ŞEMSÎ SENELERİ, KAMERÎ SENEYE CEVİRMEK
ZemÂn olcmek icin kullanılan zemÂn olcu birimlerinden birisinin (sene) olduğu, altmışıncı maddede bildirilmişdi. Uzunluk bakımından iki durlu sene vardır: Şemsî sene ve Kamerî sene. Şemsî sene, guneş senesi olup, Erd kuresinin guneş etrÂfında bir devr yapdığı zemÂndır. 365, 242 vasatî guneş gunudur. Kamerî sene; ay kuresinin, Erd kuresi etrÂfında 12 kerre donduğu zemÂn olup, 354, 367 vasatî guneş gunudur. Guneş yılı, kamerî yıldan 10,875 gun dah uzundur. Mebde' [başlangıc] zemÂnına gore, iki durlu sene kullanılmakdadır. MîlÂdî sene, hicrî sene, MîlÂdî sene, Îs aleyhisselÂmın doğum gunu zan edilen zemÂndan başlar ise de, Fransa kralı 9. cu Şarlın 970 [m. 1563] senesinde, yıl başının 1 Ocakdan [KÂnûn sÂnîden] başlamasını emr etdiği, Hasîb beğin (Kozmoğrafya) kitÂbında yazılıdır. Hicrî sene, Peygamberimizin "sallallahu aleyhi ve sellem" Medîneye hicret etdiği seneden başlamakdadır. Hicrî şemsî senenin mebdei, Medîneye girdiği efrencî Eylul ayının 20. ci, rûmî Eylul ayının 7. ci pazartesi gunu olduğu, 1310 [m. 1893] tÂrîhli Ebuzziy takvîminde uzun yazılıdır. Acemlerin şemsî senesi, bundan altı ay evvel, ya'nî martın yirminci gunu olan mecûsî bayramında başlamakdadır. Hicrî kamerî senenin mebdei, aynı senenin Muharrem ayının birinci Cum'a gunu olup, efrencî Temmuz ayının 16. cı gunudur. Peygamberimizin "sallallahu teÂl aleyhi ve sellem" hicreti mîlÂdın 622. ci senesinde oldu. 621. ci sene temÂm oldukdan 196 gun [0,54 sene] sonra hicrî kamerî yılbaşıdır. 262 gun [0,72 sene] sonra da, hicrî şemsî yılın mebdeidir. Hicrî şemsî yılın mebdei, hicrî kamerî yıl mebdeinden 66 gun [0,18 sene] sonra olmakdadır. Hicrî şemsî sene adedine 0,18 ilÂve edince, hicrî şemsî sene adedi de 16 Temmuzdan başlamış oluyor. Senede 10,875 gunluk farkdan dolayı, şemsî sene 32,5 olunca, kamerî sene 33,5 oluyor. Kamerî sene adedi, 32,58/33,58=0,97023 ile carpılınca, şemsî sene olur. Hicrî şemsî sene adedi 33,5/32,5=1,0307 ile carpılınca, kamerî sene adedi olur.
1404 kamerî senesi başına rastlayan hicrî şemsî seneyi bulalım: Bir senenin başı, bir evvelki senenin sonu olduğu icin ve şemsî sene de, 16 Temmuzda başlamış olsaydı, şemsî sene mikdÂrı 1403x0,97023=1361,23 olurdu. Şemsî sene, 16 Temmuzdan 0,18 sene sonra başladığı icin, bundan 0,18 sene cıkarılınca, 1362 senesinin 0,05x12=0,6 birinci ayının 0,6x30=18. ci gunu olur.
1362 hicrî şemsî sene başına rastlıyan kamerî senenin kac olduğunu bulalım: Kamerî sene de 20 Eylulde başlamış olsaydı 1361x1,0307=1402,78 olurdu. Bundan 0,18 fazlası, 1403 senesinin 0,96x12=11,52 onikinci ayının yarısı olur.
1984 mîlÂdî senesi başında hicrî senelerin kac olduklarını bulalım: 1984 mîlÂdî senesi başına rastlıyan hicrî şemsî sene 1984-622=1362 dir. 20 Eylul ile 1 Ocak arası 103 gun [0,28 sene]dir. 1362 şemsî sene başında kamerî senenin 1402,96 olduğunu yukarda bulmuşduk. Kamerî sene de 1402,96+0,28=1403,24 olur ki, 1404 kamerî senenin 0,24x12=2,88 ucuncu ayının 0,88x30=26,4 yirmi yedinci gunu olur.
Seyyid Ahmed Mekkî Efendi Hazretlerinin Takrizi
__________________