Arapca bir kelime olan "Cevşen, sozlukte "bir tur zırh, savaş; elbisesi" anlamına gelmektedir. Terim olarak Şiî kaynaklarında Ehl-i Beyt tarîkıyle Hz. Peygamber'e isnad edilip Cevşen-i Kebîr ve Cevşen-i Sagîr diye bilinen, metinleri birbirinden farklı iki duÂnın ortak adıdır.

Cevşen-i Kebir: Diğerine nisbetle cok daha meşhûr olup (Cevşen) denilince genellikle bu du akla gelir. Mus el-KÂzım - Ca'fer es-SÂdık - Muhammed el-BÂkır - ZeynelÂbidîn - Hz. Huseyin ve Hz. Ali tarîkıyle Hz. Peygamber'e isnÂd edilir?

Anlatıldığına gore Asr-ı saÂdet'te cereyan eden savaşların birinde (bir rivÂyette Uhud'da) muharebenin kızıştığı ve uzerindeki zırhın kendisini fazlasıyla sıktığı bir sırada Hz. Peygamber ellerini acarak Allah'a du etmiş, bunun uzerine gok kapıları acılarak CebrÂil gelmiş ve "Ey Muhammed! Rabbin sana selÂm ediyor ve uzerindeki zırhı cıkarıp bu duÂyı okumanı istiyor. Bu du hem sana hem de ummetine zırhtan daha sağlam bir emniyet sağlayacak." demiştir. Olayla ilgili Şiî kaynakları, CebrÂil'in Hz. Peygamber'e soz konusu duÂnın onemi ve fazîletiyle ilgili geniş bilgi verdiğini de kaydeder?

Cevşen-i Kebîr, her biri Allah'ın isim ve sıfatlarından on tanesini ihtiv eden yuz bolumden ibaret uzunca bir duÂdır. Her bolumun sonunda "SubhÂneke y l ilÂhe ill ente'l-emÂne'l-emÂn hallisnÂ/ecirnÂ/neccin mine'n-nÂr" (SubhÂnsın y Rab! Sen'den başka yoktur ilÂh! EmÂn diliyoruz Sen'den, Koru bizi Cehennem'den!) ibaresi tekrarlanmaktadır.
Bu yuz bolumden yirmi beşinin başında "ve es'eluke bi-esmÂik" ibaresi bulunmakta ve "y Allah, y RahmÂn, y Rahîm" şeklinde Allah'a ait isimleri ihtiva etmektedir. Bu ifade ile başlayan her bolum arasında ise genellikle uc paragraf hÂlinde "Y hayra'l-GÂfirîn" ibaresiyle başlayıp devam eden değişik munÂcatlar şeklinde duÂlar yer alır. Boylece duÂnın tamamı Allah'a ait iki yuz elli isim ile yedi yuz elli sıfat ve munÂcÂtı kapsamış olur. Butun bu munÂcatların ana gayesi, duÂnın muhtevasından ve her faslın sonunda tekrarlanan "el-EmÂn el-EmÂn hallisn mine'n-nÂr" ifadesinden de anlaşılacağı gibi, dunya Âfetlerinden ve Âhiret azabından kurtuluş niyaz edilmektedir.

Cevşen-i Kebîr ozellikle Şiî dunyasında oldukca rağbet gormuş, gerek mustakil olarak, gerekse ceşitli du mecmuaları icinde bircok defa basılmış ve şerhleri yapılmıştır?
Muhtevasının guzelliği, ifadelerinin akıcılığı ve okunduğunda elde edilebilecek dunyevî ve uhrevî iyi sonuclara dair rivayetlerin cokluğu sebebiyle olacaktır ki Cevşen-i Kebîr Turkiye'de bazı Sunnî Muslumanlar arasında da ilgiyle karşılanmıştır. DuÂyı Ahmed ZiyÂeddin GumuşhÂnevî, tarikata dair bircok evrÂd ve ezkÂrı derlediği Mecmûatu'l-AhzÂb adlı eserinde nakletmiş, daha sonra ozellikle RisÂle-i Nûr talebeleri tarafından mustakil olarak bircok defa basılmış ve Turkceye de tercumeleri yapılmıştır.

