanding Psychology. Third Ed. USA: The Mc Graw-Hill Companies,İnc.
Karahan, T.Fikret & Sardoğan, Mehmet E. (1994). Psikolojik Danışma Kuramları. İstanbul : Birsen Yayınevi.
Koknel,Ozcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Morris, Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Cev. Belgin Ayvaşık, Melike Sayıl). Ankara: Turk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.
Ozgu, Halis (1994). Psikanalizin Uc Buyukleri Freud Adler Jung . İstanbul: Kıbele.
Uba, Laura & Huang, Karen (1999). Psychology. U.S.A: An imprint of Addison Wesley Longman, İnc.
Yanbastı, Gulgun (1990). Kişilik Kuramları. Ege Universitesi Edebiyat Fakultesi Yayınları No: 53 İzmir: Ege Universitesi Basım Evi.


[h=2]İstanbul Psikoloji uzmanlarına ulaşmak icin tıklayın![/h]