Wikipedia ya da Vikipedi, Jimmy Wales ve Larry Sanger tarafından 15 Ocak 2001 tarihinde kurulmuş dunyanın ilk dijital ansiklopedisi. Kurulduğu zamanlarda bir devrim niteliği taşıyan Vikipedi, kısa surede dunyanın bircok yerine yayılmış, en hızlı buyuyen siteler arasında yer almıştı. Hala daha her gun yuz binlerce insan siteyi ziyaret ediyor.
Ozellikle oğrencilerin işine oldukca yarayan dijital bilgi ansiklopedisi, internette aratılan her bilginin cevabını veriyor. Her ne kadar hemen hemen butun dunyada kullanılıyor olsa da bildiğiniz gibi ulkemizde siteye erişim engeli bulunuyor.

Gunumuzde de devam eden erişim yasağının kaldırılması icin bazı şartlar koşan hukumet yetkilileri, Vikipedi ’den olumlu yanıt alınmadığı icin yasağı henuz kaldırmadılar. Olayı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ’ne (AİHM) kadar taşıyan Wikipedia, deyim yerindeyse Turk hukumeti ile inatlaşmış vaziyette. Bu inatlaşmanın sonucu nereye varacak goreceğiz.
[h=2]Bilgi yanlışlarını duzeltelim, herkesin bilmediği detaylarla yanıt verelim: Vikipedi tam olarak nedir?[/h]
Tamamen acık kaynaklı ansiklopedi olan Vikipedi ’de bilgi maddelerini kullanıcılar ekliyorlar. Gunumuzde yuz binlerce madde bulunan ve gunden gune kullanıcılar tarafından geliştirilen Vikipedi, kullanıcıların bilgi havuzunu oluşturduğu bir dijital ansiklopedi olarak onlarca dil seceneğiyle yoluna devam ediyor.
Tabii ki girilen maddeler uzman diğer kullanıcılar tarafından kontrol edilip silinebiliyor, lakin normal kullanıcılar da eğlencesine yararlı maddeleri değiştirip silebiliyorlar. Vikipedi dilinde ise buna vandalizm deniliyor. Ayrıca butun bunları yapabilmeniz icin de sisteme uye olmanız gerekmiyor. Wikipedia icin bir nevi "ansiklopedi sozluğu" de diyebiliriz.

Vikipedi ’nin bir diğer en buyuk avantajı ise kaynağını belirttiğiniz her fotoğrafı yukleyebiliyorsunuz. Mesela ilgili maddelere Mustafa Kemal Ataturk ’un herhangi fotoğrafını yukleyebilirsiniz ama tabii ki kaynağından ve fotoğrafın ona ait olduğundan emin olmalısınız. Şayet kaynaksız bir fotoğraf eklerseniz, birkac saat icerisinde uzman kullanıcılar tarafından fotoğraf silinecektir.
[h=2]Wikipedia (Vikipedi) kim tarafından, gercekte hangi amaclarla kuruldu?[/h]
İngilizce adıyla Wikipedia ’nın asıl kurulma amacı, atası olan ve 9 Mart 2000 tarihinde kurulan Nupedia ’ya destek sağlamaktı. Yine Wikipedia kurucuları Jimmy Wales ve Larry Sanger ikilisi tarafından kurulan Nupedia, o zamanlar buyuk hevesti. Hem maddi hem de teknik yetersizlikten yarıda kalmıştı. Bu projenin devam edebilmesi icin bir yardımcıya ihtiyac vardı ve o da Vikipedi olacaktı.
2000 yılında kurulduktan sonra Nupedia ’nın yetersiz kaldığını duşunen Wales ve Sanger ikilisi, daha modern ve gelişmiş altyapı ile Vikipedi ’yi geliştirdiler. Her ne kadar Vikipedi ’nin Nupedia ’nın arkasındaki guc gibi gozukmesi gerekse de Wikipedia cok daha fazla populer olunca, sahibi Wikimedia Vakfı ’nın amiral gemisi haline geldi ve hala daha oyle.
[h=2]Madem oyle Vikipedi bu kadar parayı nereden kazanıyor?[/h] ​
Vikipedi ’nin yayın ilkelerine gore site asla reklam kabul etmiyor. Reklam kabul ettiklerinde tarafsızlıklarının bozulacağına inanan Wikimedia Vakfı, zaten her fırsatta kÂr amacı gutmediklerini belirtiyor. Reklam almadıkları ve şirket değil de bir vakıf tarafından işletildiği icin Vikipedi masraflarını kullanıcılarından topladığı bağışlarla surduruyor.
Her ne kadar vakıf ve kÂr gudulmediği soylense de işin aslı bambaşka. Dunya genelinde buyuk tartışmalara sebep olan bağış toplama kampanyaları, Wikimedia Vakfı ’na her sene on milyonlarca dolar kazandırıyor. Oyle ki maddi olarak en son 2015 yılında zora duşen vakıf, bağış kampanyası duzenlemiş ve 1 Temmuz 2015 ile 30 Haziran 2016 tarihleri arasında tam 82 milyon dolar bağış toplamıştı. Bu rakam sadece 1 yılda toplanan bağışın meyvesi idi.