Şiî kaynaklarında zikredilen metinle bu eserlerdeki metin arasında bazı bolumler ile isim ve sıfatların sıralanışında takdim ve tehirler, bazı kelime ve harflerde değişiklikler, ozellikle bolumlerin başlangıc ve bitimlerinde tekrarlanan cumlelerde eksiklik veya fazlalıklar goze carpmaktadır. Yine bu kitaplarda 100. bolumden sonra zikredilen ve "Allahumme rabbenÂ" diye başlayan kısım da rivÂyetin aslında mevcut değildir. Bu farklılıklar, Turkiye'de basılan kitapların duÂyı Şiî kaynaklarından değil, Mecmûatu'l-AhzÂb'da rivÂyetin aslına ve kaynağına işaret edilmeden nakledilen metinden almalarından kaynaklanmaktadır. Cevşen-i Kebîr'in Suleymaniye Kutuphanesi'nde mustensihi ve istinsah tarihi bilinmeyen bir nushası mevcuttur(el-Cevşenu'l-Kebîr, Hacı Mahmud Efendi, nr.1986/4, vr.62a-77b)."1

Cevşen ile ilgili Bazı iddialara Cevaplar

a. RivÂyet yonuyle yapılan tenkit:
Bu konudaki tenkit: "Cevşen'in Sunnî kaynaklarda ve Şiîler'ce muteber kabul edilen Kutub-u Erbaa'da bulunmaması, sadece dua mecmuaları gibi ikinci derecede bazı kitaplarda mevcut olması bunun sahih olmadığını gosterir"2 şeklindeki iddiadır.

Cevşen ile ilgili rivÂyetlerin, hadîs usûlunde kabul edilen rivayet usulleri ve ozellikle hadîsin kabulunu gerektiren mutevÂtir, sahih, hasen kategorileri icerisinde olmaması, Cevşen'in sıhhatine golge duşurmuştur. Ustelik bunun Mus el-KÂzım - Ca'fer es-SÂdık - Muhammed el-BÂkır - ZeynelÂbidîn - Hz. Huseyin ve Hz. Ali tarîkıyle Hz. Peygamber'e isnÂd edilmesi, yani hep ŞiÂ'nın sahip cıktığı şahsiyetler yoluyla intikali, Sunnî dunyanın bu rivayeti goz ardı etme neticesini vermiştir. Yalnız bu husus, sened tenkidi acısından yapılan bir değerlendirmedir. Bunun ise Cevşen'in mana ve muhtevasına menfî yonden bir tesirinin olması duşunulemez. Ayrıca, Hz. Ali veya ondan sonraki donemler icinde cıkan Sunnî-Şiî ihtilÂfı sadece Cevşen değil, sayılamayacak kadar cok sahih hadislerin gerek Sunnî, gerekse Şiî kaynaklarında yer almamasına neden olmuştur. Oyleyse bazılarının ortaya cıkıp "Cevşen'in Sunnî kaynaklarda bulunmayıp, sadece, Şiîler'ce muteber kabul edilen Kutub-u Erbaa'da bulunması, bunun uydurma olduğunu gosterir"3 demelerinin aklî, mantıkî ve islÂmî bir temeli olmasa gerektir. Bu konuda Sunnî ve Şiî dunyasının hadîs usûl kitapları, hadîsi kabul (ahz-ı hadîs) şartları acısından incelense ve elde edilen bilgiler ışığında hadîs kitapları mukÂyese edilse, karşımızda Cevşen orneğinde olduğu gibi bircok sahih hadîsin cıkacağı muhakkaktır. Fakat ne yazık ki, Şunnî-Şiî ihtilÂfı ve mezhep taassubu bu tur bilgilerin sadece Sunnî veya sadece Şiîler'in malı olmasını sağlamıştır.

Bu konuda son olarak şunu soyleyebiliriz; Gumuşhanevî hazretlerinin Mecmûatu'l-AhzÂb adlı eserinde Cevşen'i nakletmesi ve Bediuzzaman hazretlerinin de bu duÂyı Mecmûatu'l-AhzÂb'ın icinden cıkartıp talebelerine vird u zebÂn etmelerini emretmesi, bu zatların senet acısından yukarıda ifade edilen olumsuzluklara rağmen, bunu kabullendiklerini gosterir.4
Metin tenkidinde bulunanlara da kısaca şoyle diyebiliriz; acaba Cevşen'in metninde Kur'an'a zıt birşey var mıdır? Hayır, bilÂkis, Bediuzzaman'ın ifadesiyle Cevşen'in Kur'an'a zıt olması bir yana, o bizzat Kur'an'dan alınmış bir duÂdır. "Yani, bin bir esmÂ-i ilÂhiyeye sarîhan ve işÃ‚reten bakan ve bir cihette Kur'an'dan cıkan bir hÂrika munÂcat olan ve marifetullahta terakkî eden butun Âriflerin munÂcÂtlarının fevkinde bulunan...(bir duadır)."5

