GENEL BİLGİLERAdıyaman, Guneydoğu Anadolu Bolgesi'nin batısında yer alan, tarih sahnesindeki yeri ilk insanlara dek uzanan, pek cok değişik kulture merkezlik etmiş olan bir kultur ve turizm kentidir. Dunyanın en eski yerleşim yerlerinden biri olan Adıyaman toprakları uzerinde, insanlık tarihinin butun evrelerine dair bulgular elde edilmiştir. Adıyaman, dunyanın 8. harikası olarak anılan Nemrut Dağı eserleri, Kommagene uygarlığının kalıntıları, dunyanın 4. buyuk barajı olan Ataturk Barajı,Camgazi barajı, kış kampı organizasyonu, dunya birinciliğine sahip halk oyunları ile one cıkan bir kenttir.
MUZELER VE OREN YERLERİ
Arsameia Oren Yeri (Nymphaios Arsameia'sı): Kral I. Antiochos kitabelerinde soz edildiğine gore, Arsameia İ.O. 2. Yuzyılın başlarında Kommagene'lerin atası Arsemez tarafından Kahta cayının doğusunda Eski Kahta kalesinin karşısında kurulmuş Krallığın yazlık başkenti ve idare merkezidir.
Guneydeki toren yolunda Mitras'ın kabartma steli, ayin platformu uzerinde Antiochos-Herakles tokalaşma steli ve bunun onunde Anadolu'nun bilinen en buyuk Grekce yazıtı, yazıtın bulunduğu yerden başlayan 158 m. derine inen bir tunel ile yazıtın batısında benzer bir kaya dehlizi bulunmaktadır. Tepe uzerindeki platformda Mithridathes Callinichos'un mezar tapınağı ve sarayı yer almaktadır. Arsameia oren yeri, Adıyaman'a 60 km. uzaklıktadır.
Yeni Kale: Adıyaman'a 60 km. uzaklıkta Kocahisar koyu yakınındadır. Kommagene'ler tarafından inşa edilen Yeni Kale, karşısındaki Arsemeia ile birlikte kullanılmıştır. Romalılar ve ardından Memluklular tarafından restore edilen Kale en son 1970'lerde kısmen onarılmıştır. Kale icinde carşı, cami, zindan, su yolları, guvercinlik kalıntıları ve kitabeler bulunmaktadır. Kale'den Nymphois'e inen su yolu bir tunelle Arsameia'ya başlanmıştır. 80 metreyi bulan bu yolla halen suya ulaşmak mumkundur.
Derik Kalesi: Cendere Koprusunden sonra Sincik yolu uzerindeki Datgeli koyunun yakınlarındaki 1400 m. rakımda bulunan tepenin uzerine kurulmuştur. M.S. 70'lerde Romalılar tarafından inşa edildiği ve 300'lere kullanıldığı tahmin edilen, icerisinde buyuk bir tapınak bulunan bolgenin kutsal alanı kabul edilen kalenin hemen yakınında Kommagene doneminde inşa edilen Temenos kalıntıları bulunmaktadır.
Gerger Kalesi (Fırat Arsameia'sı): Adıyaman'ın Kahta İlcesine 85 km. uzaklıkta bulunan, tarihi Gec Hitit donemine dayanan kale, Fırat nehrinin batı yakasında yer almaktadır. M.O. II. yuzyılda Kommageneliler'in atası olan Arsames tarafından kurulmuştur. Sarp kayalar uzerine, Aşağı ve Yukarı Kale olmak uzere iki bolumde inşa edilen Gerger Kalesi'nin batı surlarında Kral Samos'a ait bir kabartma bulunmaktadır. İslami donemde de kullanılan kale icerisinde cami, dukkanlar ve su sarnıcları bulunmaktadır.
Perre Antik Kenti: Adıyaman kent merkezine 5 km. uzaklıkta, Kuyucak koyu yolu uzerindeki Pirin koyundeki kalıntılar 200 civarındaki kaya mezarı ve yerleşim yerine sahiptir. Antik cağdan kalan bu nekropol ve cevresi Kommageneliler doneminde onemli bir yerleşim merkezi olmakla birlikte, asıl Romalılar doneminde gelişmiş bir kenttir. Girişleri kabartmalarla suslenmiş birbirine gecişli icerisinde lahitler yerleştirilmiş kayaların icine oyulmuş mezar odaları şeklinde kalıntılardır.
Anıtlar
Karakuş Tumulusu (Kadınlar Anıt Mezarı) Milli Parkın guneybatısında Adıyaman-Kahta girişinde bulunan, Kommagene Kralı II. Mithridates tarafından annesi İsas adına yaptırılan anıt mezar, sutun uzerindeki kartaldan dolayı Karakuş Tumulusu olarak anılmaktadır. Doğu, batı ve guney yonlerde dorder sutun varken gunumuze doğuda iki, batıda ve guneyde birer sutun kalmıştır. Doğu sutun ustunde aslan ve kartal heykel kalıntıları, batıdaki sutunun ustunde tokalaşma steli, yerde aslan heykel parcası vardır. Nemrut Dağı giriş noktası olarak belirlenen Karakuş Tumulusu, Milli Park icersindedir.