Vakfın genel gelir-gider tablosuna bakıldığında ise Vikipedi ’nin 2013-2016 tarihleri arasında toplam 250 milyon dolar bağış topladığı gozukuyor. Aşağı yukarı bu paranın 134 milyon dolarını gider olarak kullanan vakıf, ekstra kalan 52 milyon doları da kasasına atmış durumda. Yani Wikimedia Vakfı duzenlediği bağış kampanyaları ile reklamlardan cok daha fazlasını kazanıyor.
[h=2]Wikipedia Turkiye ’de ne zaman ve hangi gerekceyle yasaklandı?[/h]
Vikipedi, 29 Nisan 2017 tarihinde sabah saatlerinde mahkeme kararıyla ulkemizde erişime engellendi. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) da Wikipedia ’nın tum bağlantılarına erişimi kesmiş, sebep olarak idari tedbirin uygulandığını belirtmişti. Gerekli acıklama sonradan yapıldı.
Acıklanan belgelere gore erişim yasağı iki maddeden dolayı uygulanmıştı. Bu maddeler ulkemizi tum dunyaya, ‘ ’Suriye İc Savaşı ’na yabancı mudahalesi ’ ’ (Foreign involvement in the Syrian Civil War) ve ‘ ’Devlet destekli terorizm ’ ’ (State-sponsored terrorism) suclarıyla duyuruyordu. Yani Wikipedia'nın bu maddeleri, Turkiye Cumhuriyeti devletini radikal teror orgutu IŞİD ’e destek sağlayan bir devlet olarak gostermişti.
Olayla ilgili bir acıklama da Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından gelmişti. Bakanlık, Wikipedia ’nın erişim engelinin, ‘ ’Turkiye ’yi ceşitli teror gruplarıyla aynı duzlemde ve iş birliği halinde gostermeye calışan icerikler ’ ’ nedeniyle uygulandığını soylemişti.
[h=3]Wikipedia, hangi ulkelerde ve hangi gerekcelerle yasaklandı?[/h] Vikipedi bilinenin aksine sadece ucuncu dunya ulkelerinde değil, Avrupa ’nın bircok ulkesinde de zaman zaman erişim engeli yedi. Bu ulkeler arasında en sert engel kuşkusuz ki Fransa ’dan geldi. Cunku Fransa istihbaratı, 2013 yılında paylaşılan Fransız askeri radyo maddelerinin kaldırılmaması durumunda direkt hapis cezası tehditlerinde bulundu.
[h=4]1. Cin: Protestolar[/h] Cin hukumeti, 1989 yılında yuzlerce insanın hayatını kaybettiği demokratik protestolarını anlatan maddelerden dolayı gunumuzde dahi Wikipedia ’ya aralıklarla erişim yasağı getiriyor.
[h=4]2. Fransa: Gizli askeri bilgiler[/h] Fransa istihbaratı tarafından gizli askeri bilgilerin paylaşımı sucundan sık sık erişim yasağı getiriliyor. Maddeleri ekleyenler uzun sure hapis istemiyle yargılandılar.
[h=4]3. İran: Gizli devlet bilgileri[/h] İran da Farsca ve Kurtce Wikipedia ’ya sık sık erişim yasağı getiren ulkeler arasında. Sebebi ise devlet bilgilerini ifşa eden maddeler.
4. İtalya: Yasama eleştirileri
İtalya ’nın 2011 ’de hazırladığı bir yasa tasarısından dolayı Wikipedia yazarları siteye bol bol eleştiri yazısı girmesi uzerine İtalyan hukumeti 3 gun boyunca İtalyanca Wikipedia ’ya erişimi engelledi.
[h=4]5. Rusya: Sakıncalı maddeler[/h] 2013 ve 2015 yıllarında Rus hukumeti de birkac maddelerden dolayı zaman zaman Rusca Wikipedia ’yı erişime yasakladı.
[h=4]6. Pakistan: Din kotuleyen maddeler[/h] Pakistan hukumeti de 2010 ’dan beri sık sık Wikipedia ’yı engelleyen ulkeler arasında. Sebep ise Wikipedia ’nın, ‘ ’Herkes Muhammed ’in Resmini Cizsin Gunu ’ ’ adlı yarışma maddeleri.
[h=4]7. Suudi Arabistan: Cinsellik ve siyaset[/h] Suudi Arabistan da 2011 yılında cinsel ve siyasi acıdan hassas maddeler yuzunden Google ve Arapca Wikipedia ’ya erişimi engelledi.
[h=4]8. Suriye: İc savaş[/h] Suriye hukumeti de ic savaş bazı maddelerden dolayı yaklaşık 1 yıl boyunca Arapca Wikipedia ’yı engelleyen ulkeler arasında.