b. Fazîletiyle ilgili Uydurma RivÂyetler Yonunden Tenkit:
Şiî kaynaklarına dayalı olarak rivÂyet edilen Cevşen'in faziletine dair bazı hadisler, ehl-i sunnet'in prensipleri doğrultusunda kabule şÃ‚yan değildir. MeselÂ, "Cevşen'i okuyan dort semavî kitabı okumuş gibi olur", "Bunu okuyan asla Cehennem'e girmez" veya "Uzerinde Cevşen yazılı kefenle gomulen kişi kabir azabı gormez"... gibi. Yalnız bu ve benzeri rivayetlerin hepsinin Allah Resûlu'ne isnad edilmemekte olduğunu da bilmekte fayda vardır. İhtimal bunları bu duÂya kudsiyet kazandırma duşuncesiyle -ehl-i beyt imamları kanalıyla geldiği icin- bazı ifratkÂr kişiler uydurmuş olabilir. Fakat Cevşen'in fazîletine ait aşırı dozda kabul edilebilecek bu şeyler Cevşen'in aslına, mahiyet ve muhtevasına yani onun hÂlis du olma ozelliğine halel verecek değildir. Bir diğer ifadeyle fazileti hakkında soylenen bu sozler dolayısıyla "Cevşen uydurmadır" demenin hicbir mantıkî ve İslÂmî dayanağı yoktur.6

c.Bu Kadar Uzun Bir DuÂnın Ezberlenerek RivÂyet Edilmesi Mumkun Değildir iddiası:
Bu husustaki tenkit ise: "Hz. Peygamber (s.a.s.)'e nisbet edilmiş bir hadîs olarak rivayet edilen yaklaşık on beş sayfalık metnin sahih olması mumkun gorunmemektedir. Zira bu metin, bilinen bir olayı, bir kıssayı veya tarihî bir vakayı anlatan, hafızada tutulması kolay metinlerden farklı olarak her kelime ve cumlesinin buyuk bir titizlikle zaptedilip tekrarlanması, Hz. Peygamber'den alınıp rivayet edilmesi imkÂnsız denecek kadar guctur."7 şeklindeki iddiadır.

Bu konu ile alÂkalı uzun acıklamalarda bulunulabilir. Ezcumle: Hadîs rivayetinde kabullenilen prensipler acısından, sahabe-i kirÂm'ın oncelikle hassasiyeti, ote yandan hepsinin birer hafıza dahisi olduğu, şifahî kultur diye adlandırabileceğimiz bir şekilde, metinlerin aynıyla nesilden nesile intikali -ki bunların hepsi en ince ayrıntılarına kadar hadîs usûlu kitaplarında ele alınmış ve anlatılmıştır- acısından Cevşen ilmî bir incelemeye tabi tutulabilir. Buna gore Cevşen'in metin yonuyle sahih olamayacağına gerekce olarak getirilen bu sozlerin, islÂmî bir temeli yoktur. Bu konuda vak'alar kendi dilleriyle bu gerekceyi yalanlamaktadır. Zira hadis kitaplarında, kelimesi kelimesine aynı cıkan nice farklı ravilerin rivayet ettikleri hadisler vardır. Bunlardan hareketle Cevşen'i de icine alacak şekilde bir genelleme yapmak elbette doğru olmaz. Fakat bu durum meseleye en azından ihtiyatlı bir şekilde yaklaşmamızı icab ettirir. Ezbere yapılacak olan bu tur indî ve şahsî yorumlar, tahminler, kanaatler ilmî usûl ve adaba yaraşmayan şeylerdir.8