Sofraz Tumulusu İl merkezine 45 km., Besni ilcesine 15 km. uzaklıkta, Ucgoz (Sofraz) koyundedir. 15 m. Yuksekliğinde olan mezarın uzeri kırma taş ve molozla ortuludur.



Sesonk (Dikilitaş) Besni ilcesinin 33 km. guneydoğusunda, Kızıldağ uzerinde Kommagene Kralı II. Mithridates tarafından inşa edilen anıt mezar, her biri yaklaşık 10 metre yukseklikte uc cift sutunla cevrelenmiştir. Sutunları uzerinde kadın, erkek ve aslan kabartmaları bulunmaktadır.



Karadağ Tumulusu Adıyaman'a 5 km. mesafede, Karadağ eteğindedir, 2 bolumden oluşan bir kaya mezarı vardır.



Beştepeler Adıyaman'a 25 km. mesafedeki Ilıcak Koyu sınırları icindedir. Yığma taşlardan yapılmış 6 adet tumulus mezar bulunmaktadır. Mezarların, Kommagene Kraliyet ailesine ait soylu kişiler icin yapıldığı tahmin edilmektedir.



Malpınarı Kaya Yazıtı Adıyaman'a yaklaşık 35 km. uzaklıkta Malpınar mezrasında doğal kaya uzerine oyulmuş Hiyeroglif bir kitabe ve kayalara yapılmış yerleşim birimleri Gec Hitit donemine aittir.

Kopruler
Cendere Koprusu Adıyaman'a 55 km. uzaklıkta ve Karakuş tumulusunun kuzeydoğusundadır. Kahta cayının en cok daraldığı kesimde iki ana kaya uzerinde 92 iri kesme taştan yapılan bir buyuk kemer ve doğu tarafındaki kucuk bir tali kemerden oluşur.
Kopru, depreme karşı korunacak şekilde, sutunlara kopruye esneklik payı verilerek inşa edilmiştir. Koprunun hemen alt tarafında bulunan Kommageneliler'in Antiochos Theos doneminde inşa ettiği 5 kemerli diğer bir kopru, Romalılar tarafından yıkılmıştır.



Goksu - Kızılin Koprusu Gumuşkaya koyu ile Ağcin koyu arasında Goksu cayının daraldığı bir noktada kaya zemin uzerinde kurulan kopru Roma donemine aittir. Orta kemerin dışında genel olarak sağlam durumdadır.



Altınlı Kopru Koprunun buyuk bir kemeri ve kademeli olarak kuculen uc kemeri daha vardır. Kopru taşları harc kullanılmadan sıkıştırma (Cendere) stiliyle yapılmıştır.

Kaya Mezarı ve Mağaralar
Haydaran Kaya Mezarları Adıyaman'ın 17 km. kuzeyinde Taşgedik Koyu sınırları icinde yer alır. Kaya mezarlar ve Guneş Tanrısı Hellias ile Kral Antiochos'un tokalaşma kabartmaları vardır.



Turuş Kaya Mezarları Adıyaman il merkezine 40 km. uzaklıkta ve Adıyaman-Şanlıurfa karayolunun 1 km. batısında yer alan Turuş Kaya Mezarları Roma Donemine aittir. Mezarlar zeminden aşağıya doğru ana kaya oyularak yapıldığından mezarların girişine aşağıya doğru inen 10-13 basamaktan sonra ulaşılır. Bazılarının duvar ve kapı girişlerinde ceşitli figurlerde kabartmalar bulunmaktadır.



Dolmenler Dikilitaşın kuzeyindeki kayalık alanlarda, Aşağı hozişi koyu yakınlarında dolmen tipi mezarlar bulunmaktadır. Sala benzeyen iki buyuk kayanın birbirine catılması ile yapılan bu mezarların Taş Devri insanlarından kaldığı tahmin edilmektedir.