[h=4]9. Tunus: Politika[/h] Wikimedia Vakfı ’na ait tum sitele Tunus'ta sadece 4 gun boyunca engellenmişti. Ulkedeki politik değişimler, internet erişimine dair alınan kararlar nedeniyle bu sure zarfında Wikipedia giriş yapılamadı.
[h=4]10. İngiltere: Pedofili[/h] İngiltere, Wikipedia ’yı pedofili sucundan kara listeye alarak erişim engeli getiren ulkeler arasında. Ulke ilk engeli 2008 yılında paylaşılan bir album kapağından dolayı atmıştı.
[h=4]11. Ozbekistan: Devlet sırlarının ifşası[/h] 2007, 2008 ve 2012 yıllarında bazı maddeler devlet sırlarını ifşalıyor gerekcesiyle Wikipedia erişime yasaklandı.

[h=2]Vikipedi, Turkiye ’de ne zaman acılacak?[/h] Bu sorunun cevabı henuz bilinmiyor. Zira henuz Vikipedi, yetkililerin istediği şartları henuz yerine getirmedi. Olayın Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ’ne taşınmasına ve Vikipedi ’nin ılımlı acıklamalarına rağmen iki taraf da geri adım atmış değil. Vikipedi ilk once bahsi gecen maddeleri kaldırsa da sonradan tekrar yayınlamış, bilgi ozgurluğunu kısıtlayamayız demişti.
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı da yaptığı bir acıklamada, ‘ ’Terore karşı iş birliği yapmak yerine, Turkiye ’ye uluslararası arenada karalama kampanyası yapan cevrelerin parcası olarak hareket eden bir bilgi kaynağı haline gelmesi ’ ’ gerekcesiyle karar alındığını ve istenen şartların sağlanmadıkca yasağın kaldırılmayacağını soylemişti.

[h=2]Wikipedia giriş yontemleri: Vikipedi ’ye nasıl girilir?[/h] Erişim yasağı bulunan Vikipedi ’ye normal hicbir şekilde giriş yapılamıyor. Ama bunu aşmak gunumuz internet fırsatlarında oldukca kolay. İlk tavsiyemiz tabii ki VPN olacak. Butun yasaklı sitelere giriş sağlayabildiğimiz VPN sayesinde Wikipedia ’ya girebilir, araştırma yapabilirsiniz.
Ama yok ben VPN ile uğraşmam derseniz Vikipedi ’nin hayranları tarafından kurulmuş ve ilgili maddelerin kaldırıldığı eski tr.0wikipedia.org ve tr.1wikipedia.org adreslerini kullanabilirsiniz. Eski diyodiyoruz cunku bu bağlantı adresleri de erişim yasağı yediği icin iki site de wikizeroo.org adresine yonlendirme almış durumda.
[h=2][/h] [h=2]Wikizeroo nedir?[/h] Wikizeroo, Wikipedia kullanıcılarının Turkiye ’deki erişim engelini acmak icin oluşturduğu bir tur ayna site olarak geciyor. Arayuzu, maddeleri, icerikleri; her şeyi Wikipedia veritabanından ceken site Wikizeroo.org, Turk kullanıcılarına bir nebze de olsa Vikipedi hizmeti sunuyor. Wikimedia Vakfı ’ndan tamamen bağımsız olmasından dolayı sitede ceşitli reklamlara da denk gelmeniz mumkun.
[h=3]tr.0wikipedia.org (Wikipedia 0):[/h] 0wikipedia, Wikipedia ’nın ilk ayna sitesi olma ozelliğini taşıyor. Wikizeroo.org ’un kurucuları tarafından oluşturulmuş olan 0wikipedia.org, bir hata yaparak Wikipedia ’nın veritabanını direkt cekmiş ve erişim yasağı konulmasına sebep olan ilgili maddeleri de yayınlamıştır.
Bu maddelerin siteden temizlenmediğinden dolayı 0wikipedia.org da erişim yasağı yiyerek kullanıma kapatılmıştır. Yine mahkeme emriyle kapatılan site, alanadı yonlendirmesi yaparak tekrar yayına sokulmuştu.
[h=3]tr.1wikipedia.org (Wikipedia 1):[/h] Ozellikle internet sitesi olan kullanıcılar bilir ki erişim yasağı yiyen alanadının başına veya sonuna sayı koyarak yonlendirme yapmak cok pratik işlemdir. Hem Google ’ın siteden kacmasını hem de kullanıcıların kafalarının karışmasını engellemek icin birebir cozumdur.
0wikipedia.org kurucuları da bu mantıkla erişim yasağı gelince alanadlarını 1wikipedia.org ’a yonlendirme yaptılar. Ama tr.1wikipedia.org da erişim yasağı yemekten kurtulamadı. En son care olarak ilgili maddeler tamamen temizlendi ve site yeni haliyle wikizeroo.org adresi uzerinden tekrar aktif edildi.