Ayrıca, hadisleri bize rivayet eden devÂs kametler, aynı zamanda maneviyat Âlemlerinin sultanları -derece farkı mahfuz- hukmundedirler. İslÂm'ın derunî hayat adına getirdiği prensipleri, hic odun vermeden tatbîk eden bu insanların "geceleri gunduz" kadar aydındır. Bizim idrak ufkumuzun cok otesinde bu buyuk insanlar, Allah Resûlu ile manevî bağlarını daima muhafaza etmişlerdir. Değil ruyada, yakazaten Nebiler Sultanı ile defalarca goruştuklerini, sıhhati uzerinde şuphe edilen bir hadîsi Efendimiz'e arz edip, cevap aldıklarını bizatihi kendileri bizlere ifade etmişlerdir. Yalnız hemen belirtelim, bu tur bilgiler, İslÂm'ın genel gecer kaidelerine gore objektif değil, subjektiftir. Yani bunların inanc ve amel platformunda bağlayıcılıkları bahis mevzuu değildir. inanan inanır, gereğine gore amel eder; inanmayan da gunaha girmez ama buyuk bir hayır kapısını kendi elleriyle kendi hakkında kapatmış olur.9

Cevşen'in uzunluğundan dolayı kelimesi kelimesine ezberlenip rivayetini uzak gorenlerin gozden kacırdıkları bir konu da; Cevşen'den cok daha uzun olan ve genellikle kucuk yaşta Kur'an'ın ezberlenmesi meselesidir. Bu kadar uzun bir metni Âdeta noktası ve virgulune kadar, bir harekesini dahi yanlış okumadan -hatta kurr olanlarının kıraÂt farklılıklarına varıncaya kadar- ezberlemeleri ve genellikle unutmamaları; bir cok yeri itibariyle Kur'an metnine benzerlik arz eden ve Kur'an'dan Âyetler olan Cevşen gibi uzunca bir duÂnın da rahatlıkla ve daha kolay bir şekilde ezberlenebileceğinin acık bir delilidir.

Bediuzzaman Said Nursî'nin Cevşen ile ilgili Goruşleri

a. Bediuzzaman, el-Cevşenu'l-Kebîr'in oncelikle Hz. Peygamber (s.a.s.)'in duÂsı olduğunu ve onu okuduğundan kısaca şoyle bahseder:

"Oyle de, cok esmÂya mazhar ve cok vazifelerle mukellef ve cok duşmanlara muptel olan insan, munÂcÂtında, istiÂzesinde cok isimleri zikreder. Nasıl ki, nev-i insanın medÂr-ı fahri ve elhak en hakikî insan-ı kÂmil olan Muhammed-i Arabî AleyhissalÂtu VesselÂm, el-Cevşenu'I-Kebîr namındaki munÂcÂtında bin bir ismiyle du ediyor, ateşten istiÂze ediyor".10
-

"(Hz. Peygamber AleyhisselÂm'ın), hem binler dua ve munÂcÂtlarından el-Cevşenu'l-Kebîr ile, oyle bir marifet-i Rabbaniye ile, oyle bir derecede Rabbini tavsif ediyor ki, o zamandan beri gelen ehl-i marifet ve ehl-i velÂyet, telÂhuk-u efkÂrla beraber, ne o mertebe-i marifete ve ne de o derece-i tavsîfe yetişememeleri gosteriyor ki, duÂda dahi onun misli yoktur. RisÂle-i munÂcÂtın başında el-Cevşenu'l-Kebîr'in doksan dokuz fıkrasından bir fıkrasının kısacık bir meÂlinin beyan edildiği yere bakan adam, "Cevşen"in dahi misli yoktur diyecek."11 Boylece Bediuzzaman Cevşen'in rivayet olarak Hz. Peygamber'e isnadının sahih olduğunu kabul etmiş olmaktadır.
-
b. Bediuzzaman, el-Cevşenu'l-Kebîr'in, Kur'an'dan cıkan bir munÂcÂt olduğunu belirterek, muhtevasının Kur'an'a uygun olduğuna işaret etmiştir. O, bu konuda şoyle demektedir:

"Yani, bin bir esmÂ-i ilÂhiyeye sarîhan ve işÃ‚reten bakan ve bir cihette Kur'an'dan cıkan bir hÂrika munÂcÂt olan ve marifetullahta terakkî eden butun Âriflerin munÂcÂtlarının fevkinde bulunan ve bir gazvede: "Zırhı cıkar, onun yerine bu Cevşen'i oku" diye CebrÂîl vahiy getiren el-Cevşenu'l-Kebîr MunÂcÂtı icindeki hakîkatler ve tam tamına Rabbine karşı tavsifler, Muhammed'in (s.a.s.) RisÂletine ve hakkaniyetine şehÂdet ettiği gibi..."12
-
c. Bediuzzaman duÂnın kabulunun şartlarından bahsederken, el-Cevşenu'l-Kebîr'den de bahsederek onun nasıl okunacağı hususunda bilgi verir:

"Ubûdiyet, emr-i ilÂhiye ve rızÂ-ı ilÂhiye bakar. Ubûdiyetin dÂisi emr-i ilÂhî ve neticesi rızÂ-yı Haktır. SemerÂtı ve fevÂidi uhreviyedir. Fakat ille-i gÂiye olmamak, hem kasten istenilmemek şartıyla, dunyaya ait faydalar ve kendi kendine terettup eden ve istenilmeyerek verilen semereler, ubûdiyete munÂfî olmaz. Belki zayıflar icin muşevvik ve mureccih hukmune gecerler. Eğer o dunyaya ait faydalar ve menfaatler o ubûdiyete, o virde veya o zikre illet veya illetin bir cuz'u olsa, o ubûdiyeti kısmen iptal eder. Belki o hÂsiyetli virdi akîm bırakır, netice vermez.
-
işte bu sırrı anlamayanlar, mesel yuz hÂsiyeti ve faydası bulunan EvrÂd-ı Kudsiye-i ŞÃ‚h-ı Nakşibendî'yi veya bin hÂsiyeti bulunan el-Cevşenu'l-Kebîr'i, o faydaların bazılarını maksûd-u bizzat niyet ederek okuyorlar. O faydaları goremiyorlar ve goremeyecekler ve gormeye de hakları yoktur. Cunku o faydalar, o evradların illeti olamaz ve ondan, onlar kasten ve bizzat istenilmeyecek. Cunku onlar fazlî bir surette, o hÂlis virde talepsiz terettup eder. Onları niyet etse, ihlÂsı bir derece bozulur. Belki ubûdiyetten cıkar ve kıymetten duşer.

Yalnız bu kadar var ki, boyle hÂsiyetli evrÂdı okumak icin, zayıf insanlar ve muşevvik ve mureccihe muhtactırlar. O faydaları duşunup, şevke gelip, o evrÂdı sırf rızÂ-yı ilÂhî icin Âhiret icin okusa zarar vermez. Hem de makbûldur. Bu hikmet anlaşılmadığından, coklar, aktÂbdan ve Selef-i sÂlihînden mervî olan faydaları gormediklerinden şupheye duşer, hatta inkÂr da eder".13

d. Cevşen, surekli okunduğunda, okuyana birtakım maddî-manevî faydaları vardır ki, bircok ehl-i keşif ve İslÂm Âlimi buna işaret etmişlerdir. Bunlardan birisi olarak Bediuzzaman da, el-Cevşenu'l-Kebîr'i okuma neticesinde gorduğu faydalardan şoyle bahseder:

"MunÂfık duşmanlarımın maddî ve manevî zehirlerine karşı gerci Cevşen ve EvrÂd-ı Kudsiye-i ŞÃ‚h-ı Nakşibend beni olum tehlikesinden, belki yirmi defa kudsiyetleriyle kurtardılar...".14
-
"Kardeşlerim, merak etmeyiniz, Cevşen ve EvrÂd-ı BahÂiye bu defa dahi o dehşetli zehrin tehlikesine galebe etti. Tehlike devresi gecti, fakat hastalık devam ediyor".15
-
e. Daha once de dediğimiz gibi bazı zatlar, el-Cevşenu'l-Kebîr okumaya verilen sevaplar ile ilgili rivÂyetlerin uydurma olabileceği duşuncesiyle Cevşen'i de inkÂr yoluna gitmişlerdir. Biz bunlara kısaca cevap vermiştik. Bediuzzaman'ın hayatında da aynı hÂdise cereyan etmiş ve şoyle cevap vermiştir:

- "Azîz, Sıddîk Kardeşlerim,
Bir bicare vesveseli ve hassas ve dinsizlerle goruşen bir adam, meşhûr duÂ-i Nebevî olan el-Cevşenu'l-Kebîr hakkında ve akıl hÂricindeki sevap ve fazîletine dair bir hadîsi gormuş, şupheye duşmuş. Demiş: "RÂvî, Ehl-i Beyt'in imamlarındandır. Halbuki hadsiz bir mubÂlağa gorunuyor. MeselÂ, icinde der: "Bu duaya Kur'an kadar sevap verilir". Hem "Goklerdeki buyuk melÂikeler, o du sahibini gordukce kursîlerinden inip ona pek buyuk bir tevazu ile hurmet ederler". Bu ise, aklın ve mantığın mikyaslarına gelmez" diye, RisÂle-i Nur'dan imdad istedi. Ben de Kur'an'dan ve Cevşen'den ve Nurlar'dan gayet kat'î ve tam akıl ve hikmete mutÂbık bir cevap verdim. Size gayet kısa bir icmÂlini beyan ediyorum. Şoyle ki, ona dedim:

EvvelÂ: Yirmi Dorduncu Soz'un ucuncu dalında on adet "usûl" var, boyle şupheleri esasıyla keser, izÂle eder. Ona bak, cevabını al.