Zey Adıyaman'a 7 km. mesafede, Zey Koyu yakınında, erken donem Hıristiyanların yaşadığı yerleşim birimleri bulunmaktadır. Koyde ayrıca Şeyh Abdurrahman Erzincani'ye ait bir turbe ve cami yer alır.



Goksu Mağaraları Goksu ırmağı boyunca yer alan 40 - 50 m. yukseklikteki sarp kayalıklar uzerinde doğal mağaralar bulunmaktadır. Besni tarafında Kızılin ve Sarıkaya Koyleri ile Adıyaman tarafında Gumuş Kaya ve Mal Pınarı civarında yoğunlaşmıştır.



Palanlı Mağarası Adıyaman'ın 10 km. kuzeyinde Adıyaman - Celikhan - Malatya karayolunun uzerinde Palanlı koyunde yer almaktadır. M.O. 40.000 yıllarında kullanılmış doğal bir mağaradır. Duvarında bulunan ve halen fark edilen geyik figuru yalın kontur cizgilerle oluşturulmuştur. Mağaranın yer aldığı derin vadi ise ender bulunur bir doğa parcasıdır.



Kitap Mağarası Kayaların oyulmasıyla oluşturulmuş (demir Kale 1) adıyla anılan, ikişer katlı erken donem Hıristiyanların yaşadığı yerleşim birimleri bulunmaktadır. Mağaralara İndere koyu (Zey) icinden yaya olarak gidilmektedir.



Gumuşkaya (Palaş) Mağaraları Adıyaman ilinin 40 km. guneybatısında Goksu nehri kenarında aynı adla anılan koyun batısında kayalardan oyma tunel şeklinde birbirleri ile bağlantılı cok sayıda mağaralar yer almaktadır. Tarihte konut olarak kullanılan bu mağaraların M.O. 150 yılında yapıldığı tahmin edilmektedir.
Camiler ve Kiliseler
Ulu Cami, Carşı Cami, Kab Cami, Musalla Cami, St. Paul Kilisesi en onemlileridir.
Adıyaman Camileri
Nemrut (Kahta)
Adıyaman'ın 103 km doğusundadır. Tumulus ana kaya uzerine kırma taşların yığılmasıyla oluşturulmuştur. Tumulusun doğu, batı ve kuzeyinde ana kaya duzleştirilerek teraslar duzenlenmiş, doğu ve batı teraslarda tanrı heykel ve kabartmaları yapılmıştır.


Arsemia (Kahta)


Adıyaman'a 63 km uzaklıkta olup, Kahta cayının doğusundadır. Guneyindeki toren yolunda Mitras'ın kabartma steli, ayin platformu uzerinde Antiochos-Heracles tokalaşma steli ve bunun onunde doneminin Anadolu'da bilinen en buyuk kitabesi vardır.

NE YENİR?
Ciğ kofte, İcli Kofte, Basalla (ekşili kofte), Cılbır, Mercimekli Kofte, Pestil, Yapıştırma ve Hıtap, Adıyaman'ın unlu yemek turlerinden bazılarıdır. İl merkezinde yoresel yemeklerin bulunduğu lokantalar mevcuttur. Kahta ilcesindeki Baraj Golu kıyısında balık yenebilir. Nemrut Dağı yolu uzerindeki konaklama ve kafeteryalarda yeme-icme olanağı mevcuttur

NE ALINIR?
Adıyaman'ın kent merkezinde bulunan tarihi carşı Oturakcı Pazarı'nda yoreye ozgu halı, kilim, cicim, heybe gibi el sanatları urunleri ile turistik eşyalar bulunabilir. Nemrut'taki turistik tesilerde satılan Nemrut heykelleri, hediyelik olarak alınabilecek eşyalardır. Yine bu tesislerde, yorenin tarihinin anlatıldığı ceşitli dillerdeki Nemrut rehber kitapları bulunabilir

YAPMADAN DONME
Nemrut Dağı'nı gormeden, guneşin doğuşunu ve batışını izlemeden,
Kommagene Uygarlığı eserlerini gormeden,
Ataturk Barajı Kahta Sahilindeki lokantalardan balık yemeden,
Adıyaman Muzesini gezmeden,
Yorede dokunan halı, kilim, cicim ve heybe ve Nemrut heykelleri almadan
...Donmeyin.

__________________