Ağaclar; ciceğiyle, yaprağıyla, meyvesiyle, golgesiyle ve en onemlisi doğaya kattığı bin bir ceşit faydasıyla doğal yaşamın vazgecilmez unsurlarından biri. Amerika ’nın bir eyaletinde uretilen, bahar aylarında once rengarenk acan cicekleri ile muhteşem bir goruntu sergileyen, ardından kırk ceşit meyve veren KIRK MEYVELİ AĞAC ’I (İlker Oztop ’un guzelim cevirisiyle “Aşure Ağacı”nı) tanıtalım istedik.
1. Odenek yoksa bahce de yok
2008 yılında, New York Eyaleti Zirai Araştırma İstasyonundaki bir meyve bahcesinin odeneksizlik yuzunden kapanacağını oğrenen Syracuse Universitesi Sanat Profesorlerinden Sam Van Aken; atalık, antika ve yerli meyve ceşitlerinin yetiştirildiği ve kimisi 150-200 yaşında ağaclardan oluşan bu bahcenin kapanmasının bu eski ve az bulunur meyve ceşitlerinin de yok olması anlamına geleceğini bildiğinden, meyve bahcesini satın alır.
2. Sanatcılıktan iraatciliğe
Cocukluğu bir ciftlikte gecen profesor, sanatcılıkla surdurduğu yaşamında edindiği bilgileri aile ciftliğinde oğrendikleriyle birleştirip, değişik ağac turlerini tek bir ağac govdesine aşılamak uzere calışmaya başlar ve calışmalarının sonucunda 40 meyveli bu şaşırtıcı ağacı geliştirmeyi başarır.
3. İlk adım kok aşısı
İki yuz elli değişik cekirdekli meyve ile calışan Van Aken, her bir ağacın ciceklenme donemini bir zaman dizgesine yerleştirip bir kac tanesini anac ağacın koklerine aşılamakla başlar işe. Anac iki yaşına geldiğinde, bu kez de goz aşılarına başlar.
4. Aşıdan yeni meyve dalı
Durgun goz aşısında; bir meyve ağacından gozu olan bir dal parcası alınıp anaca eklenir, bantlanır ve kışı uyuyarak gecirir. Eğer aşı başarılı olursa, ertesi ilkbaharda, goz uyandığında dal budanır ve aşılı parca buyuyerek yeni meyve dalını oluşturur.
5. Ve ilk kırk meyve ağacı
Yaklaşık beş yıl sonra, Van Aken ilk “40 meyve” ağacını ( İlker Oztop ’un cevirisiyle “Aşure Ağacı”nı) tamamlar. Van Aken bugune kadar tam on altı aşure ağacı yetiştirir. Ağaclar şu an A.B.D. ’nin muzelerinde, toplum merkezlerinde ve kişisel sanat koleksiyonlarında yaşıyormuş.
6. Rengarenk cicekli bir ağac
Yılın buyukce bir bolumunde, Van Aken ’ın aşure ağacı, bildiğimiz ağaclardan farksız gorunuyor. İlkbahar geldiğindeyse pembe, beyaz, kırmızı, mordan oluşan rengarenk ciceklere burunup; yaz aylarında erikler, şeftaliler, nektarinler, kirazlar, bademlerle donanıyormuş.
7. Onemli olan turlerin korunması
Guzelliğiyle olduğu kadar dunyadaki cekirdekli meyve turlerinin ceşitliliğinin korunması acısından da aşure ağacının değeri buyuk tabii ki. Ticari meyve yetiştiriciliğinde, meyvelerin raf omru, buyukluğu ve gorunumu tadından daha onemlidir. Bu yuzden en lezzetli ya da en besleyici ceşitler olmasalar da binlerce meyve ceşidinden ancak bir kısmı ticari olarak tercih edilmektedir.
8. Yaz boyu farklı meyve
Şimdilerde bir kentte bu ağaclarla kucuk bir meyve bahcesi oluşturmayı planlıyormuş profesor. Bu ağaclardan toplanan meyvelere ne olduğu sorusunu ile şoyle cevaplıyor Van Aken: “Bahcelerinde aşure ağacı olanların bana anlattığına gore, ağac hem meyve ceşidi hem de meyve miktarı bakımından mukemmel. Ustundeki meyvelerin hepsini ne yapacağınızı bilemediğiniz bir meyve ağacı yerine, ceşit ceşit meyvesini azar azar toplayabileceğiniz bir ağacınız var. Ustelik meyveler farklı zamanlarda olgunlaştığı icin, temmuz ayından ekime kadar meyve toplamayı surdurebiliyorsunuz.”
9. Aynı familyadan meyveler
Aslında “40 meyveli ağac” tan kastedilen; aynı ağacta elma, armut, kiraz, limon gibi tamamen farklı bir aileye mensup 40 farklı meyvenin yetiştirilebileceği değil, aynı familyadan olan meyvenin 40 farklı varyasyonunun (Aynı turdeki canlılar arasında mutasyon ya da cevresel etkiler sonucunda oluşan farklılıklar) yetiştirilebileceğidir. (Turuncgiller veya gulgiller gibi)
10. Antik miras ve ceşitliliğin korunması
Projenin evrildiğinde ve genişletildiğinde daha farklı amaclar edinmeye başladığını dile getiren Van Aken, ayrıca “40 meyveli ağacı elde etmeye calışırken ki cabalarımızda şunu fark ettim ki; sanayileşme ve tek turlu tarımın da dahil olduğu pek cok nedenden dolayı, besin uretiminde ceşitliliği kaybetmekteyiz. Bize kalan bu antik miras ve daha az ticari kaygıları olan yerel ceşitlilik gun gectikce kaybolmakta.” diyor.
11. Cok lezzetli kırk ceşit meyve
Aslında her bir ağac, buna kayısı, erik, şeftali, nektarin, kiraz ve bademin de dahil olduğu 40 farklı meyve vermekte. Van Aken bitkiler arası uyumluluk ve ceşitlilikten dolayı bu projeyi secmiş. Şimdi bu ağaclar muzelerde, topluluk merkezlerinde, ozel sanat koleksiyonlarının icinde, ulkenin her bir tarafında ziyarete acıkmış. Newton, Massachusetts; Pound Ridge, New York; Short Hills, New Jersey; Bentonville, Arkansas ve San Jose, Kaliforniya ’da 40 meyve veren bu ağacları gormek mumkunmuş. İki senede bir budanan 40 meyve veren aşure ağaclarının verdiği butun meyveler yenilebiliyormuş. (Buyuk ihtimalle hepsi de cok lezzetlidir )
Yararlanılan Kaynak: 1