SÂniyen: Her gun butun ummet kadar hasenÂt ona işlenen ve butun ummetin saÂdetlerine yardım eden ve ism-i a'zÂm'ın mazharı ve kÂinatın cekirdek-i asliyesi, hem en mukemmel ve cÂmi meyvesi olan zÂt-ı Ahmediye AleyhissalÂtu VesselÂm, o duÂnın kendi hakkında o azîm mertebesini gormuş, ona haber veren CebrÂîl AleyhisselÂm'dan işitmiş, başkalarını kendine kıyas etmiş veya edilmiş. Demek o pek fevkalÂde sevap, zÂt-ı Ahmediye'nin velÂyet-i kubrÂsından ona gelmiş. Kullî, umumî değil, belki o duÂnın mahiyetinde boyle harika bir kıymet var ve ism-i A'zÂm mazharı olan ZÂtın tebaiyetiyle başkalara dahi o sevap mumkundur; fakat gayet ehemmiyetli şartları var, yalnız okumak kÂfi gelmez. Yoksa muvÂzene-i ahkÂmı bozar, farzlara ilişir.

SÂlisen: O duÂ, nasil ki zÂt-ı Ahmediye'ye baktığı vakit mubÂlağadan munezzeh ve aynı hakîkat oluyor. Oyle de, o duadaki yuzer EsmÂ-i HusnÂ'nın hakikatlerine baktığı zaman, değil mubÂlağa, belki onların nihÂyetsiz tecellilerinden gelmesi mumkun, ve gelebilen feyizlerin nihÂyetsizliğini gostermek icin pek az bir kısmını Muhbir-i SÂdık AleyhisselÂm haber vermiş ve teşvik icin muphem ve mutlak bırakmış. Sonra, murûr-u zamanla o kaziye-i mumkine ve mutlaka, bilfiil vÂki ve kulliye telÂkkî edilmiş.

RÂbian: Yirminci Lem'a-i ihlÂsda, bir adama beş yuz senelik bir genişlikte bir Cennet verilmesine dair olan bir hÂşiye var. Ona da bak, gor ki, o koca Cennet'in verilmesi, bilmediğimiz tarzda bir mÂlikiyet değil, belki insan nasıl husûsî hanesine cok cihetlerle mÂliktir, sahiptir; oyle de, zemin yuzundeki şeylere cok duygularıyla mÂliktir, tasarruf ve istifade edebilir. Hem, koca dunyayı, benim hanemdir, bana vermiş ve guneş lÂmbamdır diyebilir.

Demek bazı fevkalhad, harika ve akıl haricindeki bir kısım sevaplar, bu mezkûr hakikate bakar.
Hem İslÂmiyet'te her sevabın, her fazîlet-i a'mÂlin en evvel mazharı ve bizlerin bir duada bir zerre sevabımızda, o duÂda bir dağ kadar sevap ve feyzi kazanan zÂt-ı Ahmediye (s.a.s.), husûsî virdler ve duÂlar ve şeriat ve risÂlet cihetiyle değil, belki velÂyet-i Ahmediye noktasında ve umûmî olmayan derslerinden kendine verilen en yuksek mertebeyi beyan eder. Kendine tam tebÂiyet eden has vÂrislerini, o noktalara teşvik eder.

"Gercek Allah katındadır. Gaybı ancak Allah bilir" dedim. O vesvese edip şuphelere duşen adam, lillÂhilhamd, kurtuldu, tam kanaati geldi. Belki sizin bazılarınıza faydası var diye size de gonderdim. Umûmunuza binler selÂm...".16

f. Bediuzzaman, el-Cevşenu'l-Kebîr'i devamlı okumuş, talebelerine okumalarını tavsiye etmiş ve Cevşen'i kendisi gibi talebelerinin de vird edindiklerini bildirmiştir:

"...Nazif, buyuk bir hayır yapmak icin Risale-i Nur talebelerinin ehemmiyetli bir virdi olan el-Cevşenu'l-Kebîr'i makine ile teksir etmiş. Bunun sevabına dair, hÂşiyesindeki pek harika ve muteşabih hadislerden faziletine dair olan parcayı beraber teksir etmek icin bana yazmıştı.

Ben de dedim: Otuz beş seneden beri her gun Cevşen'i okuduğum hÂlde o haşiyeyi uc dort defadan ziyade okumadım... İnşallah yakında o mubarek el-Cevşenu'l-Kebîr, Risale-i Nur talebelerinin şevkiyle tenvîr edecek."17


M. Fethullah Gulen (Hocaefendi)'nin
Cevşen Hakkındaki Goruşu

Fethullah GULEN (Hocaefendi)'nin, Cevşen ile ilgili sorulan bir soruya verdikleri cevap:
"Cevşen hakkında Muslumanlar arasında farklı goruşler var. Bazıları onu baş tacı yaparken, bazıları da alabildiğine ilgisiz, hatt habersiz. Bu sebeple, bizleri Cevşen hakkında aydınlatır mısınız."

Cevap: Cevşen ile ilgili pek cok duşunce ve goruş ortaya atılmıştır. Daha cok Şiî kaynaklardan gelmiş olması, Ehl-i Sunnet'in Cevşen'e karşı soğuk davranmasına sebep olmuştur. Ancak bizim Cevşen ile ilgili mulÂhazamız biraz husûsiyet arz etmektedir. Onun icin de başkalarına ait goruşlerin naklinden daha cok, biz burada kendi mulÂhazamızı aktarmak istiyoruz:

1. Cevşen halisane yapılmış bir duÂdır. Onun hangi cumle ve kelimesi ele alınırsa alınsın, damla damla ihlÂs ve samimiyet yuklu du takattur eder. Durum boyle olunca, Cevşen kime izÂfe edilirse edilsin, ozdeki bu husûsiyete tesir etmemeli. Burada, "bir sozun Efendimiz'e izafesiyle bir başkasına izafesi arasında fark yoktur." demek istemiyoruz elbette. Demek istediğimiz şudur: Cevşen'in asgarî vasfı onun bir du olmasıdır. Başka hicbir ozelliği bulunmasa, sadece onun bu ozelliği bile, Cevşen'e bir değer ve kıymet atfetmek icin yeterli bir sebeptir. Halbuki onun daha nice ozellikleri vardır ki, diğer maddelerde bazılarına işaret edilecektir. Oyleyse, sadece senedine Âit şaibeden dolayı Cevşen'i tenkit pek haklı bir davranış olmasa gerek.

2. Efendimize ait sozlerin butun beşer sozlerine bir ruchÂniyet ve ustunluğu vardır. Ona ait beyan ve sozleri secip tanımada maharet kazanmışlara gizli kalmayacak bir gercektir ki, Cevşen baştan sona peygamberane ifadelerle bezeli bir edÂya sahiptir. Bu sebeple de duÂda ona ait malzemeleri kullanmak hem onemli, hem de kabule daha yakındır. Fakat yine de, bu bir tercih meselesidir. Yoksa insan namazın dışındaki duÂları hangi dille yaparsa yapsın bu durum duÂnın aslına tesir etmez; zira CenÂb-ı Hak butun dilleri bilir ve duÂya icÂbette sadece duÂnın samimi ve gonulden olmasını esas alır. Zaten dillerin ve renklerin ayrı ayrı oluşu O'nun kudretini ele veren Âyetlerden değil mi?

3. Yukarıda da işaret ettiğimiz gibi Sunnî kaynaklar Cevşen'e yer vermezler. Sadece HÂkim'in Mustedrek'inde Cevşen'den birkac fıkrayı gorebiliriz. Onun dışındaki eserlerde ben şimdiye kadar, Cevşen'e ait ibare ve ifadelerin birkacının bile nakledildiğini gormedim. Ancak bu tamamen senede ait bir husûsiyete dayanılarak alınmış muşterek tavrın tezÂhurunden başka bir şey değildir ve Cevşen'in değerine menfî yonde etki edecek bir ağırlığı da yoktur. Nitekim BuhÂrî ve Muslim'in rivÂyet ettiği pek cok hadîs var ki, aynı hadisleri cok kucuk farklarla, hatta bazen aynı şekliyle Kuleynî'nin el-KÂfî'inde yer almaktadır. Ne var ki, Ehl-i Sunnet Âlimleri, Kuleynî'den tek bir nakilde dahi bulunmamışlardır. HÂlbuki onda yer alan hadisler, BuhÂrî ve Muslim'de de yer aldıklarına gore hem senet, hem de lÂfız itibariyle cerhi soz konusu olmayan hadislerdir. Ancak, el-KÂfî'de yer alan hadisleri daha cok Şiî imamlar nakletmişler ve bu sebeple de Sunnîlerce, daha işin başında endişeyle karşılanmışlardır. Cevşen icin de aynı durum soz konusu olmuştur. Eğer Cevşen Şiî imamlar yoluyla nakledilmemiş olsaydı, oyle zannediyorum ki, butun Sunnîlerce kabul gorecek ve baş tacı edilecekti. Fakat Cevşen, sened yonuyle bir talihsizliğe uğradığı icin, bunca insan sırf bu yuzden onun nurlu, feyizli ve bereketli ikliminden mahrum kalmıştır. Şu anda boyle bir talihsizliği onleyecek gucte de değiliz. Asırların birikimiyle vucut bulmuş boyle bir kanaati bertaraf etmek imkÂnsız olmasa bile cok zordur.

Bazen hadîs kriterleri olcu olmayabilir. Ehlullahın Efendimiz'den keşfen hadîs alması hic de az vaki olmuş hÂdiselerden değildir. İmam RabbÂnî der ki: "Ben, İbn Mes'ûd'dan, Muavvizeteyn'in Kur'an'dan olmadığına dair rivÂyetini gorunce bu sûreleri farz namazlarımda da okumamaya başladım. Ne zaman ki, Efendimiz'den onların Kur'an'dan olduğuna dair ihtÂr aldım, ancak o zaman bu sûreleri farz namazlarımda da okumaya başladım". Bazılarının bizim kunut duÂsı olarak okuduklarımızı, Kur'an'dan kabul etmesi de, yukarıda işaret etmek istediğimiz husûsa ayrı bir delil kabul edilebilir. Ve yine İmam RabbÂnî'den bir misÂl diyor ki: "Ben bazı hususlarda İmam ŞÃ‚fiî'yi taklîd ediyordum. Ancak bana İmam Ebû Hanîfe'nin peygamberlik mesleğini temsil ettiği ihsÂs edildi. Ben de Ebû Hanîfe'ye iktida ettim...".

Bu durum da elbet belli kriter ve olcu gerektirir. Yoksa onune gelen herkes keşfen bir şeyler aldığını soyler ve ortalık bir suru uydurma keşiflerle dolar. Ama bazı buyuk zatları bu kategoriye dahil etmek cok buyuk yanılgı olur. Onlar "Keşfen aldık" dediklerini mutlaka oyle almışlardır ve dedikleri de kat'iyen doğrudur. Ne var ki, bunları belli hadîs krıterleri icinde tahlîl etmek imkansızdır. Onun icin de, hadîsciler bu tur ifadelere iltifat etmemişlerdir. Ama onların iltifat etmemesi bu ifadelerin doğru olmadığı manasına da gelmez. Butun bu soylediklerimiz Cevşen icin de aynen gecerlidir. Onun icin biz kesinlikle diyoruz ki, Cevşen manası itibariyle Efendimize ilhÂm veya vahiy yoluyla gelmiştir. Daha sonra da ehlullahtan birisi bu Cevşen'i keşif yoluyla Efendimiz'den almış ve Cevşen bize kadar oyle ulaşmıştır.18

Bu hususlara şunu da ilÂve etmek faydalı olur kanaatindeyim. Gumuşhanevî gibi bir buyuk veli ve Bedîuzzaman gibi bir sahip-kıran, Cevşen'i kabullenip onun vird edinmişlerdir. Cevşen'in me'hazindeki kuvvet ve kudsiyete ait başka hicbir delil ve burhÂn olmasa, sadece isimlerini verdiğimiz buyuklerin bu kabullenişleri ve yuz binlerce insanın Cevşen'e gonulden bağlanıp değer atfetmeleri, Cevşen hakkında en azından ihtiyatlı konuşmaya yetecek guc ve kuvvette delillerdir. Sadece senedine ait bir boşluktan dolayı Cevşen'e dil uzatmak en ılımlı ifadeyle bir haksızlıktır.


__________________